غارها حفره‌هایی هستند که به طور معمول بر اثر حل شدن سنگ‌ها با آب و ذوب شدن یخ‌ها ایجاد می‌شوند. بزرگترین و شگفت‌انگیزترین غارها در سنگ‌های آهکی بوجود آمده‌اند.
تشکیل غارها به دو صورت طبیعی و دستکن(مصنوعی) صورت می‌گیرد البته ممکن است غارهای دستکن منشاء طبیعی داشته و بعدها توسط بشر و برای دستیابی به مقاصد گوناگون حفاری و حجاری شده باشند. این دسته از غارها، از طریق حجاری بشر بوجود آمده‌اند و معمولا به عنوان محل سکونت، پناهگاه، دژ نظامی و دفاعی، نیایشگاه، معدن و ... ساخته شده‌اند.
غارهای دست‌کنده یا در محل غارهای طبیعی و با تغییراتی جهت رسیدن به اهداف مورد نظر یا بطور کلی در زیر سطح زمین و یا در صخره‌ها و کوه‌ها بوجود آمده‌اند. در ایران، غارهای دست‌کنده متعددی وجود دارد که از آن میان می‌توان به غارهای نیاسر، قلعه‌چوق، اصله، چله‌خانه و ... اشاره کرد.
استان مرکزی نیز به واسطه شرایط جغرافیایی ویژه از این قاعده مستثنی نیست و غارهای بسیاری را در کوه‌های خود جای داده است.
غارها در استان مرکزی در نقاط مختلف پراکنده شده و با توجه به این‌که این استان یک بخش از فلات مرکزی ایران محسوب شده و بین رشته کوه البرز و زاگرس و مجاورت کویر مرکزی ایران قرار دارد بخش بزرگی از آن (حدود 75 درصد) کوهستان و مابقی دشت بوده و در دل این کوهستان‌ها غارهای دیدنی و شگرفی جای گرفته است.
استان مرکزی دارای قله‌های متعددی است که مهم‌ترین و بلندترین آنها قله شهباز با 3388 متر ارتفاع است. قله ولیجه در دلیجان با 3151 متر ارتفاع، کوه گوچه در تفرش، قله سفیدخانی در اراک، کوه لجور در شازند و قله نوبران نیز به ترتیب در زمره بلندترین قله‌های استان قرار دارند.
در دل این قله‌های بلند و سر به فلک کشیده غارهای شگفت‌انگیزی با جاذبه‌های طبیعی فراوان جای گرفته است.
مهرداد حاجی‌حسینی معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: حدود 75 غار مهم و ارزشمند در استان مرکزی وجود دارد که در نقاط مختلف استان پراکنده شده‌اند؛ غار نخجیر دلیجان، امجک و خورنده در تفرش، انجدان، ، غار سفیدخانی، فلعه چوق، غار کهک و وفس از مهم‌ترین غارهای استان محسوب می‌شوند.
نخجیر تنها غار ملی استان مرکزیوی با بیان این‌که در بین این غارها، نخجیر تنها غاری است که به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده است، گفت: آثار طبیعی برای ثبت ملی شدن باید شرایط خاصی همچون استثنایی بودن، غیرقابل جایگزینی و غیرمتعارف بودن را داشته باشند و هم‌چنین ارزش‌های حفاظتی، علمی، تاریخی و طبیعی را شامل شوند که با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر ملی به ثبت می‌رسند و غار نخجیر دلیجان به جهت داشتن این شاخصه‌ها در زمره آثار طبیعی ملی قرار گرفته است.
حاجی‌حسینی با اشاره به این‌که نخجیر یکی از 35 اثر طبیعی ملی به ثبت رسیده در کشور است، افزود: در کنار این غار، استان مرکزی به جهت وضعیت جغرافیایی خاص و کوهستانی بودن، غارهای شاخصی دارد که مورد بازدید علاقمندان و کوهنوردان قرار می‌گیرد و یا حتی برخی غارها در حوزه گردشگری به ثبت رسیده است.
معاون محیط طبیعی استان تصریح کرد: غارها ساختارهای متفاوتی دارند. داخل برخی از آنها ساختارهای آهکی وجود دارد که توسط پدیده انحلال استالاگتیت‌ها در درون غار ایجاد شده؛ قندیل‌هایی که در کف و یا سقف غارها وجود دارد زیبایی خاصی را ایجاد می‌کند و این جاذبه را می‌توان در حجم وسیعی در غار نخجیر مشاهد کرد.
حاجی‌حسینی با اشاره به قدمت غار نخجیر اضافه کرد: براساس سنگ‌نوشته سر در غار، قدمتی حدود 70 میلیون سال برای آن مشخص شده است اما، با توجه به مطالعات کارگروه غارشناسی کشور، قدمت آن حدود 20 میلیون سال تخمین زده شده است. طول این غار هزار و 200 متر با ارتفاعی در برخی نقاط حدود 40 متر، و عرض آن بین دو تا 15 متر متغیر است. داخل آن رسوبات دولومیتی وجود دارد که به صورت لایه‌های سفید رنگ در کف کریدور، دالان‌ها و دهلیزها قرار داشته و باعث شده به این غار سفید برفی نیز گفته شود.
