فرارو- از ابتدای انقلاب اسلامی و به خصوص پس از تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان خط امام، روابط ایران و آمریکا رو به تیرگی نهاد. اکنون نزدیک به 34 سال است که روابط سیاسی میان دو کشور قطع شده است. در طول این سال ها روابط دو کشور دستخوش فراز و نشیب های بسیار شده است. اما اکنون و در آستانه حضور روحانی در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل بسیاری از کارشناسان از احتمال دیدار (ولو کوتاه) روحانی و اوباما خبر می دهند. دیداری که می تواند مقدمه ای برای عادی سازی روابط دو کشور تلقی شود.
در این بین کارشناسان در باب علت دشمنی ایران و آمریکا از علل مختلفی نام
می برند. برخی عوامل تاریخی و برخی دیگر مسائل سیاسی و ایدئولوژیک را در
ایجاد این دشمنی مهم می دانند. البته برخی نیز از عوامل فرهنگی و
روانشناختی در ایجاد دشمنی میان دو کشور صحبت می کنند.
عباس سلیمی نمین مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در گفتگو با فرارو گفت: «مسائل فی مابین ملت ایران و دولت آمریکا ریشه تاریخی دارد.»
وی ادامه داد: «یعنی با رجوع به تاریخ مشاهده می شود در دوره ای که آمریکا هنوز وارد عرصه سلطه گری نشده بود در میان ملت ایران اعتبار خوبی داشت و به عنوان کشوری شناخته می شد که با معادلات استعمارگرانه انگلیسی ها و روسها همراهی ندارد و برای ملت ایران زمینه تنفسی ایجاد می کند.»
وی افزود: «لذا در آن دوره از اینکه آمریکا وارد معادلات سیاسی کشور شود استقبال می شد و ملت ایران این امر را مغتنم می شمرد.»
این کارشناس مسائل سیاسی اظهار کرد: «اما متاسفانه وقتی آمریکا عملا وارد میدان سیاست در ایران شد نه تنها همان سیاست های استعماری روس و انگلیس را پی گرفت؛ بلکه به دلیل جبران عقب افتادگی خود نسبت به دولت هایی که سابقه استعمارگرانه در ایران داشتند رفتاری را دنبال کرد که به شدت وجهه آمریکا را در ایران تخریب نمود.»
وی ادامه داد: «در کتاب های خاطرات دوستداران آمریکا و کسانی که با آمریکایی ها ارتباط قوی داشتند مشاهده می شود که به دلیل برخی توانمندی ها و فهم بهتر مسائل داخلی به آمریکایی ها توصیه می کردند که این شیوه ها را دنبال نکنند.»
وی افزود: «خاطراتی از برخی کارشناسان وجود دارد که از اینکه آمریکایی ها استبداد را در ایران تقویت می کنند و روز به روز نهادهای مدنی و مجلس را تضعیف و فساد را ترویج می کنند به شدت مخالفت خود را ابراز می کردند که بعضا آمریکایی ها این نوع کارشناسان را کنار می زدند و اجازه می دادند شاه اینها را به زندان بیاندازد.»
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران خاطرنشان کرد: «این مسائل باعث شد آمریکایی ها نه تنها وجهه اولیه خود را از دست بدهند؛ بلکه به خصوص بعد از مشارکت در کودتای 28 مرداد که دخالت مستقیم در امور ایران و نفی حاکمیت ملی محسوب می شد چهره ای ضدملی در ایران پیدا کردند که تمام منافع ملی ایران را زیر پا گذاشته اند.»
سلیمی نمین در پاسخ به این سوال که چرا علی رغم آنکه کشورهایی مانند روسیه و انگلیس نیز در طول تاریخ آسیب های زیادی به منافع ملی ایران وارد کردند اما تنها دشمنی ایران و آمریکا تا امروز تداوم یافته است؟، گفت: «وقتی نظام روسیه تزاری سرنگون شد و نظام جدیدی در سال 1917 روی کار آمد تمام قراردادهای استعماری از جمله کاپیتولاسیون را یک طرفه لغو کرد.»
وی ادامه داد: «به فاصله کوتاهی وقتی روس ها از صحنه سیاست ایران خارج شدند، انگلیسی ها یک طرفه همه امور ایران را در دست گرفتند و در زمان پهلوی ها روس ها اصلا در ایران نبودند که بتوانند کارهای استعماری کنند.»
