دودی که از سیانور خطرناک‌تر است

پسماند معضلی است که نه تنها کشور ما بلکه تمام دنیا را درگیر کرده و نتیجه زندگی شهرنشینی و صنعتی است، این روز‌ها تهیه مکانی برای دفن پسماند‌ها به معضل بزرگی تبدیل شده است، این روز‌ها بسیاری از کشور‌ها به سمت بازیافت و در گام بعدی کاهش مصرف پیش رفتند، چون به این نتیجه رسیده اند که پسماند‌ها موجب آسیب رساندن به منابع آب و خاک، محیط زیست و در نهایت سلامت انسان‌ها می‌شود، در این میان البته پسماند‌هایی از جنس پلاستیک بیشترین آسیب را وارد می‌کنند، چون هزاران سال در طبیعت باقی می‌مانند و در نهایت با تبدیل شدن به میکروپلاستیک‌ها سر از معده و روده انسان‌ها در می‌آورند.

به گزارش ایرنا، بر این اساس روز ۲۲ آوریل را روز جهانی زمین پاک نامگذاری کردند به این امید که در این روز مردم بر اهمیت حفاظت از زمین بیشتر آشنا شوند، بنا به شرایط هر سال برای این روز شعاری در نظر می‌گیرند که شعار امسال زمین مقابل پلاستیک تعیین شده است، در ایران، اما یک هفته به عنوان زمین پاک در نظر گرفته شده و با توجه به شرایط مصرف پلاستیک در کشور و شعار سال که مقام معظم رهبری تعیین کردند شعار این هفته مشارکت مردم، ایران در برابر پلاستیک، نجات زمین تعیین شده است.

سازمان حفاظت محیط زیست برای این هفته برنامه‌های متنوعی را در نظر گرفته است از جمله یکی از آن‌ها برگزاری تور خبرنگاران به محل‌های دپوی پسماند‌ها و کارگاه‌های تبدیل پسماند پلاستیک به مواد مصرفی مانند سفره‌های یکبار مصرف و کیسه‌های زباله بود، بر این اساس تعدادی از خبرنگاران رسانه‌های مختلف ساعت ۷ و ۳۰ دقیقه صبح مقابل اداره کل محیط زیست شهر تهران حاضر شدیم، ابتدا نشست خبری با حضور مسوولان بخش پسماند سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، این نشست با سخنان مدیر کل محیط زیست استان تهران آغاز شد.

علیرضا مزینانی گفت: در تهران روزانه ۵ تا ۶ هزار تن پسماند عادی تولید می‌شود و مهمترین بخش آن که مافیا هم دارد؛ پلاستیک است؛ در واقع، ١٠ درصد این پسماند‌ها پلاستیک است که موجب تخریب محیط زیست می‌شود.

وی تاکید کرد: مسأله پسماندسوزی با جدیت دنبال می‌شود و برای این منظور مرتب از فرمانداری تهران این موضوع را پیگیری می‌کنیم تا در نیمه دوم سال پسماند سوزی به حداقل ممکن کاهش یابد.

در ادامه مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه حجم زیادی از پسماند در کشور را پلاستیک تشکیل می‌دهد، گفته بود: قانون مدیریت پسماند و نحوه توزیع کیسه‌های پلاستیکی را در کشور داریم که وظیفه نظارت بر آن بر عهده وزارت صنعت است، اما تاکنون نتیجه مطلوبی حاصل نشده است.

مهدی خادم ثامنی افزود: سازمان حفاظت محیط‌زیست در نظر دارد در هفته زمین پاک این قانون اجرا شود اگر به نتیجه نرسیم مجبور می‌شویم قانونی ورود کنیم و از قوه قضاییه کمک بگیریم. البته فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای اعلام آمادگی کردند تا از توزیع کیسه‌های پلاستیکی خودداری کنند، اما نگران ریزش مشتری هستند بنابراین تاکید دارند همه فروشگاه با هم اجرا کنند.

