جمعیت؛ بحرانی یا ایده‌آل؟

محمد ملکشاهی در روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: داشتن یک پیش‌بینی صحیح از جمعیت یکی از مهم‌ترین سیاست‌هایی است که هر نظامی باید برای هرگونه برنامه‌ریزی بلند مدت خود مد نظر قرار دهد؛ این موضوع در پرونده قبلی «درنگی در سیاست‌های جمعیتی» که در تاریخ 4 دی منتشر شد مورد بحث قرار گرفت و لزوم پرهیز از هرگونه تنش و شتابزدگی را توضیح دادیم و پیشنهاد شد که برای تصویب «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» در مجلس به نظرات کارشناسان مختلف توجه شود.

 الان این طرح مورد تایید کمیسیون فرهنگی مجلس قرار گرفته است و بنا به صحبتی که با دو نفر از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس در همین پرونده گزارش شده، منتظر نظرات قسمت قوانین است تا در صورت عدم مغایرت با بقیه قوانین کشور به صحن علنی مجلس برود، اما در صحبت‌هایی که ما با استادان جمعیت شناسی دانشگاه تهران داشتیم، هنوز ابهامات زیادی درباره این طرح وجود دارد.

دکتر محمد میرزایی، یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌شناسان کشور معتقد است ایران در بحران جمعیتی به سر نمی‌برد، وی که سابقه یکساله کار در سازمان ملل را نیز در پرونده دارد با اشاره به اینکه دغدغه کاذبی که درباره کاهش جمعیت یا پیری جمعیت طی دو سه سال گذشته به سیاست‌گذاران منتفل شده بود با استناد به پیش‌بینی‌های سازمان ملل بوده است که این پیش‌بینی‌ها در بلند مدت فاقد صلاحیت لازم‌اند. رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران و موسس انجمن تحقیقات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه در میان صحبت‌های خود گریزی هم به طرح تعالی خانواده زد: «طرح تعالی خانواده به صورت فعلي طوري تنظيم شده كه اگر تمام بودجه مملكت را مصروف آن كنند، كفايت نخواهد كرد و اگر مايكروسافت را هم استخدام كنند، نمي‏تواند پيدا كند كه به چه‌كسي، چه چیزی بايد داد!» 

همچنین در این پرونده از دو تن دیگر از استادان دانشگاه تهران نیز مطالبی داریم که در اولین آن دکتر مجید کوششی توضیح می‌دهند که پیری جمعیت پدیده‌ای است که در بسیاری از کشورهای دنیا اتفاق افتاده و ایران اولین کشوری نیست که با این پدیده روبه‌رو می‌شود، و بسیاری از کشورهای جهان از آن عبور کرده‌اند یا در حال گذر از آن هستند.

دیگر استاد دانشگاه تهران، آقای دکتر صادقی نیز توضیحاتی درباره پنجره جمعیتی ارائه می‌کند که کشور ما در آستانه آن قرار دارد و اگر این فرصت را غنیمت بدانیم، نه‌تنها می‌توانیم با کمک جوانانی که در آستانه ورود به بازار کار قرار دارند رشد اقتصادی کشور را به دست آوریم، بلکه اگر شرایط مهیا شود و این جوانان ازدواج کنند، نرخ باروری نیز به مقدار جانشینی بازخواهد گشت. یعنی همان هدفی که طرح تعالی خانواده برای رسیدن به آن تصویب شده‌است!

 به صورت خلاصه برای بازگردانده شدن نرخ باروری به مقدار طبیعی آن که هدف سیاست‌گذاری جمعیتی است نیازی به تفکیک و جداسازی افراد (متاهلان و مجردان یا فرزند داران و بی‌فرزندان و....) و ایجاد اولویت‌هایی برای برخی از این گروه‌ها نیست، بلکه یک راه دیگر این است که تمام تلاش نمایندگان محترم مجلس و همه تلاش و بودجه دولت صرف بهبود شرایط اقتصادی شود تا مردم خودشان تصمیم بگیرند، فرزندان بیشتر و با کیفیت‌تری را تحویل اجتماع دهند و در ضمن باید از سیاست‌هایی که فرزندهای ناخواسته را افزایش می‌دهد (مثلا حذف بودجه طرح کنترل جمعیت و وسایل پیشگیرنده) یا سیاست‌هایی که روی فقرا اثرگذار است و فقر را از والدین به فرزندان منتقل می‌کند (مثلا تعیین جایزه به ازای هر فرزند که فقط بر فقرا تاثیرگذار است) بپرهیزیم.

آیا بهتر نیست که بودجه را صرف بهتر شدن شرایط اقتصادی کشور کنیم و با بهتر شدن اوضاع اقتصادی، خانواده‌ها خودشان تصمیم بگیرند که بیشتر فرزند بیاورند یا به عبارت دیگر بهبود شرایط اقتصادی علت افزایش جمعیت باشد و نه اینکه افزایش جمعیت را علت اقتدار اقتصادی بدانیم.