ارزیابی سنایی از تحولات روابط ایران و روسیه

مهدی سنایی سفیر ایران در روسیه در گفتگویی با ایراس به تشریح روابط ایران و روسیه پرداخته که متن این گفتگو در ادامه می آید:

جناب آقای سفیر، روابط سیاسی بین ایران و روسیه با توجه به نتایج حاصل از سال 1394 و ماه های ابتدایی سال 1395 چطور ارزیابی می کنید؟
 سال 1394، سال مهمی در روابط دو جانبه جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه بوده است. در این سال سران دو کشور سه بار با هم دیگر دیدار داشتند: در تیر ماه شاهد سفر جناب آقای دکتر روحانی به شهر اوفا برای حضور در نشست مشترک سران بریکس و شانگهای بودیم. در مهر ماه، دیدار دو رییس جمهور در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک انجام شد و در آذر ماه، سفر جناب آقای پوتین به تهران برای شرکت در اجلاس سران مجمع کشورهای صادر کننده گاز و دیدار ایشان با مقام معظم رهبری و ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران انجام شد. به علاوه مکالمات متعدد تلفنی بین رؤسای جمهور دو کشور برقرار شده است.
 
وزرای خارجه ایران و روسیه نیز در سال 1394 و چهار ماه ابتدایی سال 1395 در مسکو و تهران و نیز در فرصت های بین المللی و چند جانبه بارها با یک دیگر دیدار و گفتگو داشته اند. یادداشت تفاهم همکاری در جهت تسهیل صدور روادید نیز به امضای وزرای خارجه دو کشور رسید و اجرایی شد.
 
به علاوه در سال 1394 همکاری های منطقه ای ایران و روسیه به ویژه در زمینه مبارزه با تروریسم در سوریه و همکاری های دو کشور در سازمان های بین المللی تقویت شد. روسیه علاوه بر تلاش هایی که برای به سرانجام رسیدن توافق هسته ای داشته است، برای اجرای برجام نیز گفتگوهای فشرده ای از جمله در زمینه تبادل اورانیوم با طرف ایرانی داشته است و آمادگی خود را برای بازطراحی سایت فردو و تولید ایزوتوپ های پایدار اعلام کرده است.
 
طی یک سال و نیم گذشته، دو دور گفتگوهای حقوق بشری و دو دور گفتگوی های کنترل تسلیحات بین ایران و روسیه در مسکو و تهران با ابتکار بخش های مرتبط وزارت خارجه برگزار شد. یکی از اهداف این گفتگوها، تقویت همکاری های طرفین در سطح بین المللی بوده است. به علاوه با توجه به تحولات افغانستان، به منظور همکاری های نزدیک تر دو کشور در زمینه حفظ صلح و ثبات و مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر در این کشور، برنامه ریزی هایی انجام گرفته است.
 
از دیگر جنبه های مهم روابط دو جانبه، همکاری های دفاعی و نظامی است. مقامات ارشد نظامی کشور در سال 1394 و چهار ماه ابتدایی سال 1395 دیدارها و گفتگوهای مفصلی در تهران و مسکو داشتند و تحولات مهمی برای گسترش همکاری های دفاعی دو کشور از جمله در زمینه تحویل سامانه اس 300 آغاز شد.
 
این ارتباطات تنها محدود به قوه مجریه نبوده است. شهردار تهران و تعدادی از اعضای شورای شهر تهران به مسکو و سن پترزبورگ سفر کرده اند و در خصوص تبادل تجربیات گفتگوهایی انجام شده است. مقامات پارلمانی دو کشور هم سفرهای حایز اهمیتی داشته اند. به ویژه سفر مهر ماه 1394 جناب آقای دکتر لاریجانی، به شهر سوچی روسیه و سخنرانی ایشان در کنفرانس باشگاه مباحثه والدای و دیدار ایشان با رییس جمهور روسیه و هم چنین سفر اردیبهشت ماه 1395 ایشان به مسکو و شرکت در اجلاس رؤسای پارلمان کشورهای اوراسیا حایز اهمیت بسیار بود.
 
