طرح اصلاح موادی از قانون خدمت وظیفه عمومی مهر 88 در 84 ماده در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، اما پس از آن شورای نگهبان در 2 نوبت در آبان و اسفند 88 موضوع را بررسی و ایراداتی به آن وارد کرد؛ ایراداتی که از سوی شورای نگهبان بر این قوانین وارد بود در 3 دسته ورود به اختیارات فرمانده کل قوا، بار مالی و ایراد شکلی آنها تعریف می‌شد.
بر این اساس22 آبان امسال برای سومین بار مجلس درصدد اصلاح ایرادات مورد نظر شورای نگهبان برآمد تا این مصوبه بتواند پس از تایید شورای نگهبان به شکل قانون درآمده و به مرحله اجرا برسد. چندی پیش جزئیات تغییرات این قانون نیز اعلام شد که اغلب از سوی مشمولان و خانواده‌های آنها مورد پیگیری و سوال قرار می‌گرفت. بر همین اساس سردار موسی کمالی، معاون انسانی ستاد کل نیروهای مسلح در خصوص جزئیات قانون جدید خدمت وظیفه عمومی و نکات حائز اهمیت آن توضیح داده است.
با توجه به این مساله آیا در تغییرات جدید قانون نظام وظیفه واقعا سخت‌گیری‌های جدیدی اعمال شده و لازم است که خانواده‌ها نگران باشند؟
در قانون جدید برای کسانی که دوره سربازی را در زمان مورد نظر انجام می‌دهند، سخت‌گیری‌ای صورت نگرفته است، اما برای کسانی که به قوانین احترام نمی‌گذارند، سخت‌گیری‌هایی اعمال شده که به نظر عادلانه هم می‌رسد.
و این سخت‌گیری‌ها شامل چه مواردی می‌شود؟
در بحث مشمولان غایب در حال حاضر، قوانین کمی ناعادلانه است. به این ترتیب که اگر فردی یک روز یا 10سال غیبت داشته باشد، مجازاتش یکی است، اما در قانون جدید این مساله متفاوت است و اگر کسی تا 3 ماه غیبت کند، تا 3 ماه اضافه خدمت دارد، اگر از 3 ماه تا یک سال غیبت کند، 6 ماه اضافه خدمت خواهد داشت و از یک‌سال بالاتر، دیگر سرباز فراری محسوب می‌شود و علاوه بر مجازات غیبت به دادگاه معرفی و دادگاه مجازاتی علاوه بر مجازات موردنظر را تعیین خواهد کرد.
موارد دیگری از این دست سخت‌گیری‌ها نیز وجود دارد؟
بله، در ماده 10 قانون خدمت وظیفه عمومی آمده بود به سرباز غایب، گواهینامه پایان دوره تحصیلی داده نمی‌شود یا سرباز غایب حق ادامه تحصیل و استخدام ندارد یا نمی‌تواند گواهینامه رانندگی بگیرد و موارد این چنینی در نظر گرفته بودیم، حالا در قانون جدید مورد دیگری هم اضافه شده است که براساس آن بانک‌ها حق ندارند به سربازان غایب وام بدهند یعنی با اجرای قانون جدید برای ارائه وام از سوی بانک‌ها یکی از مدارک لازم وضعیت سربازی گیرنده وام است. علاوه بر این دسته‌ای از افراد هستند که غایب محسوب نمی‌شوند، اما درصدد هستند که قانون را دور بزنند. برای این افراد هم مجازات جدید در نظر گرفته شده است.
لطفا با مثال توضیح دهید.
در واقع این دست از افراد می‌خواهند به قانون حیله بزنند. مثلا در حال حاضر فردی که وارد مدرسه می‌شود معمولا دوران اولیه تحصیلی را طی 12 سال می‌گذراند و به 18 سالگی و سن سربازی می‌رسد، اما برخی افراد سعی میکنند دوران تحصیلی را طول بدهند تا مثلا پدرشان به 60 سالگی برسد و به هر حال بتوانند از یکی از موارد معافیت استفاده کنند، اما قانون جدید می‌گوید همه باید تا 20 سالگی دوران تحصیلی را تمام کرده و با ورود به 21 سالگی نسبت به وضعیت خدمت وظیفه اقدام کنند، درخصوص تحصیلات تکمیلی هم دوره کاردانی، باید تا دو و نیم سال به پایان برسد. مگر در شرایط خاص که در قانون به آن اشاره شده و قابل اغماض است و تا دو ترم به فرد مورد نظر فرصت ادامه تحصیل داده می‌شود.