وی افزود: «به عبارت دیگر آمریکا و انگلیس اصلا موقعیتی برای شوروی ایجاد نکردند که بتواند در ایران استعمارگرانه عمل کند؛ یعنی نه اینکه شوروی تمایل نداشت؛ بلکه امکان دشمنی با ایران را نداشت چون جای پایی در ایران نداشتند.»
سلیمی نمین درباره علت عدم تداوم دشمنی ایران با انگلیس گفت: «چون انگلیسی ها قدرت دوم محسوب می شدند. انگلیسی ها بعد از کاهش موقعیت در سطح جهان قدرت خود را به آمریکا واگذار کردند و دنباله روی آمریکا شدند.»
وی افزود: «به همین دلیل در سال های منتهی به انقلاب اسلامی تمام جنایاتی که در ایران صورت می گیرد توسط آمریکایی ها است که حتی صدای برخی عناصر غرب گرای وابسته به آمریکا از جمله علی امینی و انتظام را نیز بلند می کند.»
سلیمی نمین در پاسخ به این سوال که چرا بعد از بروز انقلاب اسلامی با اینکه آمریکا جزو اولین کشورها بود که انقلاب مردم ایران را به رسمیت شناخت اما با موج آمریکاستیزی در کشور روبرو شد؟، گفت: «اینکه گفته شود آمریکایی ها بعد از انقلاب اسلامی با ملت ایران همراه شدند و استقلال ملت ایران را پذیرفتند ادعای بزرگی است.»
وی ادامه داد: «همه ادله و اسناد نشان می دهد که آمریکایی ها حتی یک لحظه از فکر بازگرداندن نظام گذشته به ایران غفلت نکردند.»
این تحلیل گر مسائل سیاسی اظهار کرد: «شعبان بی مخ در خاطرات خود عنوان کرده که مدتی بعد از انقلاب (قبل از تسخیر سفارت آمریکا) تجمع نیروهای آریانا در مرز ایران و ترکیه با عقبه آمریکایی ها و اسرائیلی ها صورت گرفته است.»
وی ادامه داد: «شعبان جعفری عنوان کرده خود بارها پیام آریانا را به اسرائیلی ها و بالعکس منتقل می کرده است یا برژینسکی در روز پیروزی انقلاب اسلامی عنوان می کند اکنون زمانی است که برنامه کودتا باید کلید بخورد.»
وی افزود: «لذا نباید ادعاهای ظاهری نظام های سلطه گر را پذیرفت. آنها غالبا عنوان می کنند طرفدار دموکراسی و آزادی ملت ها هستند اما در پشت سر، عملکرد دیگری دارند و باید به عملکرد آنها و نه حرفشان توجه کرد.»
سلیمی نمین گفت: «اگر دانشجویان سفارت آمریکا را تسخیر کردند به این دلیل بود که شواهد و قرائنی بدست آوردند مبنی بر این که پشت تمام فتنه گری ها و بحث های تجزیه طلبی در کردستان، سیستان و بلوچستان، خوزستان و آذربایجان آمریکا است.»
وی ادامه داد: «اگر مردم به آقای بازرگان اعتراض کردند که در الجزایر با هیات آمریکایی ملاقات کرده به این دلیل بود که خصومت آمریکایی ها را شاهد بودند.»
وی افزود: «بنابراین آنچه که بعد از انقلاب موجب شد تنفر ملت ایران نسبت به آمریکا مضاعف شود به این دلیل بود که لطف و بزرگواری ملت ایران توسط آمریکایی ها نه تنها پاسخ داده نشد بلکه آنها خباثت بسیار بیشتری انجام دادند.»
سلیمی نمین در پاسخ به این سوال که علت دشمنی آمریکا با ملت ایران چیست؟، گفت: «چون ملت ایران بهشتی که برای این کشور در ایران ایجاد شده بود را باز پس گرفتند. در دوران پهلوی برای آمریکایی ها بهشتی ایجاد شد که در هیچ کجا بوجود نیامده بود.»
وی ادامه داد: «درباره وضعیت آمریکایی ها در ایران می توان به اظهارات علم اشاره کرد که اوج وضعیت خوبی است که آمریکایی ها دارند. علم خطاب به سفیر آمریکا می گوید: "ما تنها کشوری هستیم که پول خود را خرج می کنیم و از منافع شما دفاع می کنیم؛ البته این لازمه حیات خود ما نیز است." (یادداشت های علم جلد ششم صفحه 510 – 511).»
وی تاکید کرد: «این جمله موید این است که آمریکایی ها با بروز انقلاب چه بهشتی را از دست دادند و طبیعی است که اکنون با ملت ایران دشمنی کنند تا این بهشت را مجددا برای خود ایجاد کنند.»