قوه قضائیه و وزارت خانه های دادگستری ایران و روسیه نیز همکاری های گسترده ای داشته اند و تماس بین آن ها در سطوح مختلف تداوم دارد. از جمله آخرین تحولات بخش قضایی دو کشور، سفر مقامات وزارت دادگستری روسیه به تهران و تلاش برای نهایی کردن موافقت نامه انتقال محکومین و یادداشت تفاهم همکاری دادستانی های کل کشور را می توان نام برد. هم چنین طی سال 1394، وزیر دادگستری، دادستان کل کشور، رییس سازمان بازرسی کل کشور و معاون ستاد حقوق بشر قوه قضائیه با سفر به روسیه علاوه بر  حضور در همایش های حقوقی و قضایی بین المللی، با همتایان روس دیدار و گفتگو کردند. در سفر وزیر محترم دادگستری کشورمان به روسیه در سال 1394 سند همکاری بین وزارتخانه های دادگستری دو کشور امضاء گردید.
 
روسیه مشارکت خود را در خاورمیانه افزایش داده است. به نظر شما جایگاه و نقش روسیه در این منطقه چیست؟
روسیه یک کشور اوراسیایی است و تقویت سیاست نگاه به شرق در شرایط جدید سیاست خارجی روسیه طبیعی است. در این چهارچوب تقویت رویکرد روسیه به خاورمیانه می تواند با توجه به نارضایتی ها از سیاست های برخی کشورهای غربی در خاورمیانه قابل توجه است. جمهوری اسلامی ایران از مشارکت روسیه در تحولات منطقه ای خاورمیانه استقبال می کند و نقش روسیه را در راستای مبارزه با تروریسم و برقراری صلح و ثبات در منطقه حایز اهمیت می داند. چنین نقشی به تقویت ارتباطات روسیه با دیگر بازیگران بین المللی نیز کمک می کند. به ویژه تقویت مشارکت روسیه در تحولات سوریه از نظر جمهوری اسلامی ایران اهمیت بسیاری داشته است.
 
با وجود ظرفیت اقتصادی عظیم همکاری بین ایران و روسیه، سطح روابط اقتصادی آن ها در مقابل تعاملات سیاسی کم است. روابط تجاری اقتصادی ایران و روسیه را چطور ارزیابی می کنید؟
 حجم مبادلات اقتصادی ایران و روسیه رضایت بخش نیست و این حجم باید افزایش یابد. طی سال های اخیر مسایلی از جمله مسأله تحریم ها مانعی در روابط ایران با روسیه هم بوده اند. به علاوه برخی موانع ساختاری و قانونی در روابط تجاری بین دو کشور وجود داشته است.
 
در سال 1394 و چهار ماه ابتدایی سال 1395 ایران و روسیه بسیاری از موانع توسعه روابط دو جانبه که در گذشته وجود داشت را برطرف کرده اند و سندهای متعددی امضا شده اند که تسهیل کننده و حامی روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور هستند.
 
یکی از مشکلات همکاری های اقتصادی، تعرفه های بالای گمرکی بوده است. خوشبختانه اقداماتی چون کاهش عوارض گمرکی از جمله در زمینه آبزیان از حدود 30 درصد تا حدود کمتر از 5 درصد به سرانجام رسید. در حال حاضر مسأله استفاده محصولات ایران از کریدور سبز گمرکی مطرح است و باید الزامات مرتبط با آن را تحقق ببخشیم. در زمینه کاهش تعرفه ها هم چنین به دنبال استفاده از مزایای اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستیم. براساس مصوبه اخیر شورای کمیسیون اقتصادی اوراسیا، نرخ عوارض گمرکی واردات ۸ محصول گل کلم، کلم بروکلی، پسته، مغز پسته، خرما، کشمش سیاه بی‌هسته، کشمش سلطانی و انواع دیگر کشمش به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا صفر شده است. مشکل ارتباطات بانکی هم با رفع تحریم ها تا حد زیادی تسهیل شده است. به علاوه روسیه آمادگی خود را برای تأمین اعتبار چند پروژه صنعتی اعلام کرد.
 