همچنین رییس اداره محیط زیست شهر تهران گفت: سال ١۴٠٠ حدود ۵ هزار و ١١٧ تن، ١۴٠١ حدود ۵ هزار و ١١۶ تن و سال ١۴٠٢ حدود ۵ هزار و ۴۶٣ تن پسماند عادی در کلانشهر تهران روزانه جمع آوری شده است.

علیرضا رحمتی افزود: در سطح شهر تهران واحد‌های غیرمجاز جمع آوری پسماند زیاد داریم به عنوان مثال سال گذشته در منطقه هرندی ٢٧ واحد غیرمجاز را جمع آوری کردیم، برای مکان دفن پسماند در خلازیر هم برنامه ویژه‌ای داریم.

بعد از یک ساعت، نشست به پایان رسید و همه سوار بر ون راهی حاشیه تهران شدیم جایی که تا چشم کار می‌کرد انواع پسماند بود که روی هم دپو شده بودند، دشت‌های پر از کیسه‌های پلاستیکی به طوری که به هر بوته چند پلاستیک چسبیده بود و با هر وزشی به رقص در می‌آمدند، در نگاه اول گویی پلاستیک محصول آن گیاهان است، مانند مزرعه پلاستیک است، کمی دورتر از آن تپه‌های بزرگ انواع پسماند دیده می‌شود که در کنار و بالای هر کدام از این تپه‌ها تعدادی از افراد که اغلب کم سن و سال هستند، مشغول جمع کردن پسماند‌ها به ویژه پسماند‌های پلاستیکی اند تا آن‌ها را به کارگاه‌های تبدیل پسماند بفروشند.

آمار‌ها نشان می‌دهد روزانه ۵۷ هزار تن پسماند در کشور تولید می‌شود که ۱۲ درصد آن پلاستیک است، بنابراین رها کردن این حجم پلاستیک در طبیعت به حال خود نه تنها کار عاقلانه‌ای نیست بلکه خطری برای محیط زیست و در نهایت سلامت انسان‌ها است.

بعد از آن به یک کارگاه تولید کیسه‌های زباله از پسماند‌های پلاستیکی رفتیم، آن مکان اصلا به مذاق ما خوش نیامد، همه ماسک زدیم، اما باز هم تنفس هوای آن دشوار بود، در نگاه اول کیسه‌هایی که از خرده پلاستیک به عنوان مواد اولیه پر و بر روی هم انبار شده بودند توجه را به خود جلب می‌کرد؛ بعد از آن چند دستگاه بود که از یک طرف پلاستیک‌های خرد شده وارد و از طرف دیگر کیسه‌های زباله خارج می‌شدند که در آخر خط با پیچیده شدن دور یک لوله به صورت رول در می‌آمدند.

مسوول این واحد تولید کیسه زباله گفت: روزانه ۳ تن کیسه زباله تولید می‌کنیم، البته مانند این مرکز زیاد است شاید اتحادیه پلاستیک و ملامین شهر ری بیش از ۱۲۰۰ جواز چنین مراکزی را صادر کرده که تعداد زیادی در آن‌ها مشغول به کار هستند.

حامد نفر افزود: به طور مستقیم و غیر مستقیم ۲۰ نفر در این مرکز مشغول به کار هستند که اگر روزی تعطیل شود علاوه بر اینکه تعداد زیادی بیکار می‌شوند، تمام زباله‌ها هم روی زمین می‌ماند.

