نامش «فحر النسا» است. زنی بی‌نام و نشان با تابعیت ترکیه - اردن که سال 1991 درگذشته. می‌گویند تنها هنرمند بانوی شرقی است که توانسته نامش را در جنبش هنر انتزاعی ثبت کند. عکس منتشرشده‌اش در کاتالوگ حراج پانزدهم «کریستیز» دوبی، او را پالت به دست و زل‌زده به دوربین نشان می‌دهد. موسسه کریستیز با ارایه اثری از این بانوی هنرمند در حراج خاورمیانه خود، او را برای همگان آشنا کرد. حالا دیگر همه «فحرالنسا زید» را میشناسند؛ از آن‌رو که در شب اول حراج کریستیز نقاشیاش به فروش 2/7میلیون‌دلاری دست یافت.
اثر این هنرمند با عنوان «شکافتن اتم و زندگی گیاهی» که سال 1962 در اوج دوران کاری او نقاشی شده، با برآورد سه تا چهار‌میلیون‌دلار عرضه شده بود؛ برآوردی غیرقابل تصور و قدری عجیب. برای اولین‌بار بود که اثری از یک هنرمند خاورمیانه با چنین برآوردی ارایه میشد. گویا «فحر النسا» آمده بود تا شامگاه 29 اکتبر (هفتم آبان) به مصاف پرویز تناولی، مرد آشنای هنر ایران بنشیند.
این زن با فروش بالای اثرش، اتفاقا پیروز میدان شد اما نتوانست رکورد 2/8 میلیون‌دلاری « تناولی» را که سال 2008 رقم خورد، بشکند. در این شب مجسمه «پرسپولیس 2» تناولی با برآورد 800 تا یک‌میلیون‌و 200هزاردلار، به مبلغ یک‌میلیون‌دلار فروش رفت تا نام این هنرمند در رده دوم فروش پاییزه کریستیز دوبی قرار گیرد. اینها البته گویای همه اتفاق کریستیز نیست؛ چراکه حراج پانزدهم، حراج اعداد و ارقام نبود. در این شب هنر ایران برای اولین‌بار شاهد قرارگرفتن بخش خصوصی و دولت در یک قاب بود. حضور علی مرادخانی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در کنار مرتضی کاظمی، مشاور اقتصاد فرهنگ و هنر وزیر ارشاد در این حراج از همراهی دولت با بخش خصوصی در آوردگاه کریستیز حکایت داشت. در طی 15 دوره برپایی این حراج، اولین‌بار است که مقامات دولتی در این سطح در این رویداد هنری حضور مییابند.
رقابت تناولی و فحرالنسا«آقایان و خانمها، بدین‌ترتیب تابلوی فحرالنسا زید به مبلغ 2/7 میلیون‌دلار در پانزدهمین حراج کریستیز دوبی فروخته شد.» زمانی که یوسی پیلکانن، حراج‌گذار کریستیز از پشت پیشخوان این جمله را بر زبان آورد، تکلیف این حراج به لحاظ رقم فروش برای حاضران مشخص شد. این تابلو، چهاردهمین اثر از مجموع 30اثری بود که در شب اول ارایه شد. سیزدهمین اثر- از نظر ترتیب ارایه - به پرویز تناولی اختصاص داشت که به مبلغ یک‌میلیون‌دلار فروش رفت. قبل از برپایی حراج نگاه‌ها عمدتا به این دو اثر برای ثبت رکورد بالا دوخته شده بود. موسسه کریستیز تصویر روی جلد کاتالوگ خود را به نقاشی «فحرالنسا زید» اختصاص داده بود و تصویر پشت جلد را به مجسمه تناولی. این ارایه اثر روی جلد در کاتالوگهای حراج در سرتاسر جهان، حکایت از آن دارد که مسوولان حراج از قبل مذاکراتی را با مجموعه‌داران و خریداران برای فروش بالای آن اثر انجام داده‌اند. در اکثر موارد هم اثری که روی جلد کاتالوگ قرار می‌گیرد، رکورد بالاترین فروش حراج را از آن خود می‌کند. با این حال برای همگان مایه تعجب بود که دلیل سرمایه‌گذاری موسسه کریستیز روی هنرمندی که برای اولین‌بار پایش به سالن حراج باز شده چیست و چرا برای اثر این هنرمند تازه‌وارد، برآورد بالای سه تا چهار‌میلیون‌دلار در نظر گرفته شده است؟
هاله خیاط، معاون مدیر و رییس فروش حراج خاورمیانه کریستیز البته سعی کرد تا حدی به این ابهامات پاسخ دهد: «یکی از شاهکارهای حراج امسال، اثری از فحرالنسا زید بود. او هنرمند بزرگی است که متاسفانه چنانکه باید شناخته نشده. کریستیز تصمیم گرفت در شب اول حراج اکتبر، در کنار عرضه شاهکارهایی از پرویز تناولی، محمد احصایی، محمود سعید، عبدالناصر غارم، پل گریگوسیان و دیگران برای اولین‌بار اثری از یک بانوی هنرمند را که در ابعاد بزرگی اجرا شده، عرضه کند. دلیل ما برای تعیین برآورد بالا برای این اثر، اهمیت آن در تاریخ هنر انتزاعی است. ضمن اینکه این بانوی هنرمند، تابلوی وصف‌شده را مهم‌ترین اثر خود دانسته است.»