در کارشناسی و کارشناسی ارشد هم به ترتیب 5 و 6 سال به فرد فرصت تحصیل داده می شود و در غیر این صورت فرد مشمول، غایب محسوب می‌شود. برای دوره دکتری و تخصص هم این مدت به ترتیب 6 و 5 سال در نظر گرفته شده است. البته همه مواردی که گفته شد در واقع بیشتر محدودیت و احترام به قانون محسوب می‌شود و نمی‌توان اسمش را سختگیری گذاشت.
یکی از مواردی که در قانون جدید نظام وظیفه اعمال شده، حذف معافیت تک‌پسری دارای پدر بالای 60 سال است. این مورد نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است، نظر شما چیست؟
ببینید یکی از اهداف ما در اصلاح قانون نظام وظیفه درنظر گرفتن عدالت بود تا قوانین عادلانه، منطقی و عقلایی اجرا شود. در این معافیت نیز مسائلی وجود داشت مثلا پدری که سنش 59 سال و 11 ماه و 25 روز بود و تک‌فرزند ذکورش در سن سربازی قرار می‌گرفت، نمی‌توانست از این معافیت بهره ببرد.
از طرفی شرایط استفاده از این معافیت برای مشمولی که دارای پدر متمولی که صاحب چند کارخانه بود و در سلامت کامل به سر می‌برد با مشمولی که پدری مریض و ناتوان داشت، یکسان محاسبه می‌شد و هر دو معاف می‌شدند، اما در قانون جدید تصمیم گرفته شد تا به شکلی عادلانه هر پدری که نیازمند مراقبت باشد و توانایی لازم برای اداره امور خود را ندارد، یگانه فرزند ذکورش بتواند از سربازی معاف شود.
بر این اساس هر پدری در هر سنی با توجه به شرایط جسمی و روحی اگر توانایی انجام امور زندگی‌اش را ندارد و دچار بیماری و مشکلی است، می‌تواند از این قانون استفاده کند و به این ترتیب این قانون، عادلانه‌تر و منطقی‌تر به نظر می‌رسد. پس خانواده‌ها نگران این موضوع نباشند و بدانند که در صورت تایید کمیسیون پزشکی اگر مشخص شود پدری نیازمند کمک است، براساس قانون، یگانه فرزند ذکور بالای 18 سال‌‌شان از سربازی معاف می‌شود.
یکی دیگر از موارد قابل توجه قانون جدید بحث معافیت دو و سه برادری است که ظاهرا معافیت دو برادری نه در قانون فعلی و نه در قانون جدید اعمال نشده و نخواهد شد، اما درخصوص قانون معافیت سه برادری تغییراتی صورت گرفته است، توضیح می‌دهید؟
سالانه با توجه به موالید ذکوری که آماده سربازی هستند و نیاز کشور به سرباز، درخصوص به‌کارگیری مشمولان، تصمیماتی گرفته و مشخص می‌شود چقدر نیروی سرباز مازاد وجود دارد یا چقدر با کمبود مواجه هستیم.
در چند سال اخیر، خصوصا در متولدین دهه 60 و بالا، تعداد سربازان به نسبت نیاز کشور بیشتر بود، بر این اساس دو نگاه به این مساله وجود داشت، نگاهی که در برخی از نمایندگان مجلس بود و گرایش به فروش سربازی داشتند که نگاه غیرعقلایی و مادی‌گرایانه بود و ستاد کل نیروهای مسلح نیز با این نگاه موافق نبوده و نیست، اما در نگاه ستاد در واقع تصمیم بر این بود که به کسانی که نیاز به توجه خاص دارند و از سوی خود یا خانواده‌شان خدمتی از پیش ارائه شده باشد، مورد معافیت قرار گیرند. بر این اساس برای افراد تحت پوشش کمیته امداد، خانواده شهدا، رزمندگان، ایثارگران، جانبازان و نخبگان تسهیلاتی برای معافیت فراهم شد و تصمیمی در همین راستا گرفته شد در خانواده‌هایی که 3 فرزندشان خدمت سربازی را انجام داده‌اند، یکی از فرزندان از خدمت سربازی معاف شود.