از آنجا خارج شدیم به سمت کارگاه دیگری حرکت کردیم که مواد اولیه تولید کیسه زباله‌های پلاستیکی را تهیه می‌کرد، وضعیت آنجا هزاران بار بدتر از کارگاه قبلی بود، یک سوله با دری بسیار بزرگ مقابلمان نمایان شد، داخل سوله به حدی تاریک بود که از بیرون چیزی دیده نمی‌شد؛ وقتی جلوتر رفتیم متوجه شدیم که تاریکی به علت نبود نور نیست بلکه ناشی از دودی است که به علت سوختن پلاستیک‌ها در کوره‌ها ایجاد می‌شود، حتی تصورش هم دشوار است که بتوان در چنین هوایی نفس کشید، بلافاصله سوزش چشم و گلو آغاز شد از این رو بعد از مدت کوتاهی از سوله خارج و وارد هوای آزاد شدیم، ما که این فرصت را داشتیم از محل خارج شویم، اما آن‌هایی که آنجا مشغول به کار هستند و چاره‌ای جز تحمل و تنفس آن هوا را ندارند چه عاقبتی خواهند داشت؟

رییس اداره محیط زیست شهر تهران که دراین بازدید خبرنگاران را همراهی می‌کرد درباره نحوه فعالیت این مراکز تولیدی گفت: این‌ها واحد‌های صنفی هستند، واحد‌های صنفی از اتحادیه‌های خود مجوز می‌گیرند و به گونه‌ای غیر مجاز هستند، واحد‌های غیر مجاز و غیراصولی در سطح شهرستان‌های اطراف تهران مانند اسلامشهر، شهر ری و ورامین زیاد است، با برنامه‌ای که محیط زیست استان تهران و شهر تهران دارد در صدد است تا همه این کارگاه‌ها را شناسایی کند.

علیرضا رحمتی افزود: ما دنبال حذف این واحد‌ها نیستیم و باید حتما راهکار جایگزین ارائه داده شود، چون اگر حذف شوند در مدت کوتاهی جای دیگری فعالیت خود را آغاز می‌کنند، چون عده زیادی در این مراکز مشغول به کار هستند و خانواده‌هایی با آن امرار معاش می‌کنند، باید بتوانیم با سیاست‌های تشویقی که در آیین نامه عدم جایگزین پلاستیک آمده، آن‌ها را مدیریت کنیم.

وی اظهارداشت: بر اساس طرح جامع مدیریت پسماند کلانشهر تهران مصوب شده یک مجتمع صنفی ۶۰ هکتاری برای جمع آوری واحد‌های غیر مجاز و غیر اصولی ایجاد شود که پیگیری می‌کنیم این اتفاق بیفتد تا شاهد فعالیت واحد‌های غیر مجاز که آلودگی آب و خاک را به همراه دارند نباشیم و در آن متجمع ساماندهی شوند.

وی ادامه داد: بحث جانمایی این مجتمع در دست اقدام است که از طریق استانداری و فرمانداری تهران تملک زمین در محدوده کهریزک سمت جاده ساوه در حال پیگیری است، سرمایه گذار‌ها مشخص هستند بنابراین به محض اینکه تملک زمین مشخص شود وارد فاز عملیاتی خواهیم شد.

رحمتی درباره نحوه کارکرد این کارگاه‌ها گفت: پلاستیک‌هایی که در سطح شهر جمع آوری می‌شوند بعد از شستشو به قطعات یک تا دو سانتیمتری تبدیل می‌شوند که به آن‌ها پَرَک می‌گویند، بعد از آن در مرحله بعدی به ماده اولیه کُندُر تبدیل می‌شوند که از صافی عبور داده شده و به عنوان گرانول در واحد‌های تولیدی بازیافتی به کیسه‌های پلاستیکی تبدیل می‌شوند، دودی که در این کارگاه به هوا بلند می‌شود نتیجه تبدیل شدن این خرده پلاستیک‌ها به خمیر و در نهایت گرانول به عنوان ماده اولیه است، دود بسیار خطرناکی است حتی از سیانور هم خطرناک‌تر است.

