احمد فتحي
«مرد شيشه‌اي گلوي پدرش را بريد»، «درخواست برادرزن براي كور كردن داماد خانواده»، «مرگ مرموز نوعروس توسط همسرش»، «داماد كينه‌جو، پدرزنش را كشت» و... . اين عناوين، تيترهاي صفحات حوادث روزنامه‌ها در ماه‌هاي اخير است كه همگي نشان از افزايش جرم و جنايت‌هاي خانوادگي دارد.
هنوز چندي از دهه 80 كه به دهه قتل‌هاي خانوادگي نام‌گذاري شده، نگذشته است كه در 9 ماه اخير سال جاري آمارها نشان از آن دارد كه يك‌سوم جرايم در كشور مربوط به جرم و جنايت‌هاي خانوادگي است كه 24 درصد آنها در كلان‌شهر تهران رخ داده است كه اين زنگ هشداري براي مسوولان است كه تا پيش از همه‌گير شدن اين مساله براي آن چاره‌اي بينديشند و آنچه در اين زمينه مهم است، شناسايي علل وقوع اين جرايم است و اينكه چه مي‌شود كه فردي در كانون خانواده به خود اجازه دهد كه دستانش را به جرم و خون عزيزانش آغشته كند كه شايد بتوان با بررسي عوامل از وقوع اين پديده‌هاي خشونت‌زا، پيشگيري كرد.
پليس آگاهي، علل را در مسايل و رفتارهاي غيراخلاقي، اختلافات مالي و اختلافات جزيي می‌داند و بسياري از روان‌شناسان از واژه‌هايي چون غيرتي بودن، دفاع از آبروي خانواده، فقر و عدم سلامت روان استفاده می‌کنند و برخي آسيب‌شناسان افزايش جرايم را ناشي از ضعف‌هاي قانوني، توقعات نامعقول اعضاي خانواده، مشكلات روحي و رواني مي‌پندارد.
در زمينه افزايش و ارتكاب جرم و جنايت‌هاي خانوادگي با احمد فتحي، وكيل مبرز دادگستري و نويسنده كتاب‌هاي چندجلدي «فن دفاع»، «نرخ عدالت» و «جدال من و پاسبان»، گفت‌وگو كرده‌ايم تا ريشه‌هاي اصلي اين جرايم را از ديد وي مورد بررسي قرار دهيم كه مشروح آن در ذيل مي‌آيد.
احمد فتحي، وكيل پايه يك دادگستري در رابطه با افزايش جرم و جنايت مخصوصا قتل‌هاي خانوادگي كه متاسفانه در يكي، دو دهه اخير گريبانگير جامعه ايران شده، عنوان كرد: «من نه از موضع وكيل بلكه از ديد جامعه‌شناسانه و روان‌شناسانه معتقدم كه اين جرايم علل و شرايط مختلفي را در برمي‌گيرد كه خلاصه‌اي از آنها را شرح مي‌دهم.»
وي قبل از آنكه علل افزايش جرم و جنايت را مورد بررسي قرار دهد، در زمينه تعريف جرم اظهار داشت: «تعريف علمي جرم تخليه انرژي در محيط نامناسب اجتماعي است مثل جريان محفل خانوادگي كه در اطراف اصفهان رخ داد و مجرمان از ديوار باغ بالا رفته و به ناموس جمع تجاوز كردند در حالي كه تخليه انرژي در محيط مناسب اجتماعي را ما به نام شعف، شادي، شور و نشاط مي‌شناسيم.»
علل افزايش جرم و جنايت و قتل‌هاي خانوادگي
- صنعت و تجارت: در جامعه‌اي كه صنعت و تجارت رونق داشته باشد و درآمد به‌صورت عادلانه‌اي توزیع شود مسلما با كاهش ميزان جرم و جنايت روبه‌رو هستيم و برهان خلف آن نيز باعث افزايش جرايم در سطح كلان مي‌شود. برابري اقتصادي و كاهش فاصله طبقاتي نيز ميزان جرم و جنايت را كاهش مي‌دهد.