مقامات اقتصادی دو کشور نیز سفرهای پرباری داشته اند و این سفرها در چندین مورد با همراهی هیأت های بزرگ تجاری از بخش های دولتی و خصوصی انجام شده است. به ویژه سفر آقای شوالوف معاون اول نخست وزیر روسیه، آقای مانتوروف وزیر صنعت و تجارت روسیه، آقای تکاچوف وزیر کشاورزی روسیه، و آقای نوواک وزیر انرژی و رییس طرف روسی کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه به تهران حایز اهمیت بوده است. هم چنین سفر آقای واعظی وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات و رییس طرف ایرانی کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه و سفر آقای نعمت زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت مهم بوده اند. در زمان سفر آقای واعظی به مسکو، دوازدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه در مسکو برگزار شد که سکوی مناسبی برای بحث در مورد مسایل مهم در روابط تجاری و اقتصادی دو کشور، و بررسی مشکلات و راه کارها در این روابط است.
 
به علاوه با اقداماتی از جمله برگزاری همایش ها و نمایشگاه های تجاری اختصاصی دو کشور و هم چنین مشارکت تجار ایرانی و روس در همایش ها و نمایشگاه های تجاری بین المللی، زمینه آشنایی هر چه بیش تر طرفین با ظرفیت های کار تجاری با یکدیگر فراهم شده است.
 
روابط اقتصادی ایران و روسیه به سطح مطلوب نرسیده است. علت آن چیست؟ تعاملات اقتصادی طرفین با توجه به توافقات ایران و روسیه و لغو تحریم ها تا چه حدی افزایش خواهد یافت؟
 طی سال های اخیر چندین مشکل اساسی در مسیر همکاری های اقتصادی بین دو کشور وجود داشته اند. یکی از دلایل مهم بالا نبودن حجم روابط تجاری دو کشور، تشابه اقتصاد دو کشور به عنوان صادر کنندگان منابع انرژی است. در صورتی که طرفین اگر نیازهای متقابل همدیگر را تکمیل نمایند، می توان امید بیش تری به ارتقای همکاری های تجاری آن ها داشت.
 
به علاوه، برای داشتن روابط اقتصادی قوی، طرفین باید شناخت گسترده تر و عمیق تری از ظرفیت های تجاری یکدیگر و چگونگی انجام کار تجاری در کشور مقابل داشته باشند. مسأله یادگیری زبان طرف مقابل مانعی در توسعه ارتباطات تجاری بین طرفین بوده است. برای کار در روسیه باید برنامه دراز مدت داشت و با قواعد روسیه کار کرد. کار با سرمایه خرد و اقدام با شتاب در بازار روسیه موفقیتی نخواهد داشت.
 
در شرایط نوین لغو تحریم ها به ویژه گشایشی که در زمینه تبادلات مالی و بانکی ایجاد شد و رهایی از ترس تحریم نزد برخی شرکت های روس، زمینه ساز گسترش تعاملات تجاری و اقتصادی ایران و روسیه را فراهم کرده است. سفرهای متعدد مدیران و نمایندگان شرکت های بزرگ تجاری روسیه، نشانه آشکاری از زمینه سازی برای یک جهش در روابط اقتصادی دو کشور است.
 
در نتیجه زمینه سازی هایی که به ویژه طی دو سال گذشته انجام شده است، وزیر انرژی روسیه در همایش اقتصادی سن پترزبورگ اعلام کرد ارزش مبادلات اقتصادی میان ٢ کشور در ٦ ماه نخست 2016 نسبت به مدت مشابه پارسال حدود ٦٩ درصد افزایش یافت. این در حالی است که به دلیل مسایل مرتبط با تحریم های روسیه، کاهش قیمت انرژی و کاهش ارزش روبل روسیه، حجم تجارت این کشور با بسیاری از شرکای اصلی آسیایی و اروپایی اش طی دو سال گذشته کاهش داشته است.
 
چه رشته های همکاری اقتصادی بین دو کشور به نظر جناب عالی بیش تر امیدوار کننده است؟
حوزه های حمل و نقل به ویژه راه آهن، صنایع نفت و گاز، نیروگاه های حرارتی و هسته ای، معادن، صنایع هوا – فضا، کشاورزی و شیلات زمینه های مساعدی برای ارتقای همکاری های اقتصادی طرفین هستند. امید و تلاش ما بر این است که برای اجرایی کردن اسناد همکاری که در این زمینه ها منعقد شده اند، گام های مهمی برداریم.
 
