حسین امیر عبداللهیان مذاکره کننده ارشد ایران در امور سوریه روز گذشته برکنار شدفرارو- روز یکشنبه محمدجواد ظریف طی حکمی امیر عبداللهیان را از معاونت عربی افریقایی وزارت خارجه برکنار و حسین جابری انصاری را جایگزین وی کرد. این تغییر با توجه به اخباری که در روزهای اخیر پیرامون توافق ایران، آمریکا و روسیه درباره کنار رفتن اسد و سرنوشت سوریه منتشر شده بود از اهمیت بالایی برخوردار است.
همچنین برخی منابع که در اسلو با ظریف دیدار کرده‌اند، به المانیتور گفتند که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در نشست این هفته در اسلو در نروژ نشان داد که او اکنون اختیارات بیشتری در رابطه با پرونده سوریه نسبت به گذشته دارد و ممکن است ایران برای نشان‌دادن انعطاف بیشتر برای پیشبرد راه‌حل سیاسی آماده باشد. لذا برخی کارشناسان این تغییر و تحولات را در راستای تغییر سیاست منطقه ای ایران به خصوص در قبال سوریه ارزیابی می کنند.
اما برخی دیگر این تغییر را صرفا به دلیل عملکرد امیر عبداللهیان می دانند. به طور مثال جاوید قربان اوغلی مدیرکل پییشین افریقای وزارت خارجه گفته کارنامه امیرعبداللهیان در دیپلماسی منطقه‌ای ایران قابل قبول نبود. درک او از منطقه و رویکرد سیاسی او در شأن یک دیپلمات نبود و بیشتر با زبان غیردیپلماتیک صحبت می‌کرد.
علت تغییر و تحولات اخیر در وزارت خارجه چه بود؟
تغییری در جهت کارآمد کردن سیاست خارجی
شمس الدین خارقانی سفیر پیشین ایران در آلمان و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو گفت: «به نظر من تغییر و تحولات اخیر در وزارت خارجه در راستای کارآمد کردن سیاست منطقه ای ایران صورت گرفته است. برای کارآمد کردن سیاست خارجی باید افرادی که آشنا به مسائل هستند و می توانند تصورات و تفکر جدیدی نسبت به مسائل داشته باشند روی کار بیایند تا این سیاست ها را توسعه دهند.»
خارقانی در پاسخ به این سوال که اگر این تغییر صرفا برای کارآمد کردن سیاست منطقه ای ایران صورت گرفته است، آیا کمی دیر این تصمیم گرفته نشده است؟، گفت: «بالاخره در سال های اخیر وزیر خارجه درگیر مسائل دیگری بوده و به همین دلیل بخشی از سیاست خارجی در دست گروههایی در کشور بوده که شاید خیلی هم با سیاست خارجی ارتباطی نداشته باشند.»
وی ادامه داد: «اگر نقل قولی که از آقای ظریف منتشر شده صحت داشته باشد موید همین موضوع است که به دلیل اشتغال تمام وقت ایشان در موضوع هسته ای، بخشی از سیاست خارجی ایران در اختیار ایشان نبوده و بخش های دیگری از ارگان های کشور به آن می پرداختند.»
وی افزود: «لذا ما شاهد بودیم که به جای مذاکره و تعامل، درگیری را انتخاب کرده بودند. اما اکنون به دلیل توافق روسیه و آمریکا و همچنین برگزاری کنفرانس تهران با حضور وزرای خارجه روسیه، ایران و سوریه مشخص شده که کارآمد کردن و به روز کردن سیاست ها در سوریه در دستور کار قرار گرفته است.»
این دیپلمات با تجربه ایران اظهار کرد: «به نظر می رسد وزارت خارجه توانسته ثابت کند که اگر بخواهیم سیاست خارجی را به نحو احسن پیش ببریم باید وزارت خارجه در راس امور باشد و ارگان های دیگر با هماهنگی وزارت خارجه کارها را پیش ببرند؛ یعنی همان کاری که تقریبا در دوره جنگ تحمیلی صورت می گرفت.»
وی ادامه داد: «به نظر من ایران اکنون عاقلانه تر رفتار می کند و سیاست خارجی خود را منسجم تر و تعاملی تر پیش می برد. لذا تغییر صورت گرفته در وزارت خارجه اگرچه در جهت کارآمد کردن سیاست منطقه ای ایران صورت گرفته اما در نهایت باید به تغییر راهبردی منجر شود.»
خارقانی افزود: «یعنی در آینده بلند مدت تعامل و تغییر سیاست ایران می تواند دوستان ایران را در دنیا بیشتر کند و معضلی که برای سال ها و همچنان بر دوش ایران است را بردارد.»
سفیر پیشین ایران در آلمان تصریح کرد: «امروزه کشورها به تنهایی نمی توانند معضلاتی که در دنیا پیش می آید را حل کنند؛ بلکه باید در موضعی جمعی به حل و فصل آنها اقدام کنند. به نظر می رسد ایران با سیاست های اخیر نشان می دهد مایل است وارد چنین موضع جمعی شود.»
تغییر رویکرد سخت افزاری ایران به نرم افزاری
اما دکتر افشار سلیمانی سفیر پیشین ایران در آذربایجان و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو گفت: «تغییر معاون وزیر خارجه را نمی توان تک متغیری دید چراکه در ساختار وزارت خارجه عوامل مختلفی می تواند در بروز چنین تغییر و تحولی نقش داشته باشد. منتهی یکی از عوامل اصلی این تغییر را اگر نتوان تغییر سیاست منطقه ای ایران در قبال سوریه تلقی کرد، اما می توان آن را ناشی از تغییر رویکرد سخت افزاری ایران به نرم افزاری دانست.»
وی با بیان اینکه در روزها و هفته های اخیر تحولات جدیدی در منطقه و در ارتباط با سوریه شکل گرفته است اظهار کرد: «از جمله این تحولات می توان به سفر وزیر دفاع روسیه به سوریه و تصرف سه شهر سوریه توسط مخالفان اسد که با کمک آمریکا صورت گرفت و همچنین رد پیشنهاد روسیه برای انجام عملیات مشترک در سوریه توسط آمریکا و پیشروی ناتو به سمت مناطق خارج نزدیک روسیه اشاره کرد.»
این دیپلمات باتجربه ایران ادامه داد: «لذا به نظر می رسد با توجه به آنکه نیروهای متحدین (ائتلاف آمریکایی) در سوریه قوی تر عمل می کنند و پتانسیل بیشتری از نیروهای متفقین (ایران، روسیه، سوریه، عراق و حزب الله) دارند، این تغییر به این دلیل صورت گرفته که حرف های جدیدی گفته شود یا حداقل شخص جدیدی به عنوان معاون وزیر خارجه مسائل را پیگیری کند و همچون معاون سابق خلاف صحبت های وزیر صحبتی نکند.»
سلیمانی افزود: «از سوی دیگر با توجه به ماههای پایانی دولت اوباما و رقابتی که میان دموکرات ها و جمهوری خواهان در کارزار انتخابات ریاست جمهوری این کشور شکل خواهد گرفت، اوباما سعی کرده با یک تیر دو نشان بزند و هم مسئله سوریه را حل کند و هم با ایران در رابطه با مسائل منطقه به جمع بندی برسد. لذا تغییر معاون وزیر خارجه را از این منظر می توان ارزیابی کرد.»