- عبادت و معنويت، فراغت و تفريح: هر جامعه‌اي همان‌طور كه مردمانش به عبادت و معنويت نيازمند هستند به فراغت و شادي هم احتياج دارند. علت آنكه ما در كشورمان با طيف وسيعي از افرادي روبه‌رو هستيم كه به سمت شيشه، كراك و چيزهاي عجيب و غريب و شكل سنتي آن كه ترياك است می‌روند، هيچ توجيه قابل‌قبولي نمي‌توان ارايه داد غير از آنكه نمي‌توانند و قادر نيستند كه انرژي خود را در محيط هاي مناسب تخليه كنند. اگر در جامعه‌اي امكانات مختلف براي همه طيف‌هاي مختلف وجود داشته باشد به تبع هزينه معادل مرگ و زندان را در پي نخواهيم داشت.
رابطه موسيقي و جنايت: من معتقدم اگر موسيقي ملي، بومي و حتي جهاني در يك جامعه مثل جامعه خودمان رشد داشته باشد به تبع جرم نيز كاهش مي‌يابد كه البته به اين مساله در مورد ادبيات داستاني، تئاتر و سينما در نوع عالي‌اش مي‌توان اشاره كرد.
عدم تفكيك جنسيتي: جامعه متشكل از انسان‌ها، انسان‌هايي اعم از دختران، پسران، زنان و مردان است كه اگر همه آنها در تمامي مراحل رشدشان از خانه و مهد گرفته تا دانشگاه در كنار هم رشد كنند و تفكيك جنسيتي مانع از روابط سالم آنها نشود مي‌توان در جامعه با كاهش ميزان جرم و جنايت مواجه شد.
رشد متوازن متاثر از نيازها و توانمنديهاي بومي: جامعه‌اي كه داراي رشد متوازن و متاثر از نيازها و توانمنديهاي بومي باشد به تبع ميزان جرايم در آن كاهش مي‌يابد. نبود توانمنديهاي بومي منجر به بحران مي‌شود. ايران، جامعه‌اي است كه با مساله كم‌آبي روبه‌روست. مشابهش را ما در زاينده‌رود و درياچه اروميه داريم.
مي‌بينيم اگر نتوان به اين مشكلات رسيد و نيازهاي بومي را پاسخ داد، نتيجه‌اش چه مي‌شود؟ معضل بيكاري نيز ناشي از همين مورد است. شما در روزنامه‌هاي كشور همسايه از جمله تركيه نمي‌خوانيد كه پدري، پس از آنكه از زندان آزاد شد، دخترش را با چاقو كشت.
حاشيه‌نشيني و هجوم از روستا به متن شهر: بحث حاشيه‌نشيني بحث جديدي نيست، موضوعي است كه مدت‌ها جامعه‌هاي بزرگ شهري از جمله ايران را گريبانگير خود كرده است. هجوم روستانشين‌ها به پايتخت و ورود به متن شهر، روزها پرداختن به شغل‌هاي سياه و شب‌ها برگشتن به حاشيه از علل افزايش جرم و جنايت است چرا كه اين دسته از افراد پيشينه زندگي شهري ندارند و از دهات‌هاي مختلف وارد متن زندگي شهري شده‌اند و اين امر برايشان، تناقض ايجاد مي‌كند كه علل اين موضوع را مي‌توان پديده جنگ تحميلي عراق دانست. تقابل زندگي روستايي و شهري و افزايش تمنيات اقتصادي، اجتماعي و جنسي روستاييان موجب ايجاد جرم و جنايت مي‌شود.