روسیه آمادگی را برای ارایه وام به مبلغ 7 میلیارد دلار برای ایران ابراز نموده است. آیا می شود انتظار داشت که ایران این وجوه را به عنوان سرمایه گذاری پروژه های شرکت های روس در ایران استفاده خواهد کرد؟
یکی از معضلات همکاری های اقتصادی دو کشور، مشکل تأمین منابع مالی برای اجرای طرح های مورد توافق بوده است. با مذاکراتی که با طرف روس انجام شده است، برای اعطای وام دولتی 5 میلیارد دلاری و وام 2 میلیارد دلاری «ونش اکونوم بانک» توافق شده است. این وام ها برای حمایت از پروژه های مهم در همکاری های اقتصادی بین دو کشور اختصاص می یابند. به عنوان مثال پروژه برقی کردن راه آهن گرمسار – اینچه برون و پروژه نیروگاه حرارتی بندرعباس که هر دو با مشارکت شرکت های روسیه انجام خواهند شد، با این وام ها تأمین اعتبار می شوند. با نهایی شدن برخی از این پروژه ها، در اولین مرحله از اعطای وام دولتی، مبلغ 2.2 میلیارد دلار از این مبلغ به ایران پرداخت خواهد شد.
 
 آیا همکاری بین ایران و روسیه در زمینه نفت و گاز مطرح است؟
مقامات وزارت نفت کشورمان بارها آمادگی خود را برای پذیرش شرکت های بزرگ خارجی از جمله شرکت های بزرگ روسیه در پروژه های نفتی و گازی ایران اعلام کرده اند. تا مدت ها ترس از تحریم مانع انجام همکاری های جدی در این زمینه بوده است. با رفع تحریم ها، این مانع برداشته شد. شرکت های بزرگ نفتی و گازی روسیه طی ماه های اخیر ارتباطات خود را با طرف های ایرانی تقویت نموده اند. وزیر انرژی روسیه و مدیران شرکت های نفتی و گازی این کشور به تهران سفرهایی داشته اند و مذاکره برای مشارکت این شرکت ها در پروژه های مهم نفتی و گازی ایران در حال انجام است.
 
برای همکاری فعال تر و متقابلا سودمند بین ایران و روسیه در حوزه فن آوری چه اقداماتی انجام گرفته است؟
برای تقویت همکاری ها در زمینه فن آوری نیز اقدامات قابل توجهی انجام گرفت. آقای سورنا ستاری، معاون محترم علمی و فن آوری ریاست جمهوری ایران چندین نوبت به روسیه سفر نمود و با ظرفیت های علمی و فن آوری روسیه آشنا شد. هم چنین سفر آقای فورسنکو، دستیار علمی و فن آوری رییس جمهور روسیه و سفر آقای راگوزین، معاون نخست وزیر روسیه به تهران انجام گرفت و برنامه هایی برای آشنایی متقابل طرف های روس با ظرفیت های علمی و فن آوری ایران تنظیم شد.
 
در حال حاضر کمیته عالی علمی و فن آوری دو کشور شکل گرفته است و در این چهارچوب، ارتباطات علمی و فن آوری دو کشور بیش از گذشته تقویت شده است.
 
به علاوه با برگزاری اولین همایش دانشگاه های بزرگ و برتر ایران و روسیه که در آبان 1394 به میزبانی دانشگاه دولتی مسکو برگزار شد، اتحادیه دانشگاه های دو کشور شکل گرفت. این چهارچوب نیز زمینه دیگری برای تقویت ارتباطات علمی دو کشور گردید و در حال حاضر برای برگزاری دومین همایش دانشگاه های بزرگ و برتر ایران و روسیه به میزبانی دانشگاه تهران در مهر 1395 توافق شده است.
 
ارتباطات دو جانبه دانشگاه ها و مراکز علمی دو کشور نیز دنبال شده است و در این چهارچوب نیز همکاری های علمی و فن آوری طرفین تحقق یافته است.
 
همکاری های بین استانی ایران و روسیه در چه وضعیتی است؟
یکی از لوازم تعاملات گسترده تر اقتصادی دو کشور، تقویت همکاری های استانی است. روسیه فقط مسکو و سن پترزبورگ نیست. مناطق روسیه هم دارای ظرفیت های بالای اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و علمی هستند و رقابت در این مناطق بسیار کمتر است. اینجانب سفرهای متعددی به استان ها و مناطق روسیه از جمله به استان های سن پترزبورگ، سوردلوفسک، چلیابینسک، آستراخان، جمهوری باشغیرستان و جمهوری تاتارستان داشته ام.
 