وی تاکید کرد: البته فعالیت این واحد‌های تولیدی ذاتا کاری محیط زیستی است، اما فرایندشان محیط زیستی نیست، به عنوان مثال پساب آن‌ها که بعد از شستشوی پلاستیک‌های جمع آوری شده به دست می‌آید بسیار خطرناک است که موجب آلودگی خاک می‌شود، همچنین آلودگی هوا را هم به همراه دارد، بنابراین باید در این کارگاه‌ها سیستم تهویه هوا وجود داشته باشد، چون سوختن پلاستیک گاز دی اکسید فوران منتشر می‌کند و خطرناک‌ترین گاز زیست محیطی است و موجب آلودگی هوا و در نهایت موجب بروز سرطان می‌شود لذا خواهش ما از مردم این است که یا کمتر پلاستیک مصرف کنند یا اینکه درست مصرف کنند، قطعا اکنون حذف کامل پلاستیک در زندگی به این راحتی‌ها نخواهد بود، اما درست مصرف کردن و عدم رهاسازی در طبیعت کمک بزرگی به محیط زیست می‌کند.

وی تصریح کرد: در واقع لجن این پساب‌ها حاوی فلزات سنگین و مواد آلاینده سمی است که در طبیعت رها می‌شوند بنابراین باید تصفیه خانه فاضلاب داشته باشند، آن لجن جزو پسماند‌های ویژه است که ممکن است خطرناک باشد از این رو باید مدیریت یکپارچه صفر تا صد شکل بگیرد تا این معضلات برطرف شود.

موضوع جانمایی و تملک زمین برای ایجاد مجتمع ۶۰ هکتاری برای ساماندهی واحد‌های بازیافتی غیراصولی از طریق استانداری و فرمانداری استان تهران در دست اقدام است. رییس اداره محیط زیست شهر تهران گفت: از این واحد‌های غیر مجاز در سطح شهر تهران کم نداریم که فعالیت آن‌ها باید با نظارت محیط زیست و همکاری شهرداری و هماهنگی وزارت صمت انجام شود، در واقع مجوز فعالیت این واحد‌ها را وزارت صمت صادر می‌کند بنابراین باید حتما نظارت داشته باشند تا واحد‌های غیراصولی جمع آوری شوند، هدف ما در طرح جامع مدیریت پسماند تهران که سال گذشته تصویب شد ایجاد مجتمع بازیافتی است که اگر زودتر راه اندازی شود این مراکز به آن مکان منتقل می‌شوند و دیگر مشکلات محیط زیستی نخواهیم داشت.

وی درباره نحوه ایجاد چنین واحد‌هایی گفت: واحد‌ها باید طبق ماده ۱۱ قانون هوای پاک از سازمان حفاظت محیط زیست استعلام کنند، بعد از آن ضوابط و امکانات مورد بررسی قرار می‌گیرد مثلا کارگاه‌های بازیافتی نباید داخل محدوده شهری مستقر شوند این واحد‌ها رده ۴ هستند و باید خارج از محدوده و حریم شهر باشند، اما آن‌هایی که از قبل داخل حریم شهر ایجاد شدند و فعال هستند باید به مجتمع‌ها و یا شهرک‌های صنعتی منتقل شوند، استاندارد آن‌ها هم در قانون هوای پاک مشخص شده از طرفی استاندارد خروجی پساب هم مشخص است و باید رعایت آنرا کنند.

رحتمی افزود: صندوق ملی محیط زیست هم به این واحد‌ها کمک می‌کند البته به واحد‌های مجاز، این‌ها می‌توانند درخواست بدهند و بعد از بررسی در صورت فراهم بودن شرایط می‌توانند برای بهینه سازی فرایند تولید از تسهیلات مدت دار صندوق ملی محیط زیست استفاده کنند.

حذف تولید کیسه‌های فریزر در صورت سازگار نشدن با اصلاحات

در فرایند بازدید همچنین مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی گفت: در اصلاحات آیین نامه اجرایی قانون محدودیت استفاده و توزیع کیسه‌های پلاستیکی که قرار است انجام شود احتمالا تولید کیسه فریزر‌های با قطر زیر ۲۵ میکرون حذف خواهد شد، چون نمی‌شود کیسه‌های فریز را چند بار استفاده کرد. همچنین امکان بازیافت کیسه‌های فریز با این قطر وجود ندارد.