"امجک" غار قندیل‌های سنگیحاجیحسینی به ویژگی‌های غارهای دیگر استان پرداخت و به ایسنا گفت: غار امجک در 63 کیلومتری شمال تفرش واقع شده است. مدت زیادی از کشف این غار نمی‌گذرد و به دلیل دشواری مسیر و سختی دسترسی به قسمت‌های مختلف آن، تا به حال بکر و دست‌نخورده باقی مانده است.
وی افزود: در زیر کوه امجک چشمه‌ای جاری است که از سقف آهکی غار چکه می‌کند. این چکه‌ها در گذر زمان دو قندیل بزرگ را به وجود آورده‌اند که از سقف آویزان است. این غار هم چنین زیستگاه خفاش‌ها نیز هست.
حاجی‌حسینی ادامه داد: غار شاه‌زند در دل کوه شهباز جای گرفته و علاوه بر جاذبه‌های تاریخی از سال‌های گذشته محل زیارت زرتشتیان بوده و وجهه تاریخی غنی دارد.
غار قلعه‌چوق در کوهی به نام قوزی‌قشلاق در نزدیکی روستای چهرقان از توابع شهرستان کمیجان به دست انسان حفر شده و دارای سه مدخل است . در گذشته نردبانی در پای آن قرار داشت که رفتن به درون آن را آسان می‌کرد اما، امروز آن نردبان از بین رفته و بدون وسایل کوهنوردی رفتن به درون آن ممکن نیست.
مطالعات پوشش گیاهی و جانوری غارهای استان مغفول مانده استوی در خصوص پوشش گیاهی غارها گفت: با توجه به این‌که غارها محل‌هایی به دور از نور هستند پوشش گیاهی خاصی ندارند اما، در بخش جانوری اغلب زیستگاه خفاش‌ها و مارها هستند.
حاجی‌حسینی غارهای استان را ظرفیت و پتانسیل بالایی برای مطالعات علمی دانست که به واسطه وجود حیوانات و پرندگانی که در خود جای داده‌اند برای مطالعه فضایی غنی محسوب می‌شوند و اظهار کرد: متأسفانه تاکنون این ظرفیت‌ها مورد توجه نگرفته و حتی مطالعات علمی و رسمی در خصوص خفاش‌ها در استان انجام نشده است.
وی اجرای این مطالعات را مستلزم تأمین بودجه و اعتبارات تحقیقاتی دانست که تاکنون در استان میسر و فراهم نشده است.
" غار آب" غار سرد کشورشریعتزاده مسئول انجمن کوهنوردی مهر اراک نیز در گفت‌و گو با ایسنا به برخی از غارهای استان اشاره کرد و گفت: غار طبیعی آب در 150 متری قله جبهه، در روستای رباط در شمال شرقی کوه سفیدخانی واقع شده است. وارد شدن به این غار به صورت ایستاده امکانپذیر است و حدود پنج متر باید به سمت پایین حرکت کرد تا به محل تجمع آب در داخل آن رسید.
وی افزود: حوضچه‌ی کف این غار حاوی آبی است که به صورت قطره‌ای از سقف می‌چکد و تشکیلات آهکی آن کم است. در محدوده‌ای پایین‌تر از این غار، غار زیرآب قرار دارد که دارای دهانه تنگی است که به یک تالار کوچک می‌رسد و دارای حوضچه آب‌دار است. این غار دارای 100 متر چاه طناب‌خور است و به مانند غار آب تشکیلات آهکی ضعیف و اندکی دارد.
شریعت‌زاده افزود: از آنجاکه این غار در تمام ایام زمستان و بهار پوشیده از برف است، غار درون این کوه از غارهای سرد کشور محسوب می‌شود.
" غار سوله‌خونزا" زخمی دزدان گنج‌یاب
وی افزود: غار سوله‌خونزا در کوه شمس‌آباد قرار داشته و دارای ورودی تنگی از پایه صخره‌ها رو به بالاست که پس از وارد شدن به یک ایوان در داخل دیواره راهی صخره‌ای به یک تالار کوچک‌تر باز می‌شود که دارای حوضچه آب‌دار است اما، متأسفانه این غار در سال‌های بعد از انقلاب مورد تهاجم دزدان گنج‌یاب قرار گرفت و کندوکاوهای صورت گرفته به آن آسیب رساند.
تالار عروس کهک، عروس تالارهای غارهای استانشریعتزاده ادامه داد: غار کهک واقع در روستای کهک در جاده اراک - قم قرار داشته و دارای تشکیلات آهکی زیبایی است که هرساله تعداد زیادی غارنورد و گردشگر را به خود جلب می‌کند.
وی افزود: غار کهک تالاری دارد که به دلیل زیبایی و دارا بودن حوضچه‌های آب در کف آن به تالار عروس شهره است. طول این غار حدود 300 متر و دارای چند تالار مختلف در جهات بالا و پایین است و برای ورود به آن حدود پنج متر طناب پله‌ای نیاز است.