پديده چندهمسري: شايد پديده ثروت‌هاي بادآورده و يك‌شبه ره صدساله را طي كردن، اصلي‌ترين علت پديده جديد چندهمسري را ايجاد مي‌كند كه باعث افزايش جرايم خانوادگي مي‌شود. اين را بايد دانست در طبيعي‌ترين شرايط يك فرد نمي‌تواند تمنيات يك زن چه به لحاظ عاطفي و چه اقتصادي را پاسخ دهد آن وقت چه مي‌شود؟ تيتر صفحات حوادث روزنامه‌ها پاسخگوي اين سوال است. نوكيسگي همچنين باعث افزايش فاصله طبقاتي مي‌شود.
سازمان قضايي: سازمان قضايي جامعه بايد عالمانه، كارشناسانه و بي‌طرف عمل كند و نبايد اين مساله را فراموش كرد كه سازمان قضايي آخرين مرجع مردمي است كه دچار مشكلات شده و به اين دستگاه روي آورده‌اند و اگر اين سازمان بتواند اميددهنده به مردم باشد به طور ناخودآگاه ما با كاهش جرم و جنايت روبه‌رو خواهيم شد و تبهكاران نيز قادر نخواهند بود كه سازمان قضايي را ملعبه و بازيچه دست خود قرار دهند.
كارگران جنسي: پديده زنان خياباني كه مي‌توان گفت بيش از هر چيز ناشي از فاصله طبقاتي است، باعث شد كه جديدا ما با معضلي به نام ساخت فيلم‌هاي مستهجن در خانه‌ها روبه‌رو شويم كه يا در بازار به فروش مي‌رسد يا در موبايل‌ها در حال تكثير و پخش است كه متاسفانه تعداد اين پرونده‌ها زياد شده و در همين يك ماه اخير دو شاكي در اين زمينه به ما مراجعه كرده و پرونده در حال رسيدگي است.
لايحه ممنوعيت سلاح‌هاي سرد
با توجه به قتل‌ها و جرم‌هاي صورت گرفته در دهه‌هاي اخير، سلاح سرد رتبه اول را به خود اختصاص داده است تا آنجا كه 44 درصد از آلت قتاله شامل چاقو، خنجر و قمه بوده و به طور متوسط روزانه سلاح سرد جان سه نفر را مي‌گيرد. اين وكيل سرشناس در پاسخ به اينكه براي كاهش جرايم آيا تصويب لايحه ممنوعيت سلاح‌هاي سرد كارآمد است، گفت: «اين لايحه و حتي تصويب آن موثر نيست بلكه بايد زمينه‌هاي ارتكاب جرم و جنايت از بين برود نه اينكه صورت مساله پاك شود.
البته من مخالف اين لايحه نيستم اما آيا چوب و چماق كه جزو سلاح‌هاي سرد است را مي‌توان از دسترس عموم خارج و ممنوع كرد، چه راه‌حلي براي پدري كه بچه هفت ماهه‌اش را با چماق مي‌كشد مي‌دهيد؟ تا علل‌هاي اجتماعي از بين نرود، ما با كاهش جرايم روبه‌رو نخواهيم شد.»
افزايش يا كاهش جرم و جنايت‌ها در ماه مبارك رمضان و محرم‌الحرام
در گذشته‌هاي نه چندان دور به دليل باورهاي ديني و مذهبي قوي مردم، جرم و جنايت در دو ماه رمضان و محرم به طور محسوسي كاهش پيدا مي‌كرد، اما در سه هفته اول محرم سال جاري ما شاهد پرونده‌هاي قتل مخصوصا قتل‌هاي خانوادگي بوده‌ايم. فتحي در باب اين مساله عنوان كرد: «آمار و اطلاعات دقيقي در زمينه تعداد پرونده‌هاي جنايت‌آميز در دست نيست و بايد به سراغ دستگاه قضايي رفت و آمار را از آنها گرفت البته در اين دو هفته اخير نيز دو پرونده در زمينه قتل به دست ما رسیده كه در حال رسيدگي و پيگيري هستيم.»