مهدی خادم ثامنی افزود: در اصلاحات آیین نامه، کیسه‌هایی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون حذف خواهند شد و اجازه تولید نخواهند داشت، اما استثنائاتی هم وجود دارد از جمله تولید کیسه‌های فریزر، حال اگر اصلاحات در آن‌ها انجام شود و به این نتیجه برسیم که کیسه‌های فریزر با قطر زیر ۲۵ میکرون هم می‌شود تولید شود مجوز می‌دهیم، اما اگر نتوانند خود را با اصلاحات هماهنگ کنند حذف می‌شوند.

بیش از هزار واحد بازیافت غیر مجاز در شهر ری فعال است

در ادامه بازدید رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ری نیز گفت: بیش از هزار واحد بازیافت پلاستیک در سطح شهرستان ری فعال است که همه هم غیر مجاز هستند، بسته به نوع پلاستیکی که در سطح شهر تولید و توسط افراد غیر مجاز جمع آوری می‌شود؛ به محصولات گوناگونی تبدیل می‌شوند که یکی از آن‌ها کیسه زباله است، البته این موضوع بدی نیست و زیست محیطی است، اما مشکلی که وجود دارد نحوه کار این واحدهاست که به صورت نادرست انجام می‌شود، فرایند تولید این‌ها به شدت آلاینده است، مرحله شستشو تا تبدیل شدن به گرانول به عنوان ماده اولیه تا دوباره وارد چرخه تولید شوند؛ این‌ها هیچ کدام ملاحظات زیست محیطی را رعایت نمی‌کنند که منجر به آلودگی شدیدی هم در منابع آب و هم هوا می‌شوند.

محمد رستگاری افزود: محیط زیست سال گذشته بیش از ۸۰ واحد از آن‌ها را جمع آوری کرد، اما واقعیت این است به دلیل اینکه سرمایه گذاری زیادی نمی‌خواهند و مواد اولیه آن‌ها هم پسماند است و برایشان ارزان تمام می‌شود تعدادشان خیلی زیاد شده و در صورت پلمپ شدن می‌توانند سریع جای دیگری فعالیت خود را از سر بگیرند.

وی تاکید کرد: نکته اساسی‌تر این است که متولیان امر مانند شهرداری‌ها راهبرد جایگزینی را ایجاد نکردند مبنی بر اینکه که وقتی این واحد‌ها جمع آوری شوند بعد چه اتفاقی می‌افتد؛ ما هم نمی‌توانیم همه پلاستیک‌ها را دفن کنیم این خودش باعث آلودگی می‌شود و حتما باید بازیافت شوند، اما باید از طرف متولیان امر بیشتر شهرداری‌ها ساز و کاری تعریف شود تا کار به صورت اصولی و صنعتی بازیافت شوند تا مشکلات موجود کمتر شود، اما شهرداری در این زمینه آنطور که باید عمل نمی‌کند.

وی اظهار داشت: با توجه به اینکه تقاضا برای محصولات پلاستیکی زیاد است از سوی دیگر عرضه هم در حال افزایش است، از این رو در سطح شهرستان ری مراکز متعددی وجود دارد، اما قطعا بیش از هزار واحد است، آن تعدادی که صنوف مجوز داده ۴۲۰ واحد است، اما خیلی از این واحد‌ها بدون اخذ پروانه در حال فعالیت هستند، ما با بازیافت هیچ مشکلی نداریم مهم شکل کار است که متاسفانه دچار مشکلات زیادی است.

