تاثیر افزایش قیمت بنزین بر آلودگی هوا

جواد شیخ*؛ تأیید و تکذیب افزایش قیمت بنزین در سال آینده در حالی ادامه دارد که محیط زیست سالم و هوای پاک از جمله حقوق شهروندی است که شهروندان باید آن را از زمامداران مطالبه کنند چرا که هر حقی، تکلیفی در مقابل دارد و حق هوای پاک شهروندان ملازم با تکلیف دولت به این موضوع است.

کارشناسان محیط زیست سخن از تأثیر 80 درصدی خودروها بر آلودگی هوا می‌گویند و این موضوع پرده از این حقیقت برمی‌دارد که هرچه سریع‌تر باید درصد جابجایی افراد با وسایل نقلیه شخصی کاهش یابد و دولت برای این موضوع برنامه‌ریزی داشته باشد. به طور مثال اگر امسال 70 درصد جابجایی‌ها در سطح شهر با وسیله نقلیه شخصی صورت می‌گیرد سالیانه 10 درصد از این عدد با احتساب افزایش تولید و واردات اتومبیل بکاهد و بر حجم جابجایی با وسایل نقلیه عمومی از جمله مترو بیافزاید.

طبق اصول اقتصادی در اقتصاد خرد، افراد در طول شبانه روز با هر تصمیم در پی افزایش منافع خویش هستند لذا چنانچه هزینه تصمیمی بیش از منافعش باشد از آن صرفنظر می‌کنند. قیمت ارزان بنزین، عدم پرداخت هزینه جهت استفاده از خیابان‌های عمومی، عدم پرداخت هزینه بابت پارک اتومبیل در خیابان، عدم پرداخت هزینه بابت آلوده کردن هوا حتی در روزهای آلوده چون این روزها و از طرف دیگر در دسترس نبودن وسایل حمل و نقل عمومی در بسیاری از نقاط شهر، قابل پیش‌بینی نبودن زمان لازم تا رسیدن به مقصد با استفاده از وسایل نقلیه چون اتوبوس و تاکسی و مسائلی از این دست باعث می‌شود تا شهروندان هر روز صبح به هنگام خروج از منزل به این نتیجه برسند که استفاده از اتومبیل شخصی ارزان‌تر از وسایل نقلیه عمومی است و لذا هر روز شاهد افزایش حجم اتومبیل‌ها و هر سال شاهد افزایش روزهای آلوده باشیم؛ این در حالی است که کشورهای بزرگ تولید کننده اتومبیل هم‌چون ژاپن علی رغم آن که بازارهای جهانی اتومبیل را تغذیه می‌کنند با چنین مشکلی مواجه نیستند.

پس مشکل برخلاف آنچه برخی تصور می‌کنند افزایش «تولید» اتومبیل نیست بلکه افزایش «استفاده» از اتومبیل است. لذا ضروریست قدم به قدم هزینه «استفاده» از وسایل نقلیه شخصی افزایش یابد و در طرف مقابل مبالغ مزبور صرف افزایش حمل و نقل عمومی شود. اگر افزایش قیمت بنزین با چنین هدفی بوده باشد قابل ستایش است در حالی که چنین برنامه بلند مدتی در راستای افزایش هزینه حمل و نقل خصوصی و صرف آن در حمل و نقل عمومی هم چنان وجود ندارد. با این شرایط افزایش قیمت بنزین نمی‌تواند تأثیری بر آلودگی هوا و بهبود محیط زیست داشته باشد و هم چون گذشته شاهد روزهای آلوده بیشتری در سال‌های آینده نیز خواهیم بود.

به نظر می‌رسد نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی بهتر است در صورت تصویب افزایش قیمت بنزین به محل هزینه شدن ما به التفاوت ناشی از افزایش قیمت بپردازند و دولت را مکلف کنند مبالغی که از این محل از شهروندان وصول می‌کند به توسعه حمل و نقل عمومی اختصاص دهد تا از این طریق دولت با کاهش روزهای آلوده سال به صورت پلکانی تا رسیدن به هوای پاک در کل سال، هم به تکلیفش مبنی بر تأمین هوای پاک شهروندان عمل کرده باشد و هم این که با کاهش هزینه‌های درمانی خانوارها در اثر آلودگی هوا، آن مبالغ را به خود شهروندان بازگردانده باشد.

بهترین راه سنجش عمل دولت به این تکلیف نیز قرار دادن سقف مشخص برای روزهای آلوده سال 1397 است به طوری که دولت مکلف باشد از تعداد روزهای آلوده سال، سالیانه 10 تا 15 روز، بدون اقدامات تسکینی چون تعطیلی مدارس و ادارات بکاهد. در این صورت اعتماد عمومی نیز جلب خواهد شد و شهروندان در سال‌های آینده با زمزمه افزایش قیمت بنزین از آن انتقاد نخواهند کرد.

*دکترای حقوق اقتصادی