بازگشت تناولی با پرسپولیس 2طی هفت سال گذشته، برجهای دوقلوی امارات در خیابان «شیخ زائد» محل برپایی حراج‌های موسسه کریستیز بوده است. این موسسه طی این چند سال در کنار عرضه آثار هنری، در چندین نوبت مبادرت به برپایی حراجهایی برای فروش مجموعه ساعت و جواهرات هم کرده؛ با این‌حال آنچه برایش اعتبار آورده، برپایی حراج‌های هنری است که تا به امروز هنر ایران با فروش 2/8 میلیون‌دلاری مجسمه «پرسپولیس» تناولی رکورددار آن است.
در سه، چهار دوره اخیر، کریستیز آثار هنرمندان سبک‌ها و دوره‌های مختلف را در قالب بخش اول و بخش دوم در دو شب جداگانه عرضه کرده. حراج پانزدهم هم با چنین تقسیم‌بندی برپا شد. در شب اول که به آثار بالای 50هزاردلار اختصاص دارد، ٣٠ نقاشی، نقاشیخط و مجسمه ارایه شد که آثاری از هنرمندان ایرانی شامل پرویز تناولی، سیدمحمد احصایی، فرهاد مشیری (هر یک دو اثر)، رضا درخشانی و کامی یوسف‌زاده چکش حراج خورد.
در کنار فروش یک‌میلیون‌دلاری اثر تناولی، دو نقاشیخط بدون عنوان احصایی روی میز حراج رفت که اثر عمودی ٣٠٠ تا ٤٠٠هزاردلار و اثر افقی ١٥٠ تا ٢٠٠هزاردلار برآورد قیمت شده بود. اثر اول 340هزاردلار و اثر دیگر 150هزاردلار فروخته شد. همچنین نقاشی کامی یوسف‌زاده یکصد‌هزاردلار فروخته شد. ضمن اینکه در این حراج دو اثر فرهاد مشیری و نقاشی رضا درخشانی به فروش نرسید. در این میان شاخص‌ترین اثر ایران، مجسمه «پرسپولیس٢» پرویز تناولی بود. «پرسپولیس 2» نامی آشنا برای حافظه تجسمی خاورمیانه است. این اثر که از جنس برنز است، بازدیدکنندگان را به سفر به ایران باستان فرا می‌خواند. مجسمه، با نشانه‌ها و نمادهایی مشخص پوشیده شده که یادآور دوره امپراتوری هخامنشی است. این مجسمه یادمانی را هم که بین سال‌های 1975 تا 2008 ساخته شده و یادآور گذشته باشکوه ایران و بیانگر خشم هنرمند است، به خاطر می‌آورد. هنرمند خواسته به نوعی، ضرورت حفاظت از این اثر میراثی را یادآوری کند. در کنار آثار هنرمندان ایرانی، 21 اثر هم از هنرمندان ترکیه، مصر، سوریه، لبنان، عراق، عربستان و مراکش به حراج گذاشته شد که در بین آنها چهره‌های شاخصی نظیر پل گریگوسیان لبنانی و عبدالناصر غارم هنرمند سعودی حضور پررنگی داشتند.
معاون هنری در شب درخشش پرسپولیسحراج شامگاه 29 اکتبر که به اتمام رسید، دوربین‌ها به سمت علی مرادخانی معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مرتضی کاظمی مشاور اقتصاد فرهنگ و هنر وزیر ارشاد نشانه رفت. بی‌تردید اتفاق مهم این حراج، همراهی دولت ایران با هنرمندان، مجموعه‌داران و صاحبان گالری بود. دولت حسن روحانی طی ماه‌های گذشته رویکردی مشخص را در تعامل با بخش خصوصی در پیش گرفته. طی هشت سال گذشته، مدیران پیشین وزارت ارشاد، غایبان اصلی رویدادهای هنری و نمایشگاه‌های مهم داخل و خارج از کشور بودند. آنها با دوری‌جستن از اهالی فرهنگ و هنر عملا فضایی سرد را بر هنر ایران حاکم کردند.
مرتضی کاظمی در همین زمینه به «شرق» گفت: «دولت می‌تواند در قالب برنامه‌هایی مشخص از هنرمندان حمایت کند. این اتفاق در هشت سال گذشته رخ نداد. البته باید از دولت قبلی تشکر کرد که اگر در برنامه‌ها و حراج‌های هنری چون کریستیز حضور نیافت لااقل مانع فعالیت آنها هم نشد. با همه اینها دولت کنونی برنامه‌هایی همه‌جانبه برای توسعه، نهادینه‌کردن و ساماندهی اقتصاد فرهنگ و هنر دارد. حمایت از بخش خصوصی محور اصلی این برنامه خواهد بود. ما اکنون در حال مطالعه و تهیه مقدمات راهبردی، زیرساختی و مشورت با نخبگان این امر هستیم تا رویکردهایی تازه و کارآمد تقدیم جامعه هنری کنیم.»
او که در کنار مرادخانی مقابل مجسمه «پرسپولیس 2» ایستاده بود، تاکید کرد: «موزه هنرهای معاصر بعد از انقلاب چیزی به آرشیو آثار خارجی خود اضافه نکرده. از این‌رو فکر می‌کنم شرایط امروز فرصت مناسبی است تا موزه با خرید آثار خارجی این آرشیو را غنی‌تر کند. دولت می‌تواند در همین حراج‌ها ضمن حمایت از هنرمندان ایرانی خریدار آثار هنرمندان خارجی هم باشد.» حراج شب اول کریستیز با تصویر حضور مدیران دولتی در کنار هنرمندان مقابل مجسمه تناولی پایان یافت. حراج شب دوم هم اواخر شب گذشته به پایان رسید که گزارش مبسوط آن را روز شنبه، می‌خوانید.