سال گذشته محیط زیست ۸۰ واحد غیرمجاز واحد‌های بازیافت پلاستیک را جمع‌آوری کرد، اما مساله مهم است که شهرداری ساز و کاری را برای بعد از جمع آوری این واحد‌ها تعریف نکرده است. رستگاری تاکید کرد: در زنجیره تولید پلاستیک چه بازیافت و چه غیر بازیافت آسیب شناسی کردیم آنجایی که الان تهدید و برای ما مخاطره است جا‌هایی است که زباله‌ها از سطح شهر تهران جمع آوری و وارد شهر ری می‌شود آنجا به صورت غیر اصولی شستشو داده و به گرانول به عنوان ماده اولیه تبدیل می‌شوند فاضلاب آن‌ها مشکل دارد و موجب آلودگی هوا هم می‌شوند، برای اینکه بتوانیم گام اول را برداریم در کارگروه مدیریت پسماند تصویب کردیم که شهرداری تهران این مراکز را به مکانی درست منتقل و ساماندهی و برای آن‌ها تصفیه خانه و تمهیدات کاهش آلودگی هوا را ایجاد کند، اما متاسفانه به رغم اینکه یک سال است که موضوع را پیگیری می‌کنیم هنوز اقدام عملی در این زمینه صورت نگرفته و کماکان در دست پیگیری است، تا این موضوع از طریق متولیان امر که شهرداری‌ها هستند به صورت جدی در دستور کار قرار نگیرد ما شاهد فعالیت واحد‌های غیر مجاز خواهیم بود، چون ما هیچ راهبرد جایگزین برای این واحد‌ها نداریم و ما هم به عنوان محیط زیست مجبور هستیم مدارا کنیم، چون اگر قرار باشد همه این‌ها تعطیل شوند پلاستیک‌ها هم به عنوان زباله وارد مراکز دفن می‌شوند که نه توجیه اقتصادی و نه زیست محیطی دارد.

بعد از بازدید از این مراکز تولید دوباره سوار بر ون‌ها شدیم و به یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در شهرری رفتیم تا نظر مشتریانی که بعد از خرید از کیسه‌های پلاستیکی استفاده می‌کنند را جویا شویم، البته زمانی که رسیدیم ظهر بود و فروشگاه خلوت، اما با این وجود چند نفری در حال خرید بودند؛ خانمی خریدش را انجام داده بود و کیسه به دست قصد ترک فروشگاه را داشت، جلو رفتیم و نظرش را درباره اینکه قرار است به صورت آزمایشی توزیع کیسه‌های پلاستیکی رایگان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای متوقف شود را پرسیدیم؛ ابتدا مقاومت کرد و گفت قبول نمی‌کنم، ما مالیات می‌دهیم علاوه بر این مالیات بر ارزش افزوده هم می‌دهیم بنابراین حاضر نیستم برای تهیه کیسه پلاستیکی پول بدهم، اما وقتی درباره مضرات پلاستیک و اینکه بسیاری از کشور‌ها این کار را می‌کنند صحبت کردیم تا حدودی قانع شد و از کیسه‌های پارچه‌ای استقبال کرد.

بعد از آن سراغ مشتری دیگری رفتیم، خانم جوانی که از نسل امروزی بود، اما نکته جالب درباره وی این بود که هیچ خبری از مضرات پلاستیک نداشت گویی برای اولین بار بود که این‌ها را می‌شنید، ابتدا عکس العملی نداشت، اما بعد از یک صحبت نسبتا طولانی پذیرفت که کیسه‌های پلاستیکی برای طبیعت مضر هستند و بهتر است کیسه‌های پارچه‌ای و یا زنبیل جایگزین آن شود.

این نشان می‌دهد که انجام چنین کاری نیاز به فرهنگ سازی دارد و متولیان و دستگاه‌های مربوطه آنطور که باید در زمینه فرهنگ سازی فعالیت نکرده اند؛ حال امیدواریم با اجرای پویش امروز من بدون کیسه پلاستیکی که قرار است از سوم اردیبهشت - روز جهانی زمین پاک - تا ۲۱ تیرماه - روز جهانی زمین بدون پلاستیک - در فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشور اجرا شود، تا حد زیادی مردم با مضرات کیسه‌های پلاستیکی آشنا شوند و فرهنگ اجدادمان که استفاده از کیسه‌های پارچه ای، زنبیل و پاکت‌های کاغذی بود، دوباره زنده شود.