در زمانی که بررسی طرح اصلاح قانون نظام وظیفه در مجلس شورای اسلامی مورد بحث بود، نمایندگان مجلس پیشنهاد دادند که قانون دو برادری هم مورد بررسی قرار گیرد که از سوی ستاد کل نیروهای مسلح مورد تایید قرار نگرفت، چراکه پیش‌بینی می‌شد در صورت اجرای قانون دو برادری با مشکلاتی درخصوص کمبود سرباز مواجه شده و مثلا مجبور به افزایش مدت سربازی شویم. در نهایت شورای نگهبان نیز نظر ستاد کل نیروهای مسلح را پذیرفت و مجلس اعلام کرد تصمیم‌گیری در مورد معافیت دو برادری به ستاد کل نیروهای مسلح واگذار شود و ستاد کل نیز موضوع را بررسی و اعلام کرد که فعلا معافیت دو برادری قابل اجرا نیست و پیش‌بینی می‌شود حداقل تا10 سال آینده نیز قابل اجرا نخواهد بود.
درخصوص اجرای قانون سه برادری چطور؟
براساس قانون فعلی، مهلت اجرای قانون سه برادری تا پایان سال 90 است که معمولا در ماه‌های دی و بهمن بررسی‌هایی از سوی ستاد کل نیروهای مسلح انجام می‌شود و در نهایت اسفند مشخص می‌شود که اجـرای قانون سه برادری تداوم خواهد داشت یا خیر.
پیش‌بینی شما در این خصوص چیست؟
پیش‌بینی بنده این است که این قانون همچنان اجرا خواهد شد.
هرچند این سوال برای شما تکراری به نظر می‌رسد، اما هنوز بسیاری درخصوص بحث فروش سربازی سوال میکنند و حتی امیدوارند که دوباره بحث فروش سربازی از سر‌گرفته شود. نظر شما چیست؟
درخصوص فروش سربازی یک تفکر ارزشی وجود دارد که معتقد است تفاوتی بین افراد پولدار و غیرپولدار نیست و قوانین تدوین شده درخصوص نظام وظیفه نیز باید قوانین ارزشی باشد و فرقی بین طبقات مختلف جامعه قائل نشود. زمانی که فروش سربازی اجرا می‌شد، برخی از افراد جامعه مجبور شدند برای تهیه پول، وسیله نقلیه یا منزل خود را بفروشند و مشکلات زیادی به همراه داشت. بنابراین پرونده فروش سربازی کلا بسته شد و این بحث کاملا منتفی است و هیچ‌کس منتظر فروش سربازی نباشد.
شرایط خرید سربازی برای مشمولان خارج از کشور چطور است؟
افراد ساکن در خارج از کشور زمانی در شمول مقررات خرید خدمت قرار می‌گیرند که قبل از تاریخ 29 اسفند سال 82 از کشور خارج شده باشند و نیز حداقل 2 سال در خارج از کشور اقامت و سکونت داشته باشند.
ناگفته نماند که حضور غیرمستمر کمتر از 9 ماه در خارج از کشور جزو اقامت و سکونت در خارج از کشور محسوب نمی‌شود و سکونت 2 ساله فرد در خارج از کشور باید پس از 13 سالگی او باشد. زمان اجرای این معافیت تا پایان سال 1390 بوده و مبلغی که برای صدور این معافیت در نظر گرفته شده 100 میلیون ریال است.
قانون جدید نظام وظیفه کی اجرایی خواهد شد؟
قوانین عادی، معمولا تا 15روز بعد از وصول ابلاغ رئیس‌جمهور اجرایی می‌شوند، اما درخصوص قوانین نیروهای مسلح از آنجا که منوط به اذن فرمانده کل قواست، باید منتظر دستور معظم له باشیم. براین اساس پیش‌بینی می‌شود تا اواخر دی ماه بخش‌هایی از این قانون که صراحت دارد و نیاز به آیین‌نامه اجرایی ندارد، به مرحله اجرا برسد.