شریعت‌زاده با اشاره به غار امجک تفرش که دارای دهانه ورودی عمودی است و غاری فنی محسوب می‌شود، گفت: علاقه‌مندان باید تحت نظر مربی غارنوردی به دهلیزهای مختلف آن وارد شده و تشکیلات آهکی زیبای آن را مشاهده کنند.
وی در ادامه غار عین‌هو را که واقع در پیشانی صخره‌ای مشرف به روستای رباط واقع در کوه سفیدخانی است را همانند دو چشم عنوان کرد و گفت: این غار از دور به شکل دو چشم در کنار هم دیده می‌شود، ورود به آن به دلیل این‌که دارای دهانه‌ای بزرگ است ساده بوده و تشکیلات آهکی نیز ندارد.
شریعت‌زاده به دیگر غارهای شاخص استان همچون غار کوریل یک و دو واقع در دوره کوریل کوه سفیدخانی مقابل روستای باغ بر آفتاب اشاره کرد و گفت: غار کوریل یک در داخل دیواره‌ای در ابتدای دره و در سمت چپ آن قرار دارد که با استفاده از وسایل فنی قابل دسترسی است، بیشتر غار توسط دست کنده شده و در کف آن نیز چاله‌های حوض مانندی وجود دارد که البته فاقد آب هستند.
وی افزود: قبل از سال 1350 در مقابل غار نردبان بلندی قرار داده شده بود که مورد استفاده خان‌های منطقه قرار می‌گرفت؛ آنها از این غار برای تفریح استفاده می‌کردند.
رئیس انجمن کوهنوردی مهر اراک اضافه کرد: غار سرو 216 ، غاری عمودی و طناب‌خور بوده و برای فرود آمدن در آن 250 متر طناب نیاز است. وجود فضله پرندگان حاکی از آن است که این غار زیستگاه پرندگان است. این غار توسط گروه‌های کوهنوری اراک و تهران کشف و نقشه‌برداری شده است.
وی افزود: غار سرو 115 در نزدیکی قله سرو مشرف به دربند جاده ازنا قرار دارد که برای ورود به آن باید حدود 115 متر طناب در اختیار داشت و توسط گروه‌های کوهنوردی نیز نقشه‌برداری شده است.
وی اظهار کرد: غار دارینو واقع در روستای سرچال دارای دهانه ورودی دو متری است و به یک تالار نسبتاً بزرگ متصل می‌شود. در انتهای این تالار چاهی عمودی قرار دارد که برای فرود در آن باید طنابی در اختیار داشت که به تالار دیگر وصل می‌شود. در این تالار چشمه آبی گوارا جاریست و در ادامه گوشه سمت چپ این غار سوراخی است که به یک چاه دیگر متصل می‌شود. در پایین این غار امامزاده‌ایست که به احتمال زیاد آب ورودی آن مربوط به این غار است.
آسیلی" غاری با بلورهای منشوریشریعتزاده محل غار کبوتر انجدان را در دره سمت روستای انجدان نزدیک اراک عنوان کرد و افزود: غار کبوتر در ابتدای این دره قرار دارد و تعداد زیادی از غارنوردان هرساله از آن بازدید می‌کنند.
این غار دارای دو دهانه و ورودی نسبتاً عمودی است که برای ورود به آن نیازمند طناب هستیم. غار دیگر به نام آسیلی نیز در همین دره قرار دارد. طول کلی غار 73.5 متر و عرض آن هشت متر و دارای حوضچه‌هایی است که دیواره‌های آن از مواد آهکی و بلورهای منشوری استالاکتیتی پوشیده شده است. مدخل آن دو دریچه دایره شکل است و ستونی به محیط یک متر، دیواره وسطی این دو دریچه را تشکیل می‌دهد و ورود و خروج به آن به دلیل تنگ بودن معبرها دشوار است.
شریعت‌زاده تصریح کرد: اغلب غارهای استان با وجود شگفتی‌ها و جاذبه‌های بی‌نظیر، پذیرای گردشگران نیستند و امکان این‌که مردم به راحتی در آنها حضور یابند و زیبایی‌های آنها را ببینند وجود ندارد به همین دلیل اکثراً افراد خبره و کوهنوردان در این غارها حضور می‌یابند.
وی افزود: غارهای استان ظرفیت بسیاری برای حضور غارنوردان، زمین‌شناسان و حشره‌شناسان محسوب می‌شوند و با توجه به جاذبه‌های موجود در غارها می‌توان تحقیقات و مطالعات علمی را در آنها به انجام رساند.
به گزارش ایسنا؛ استان مرکزی دیاری غنی به لحاظ غارهاست اما، با وجود این پتانسیل بالا هنوز دست‌اندازی‌ها به این غارها صورت می‌گیرد و در کنار آن هیچ گونه برنامه مطالعاتی مدونی برای شناخت غارها و بررسی جاذبه‌ها و ظرفیت‌های آنها صورت نگرفته، در صورتی که می‌توان با انجام پروژه‌های تحقیقاتی به بررسی حیات در غارها و نوع تنوع زیستی آنها و هم‌چنین توسعه‌ی گردشگری استان با تکیه بر این پتانسیل‌ها پرداخت.