به علاوه سعی کرده ایم تا ارتباطات تجاری مناطق علاقمند روسیه را با استان های ایرانی را برقرار نماییم. سفرهای استانداران و مقامات اتاق بازرگانی از ایران به روسیه و از روسیه به ایران را تشویق نموده ایم. سفرهای متقابل استانداران ایرانی و استانداران روسیه در همراهی با هیأت های اقتصادی و علمی و فرهنگی انجام شده و زمینه ساز همکاری های متعددی گردیده است.
 
سرکنسولگری های جمهوری اسلامی ایران در قازان و آستراخان و سرکنسولگری های فدراسیون روسیه در اصفهان و رشت هم برای تقویت این ارتباطات تلاش زیادی می کنند. اما در این زمینه هم چنان نیاز به کار بیش تر و تعاملات گسترده تر و عمیق تر است. با در نظر داشتن شرایط لجستیکی، کالاهای ایرانی در مناطق جنوبی روسیه می توانند با قیمت تمام شده کم تری وارد بازار روسیه شوند.
 
 آیا چشم اندازی برای انعقاد اسناد همکاری در زمینه سرمایه گذاری های مشترک وجود دارد؟
با توجه به اهمیت حمایت از سرمایه گذاری در جهت ارتقا و تحکیم همکاری‌های اقتصادی و تأمین منافع هر دو دولت، موافقت نامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه گذاری بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت فدراسیون روسیه نیز در اوایل دی 1394 و در زمان سفر آقای ایگور شوالوف، معاون اول نخست وزیر روسیه به تهران به امضا رسید. این سند زمینه را برای بهبود وضعیت فعلی در انجام سرمایه گذاری ها فراهم می کند. در مورد سرمایه گذاری های مشترک نیز بخش های تجاری دو کشور تجربیاتی از گذشته دارند و با رفع برخی نگرانی ها امکان گسترش این حوزه کاری نیز فراهم می گردد.
 
جناب آقای سفیر نظر شما در مورد همکاری های فرهنگی بین ایران و روسیه چیست؟
من سال ها قبل، رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان و فدراسیون روسیه بوده ام. به علاوه زمانی که در تهران بوده ام، سمت های فرهنگی از جمله معاونت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را بر عهده داشته ام. به همین دلیل تمایلی قوی برای افزایش و تعمیق تبادلات فرهنگی بین دو کشور دارم. به ویژه روی موضوع حمایت از زبان فارسی و ایران شناسی در روسیه تأکید می نمایم. دانشگاه های ایرانی نیز از روسیه انتظار حمایت از زبان روسی دارند. به علاوه جنبه های مختلف برای ارتباطات فرهنگی دو کشور در زمینه های حضور در رویدادهای فرهنگی، چاپ و انتشار کتاب، بررسی های آرشیوی، برنامه های موسیقی، فیلم و سینما، و تبادل اطلاعات و اقلام بین موزه ها و ... وجود دارد.
 
یک رویداد مهم سال 1394 در روابط فرهنگی دو کشور، حضور جمهوری اسلامی ایران به عنوان میهمان ویژه نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو بود. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران هم برای شرکت در این نمایشگاه و هم در فرصتی دیگر برای شرکت در یکی از اجلاس های یونسکو به روسیه سفر کرد. در بهار 1395 نیز فدراسیون روسیه به عنوان میهمان ویژه نمایشگاه بین المللی کتاب تهران حضور یافت و نماینده ویژه رییس جمهور روسیه در امور همکاری های فرهنگی بین المللی برای شرکت در این نمایشگاه به کشورمان سفر کرد.
 
جنابعالی که در فعالیت های دانشگاهی و علمی تجربه زیادی دارید، چگونه به جنبه های دانشگاهی و انسانی همکاری روسیه و ایران می پردازید؟
من به دلیل عضویت در هیأت علمی دانشگاه تهران و تمایل شخصی خودم به همکاری های دانشگاهی و انسانی، به گسترش و تعمیق این زمینه از همکاری ها در روابط دو جانبه علاقمند هستم. با توجه به شناختی که دانشگاهیان هم در ایران و هم در روسیه از من دارند، انتظارات هم از من برای تقویت تعاملات دانشگاهی و انسانی بالا است. شکل گیری اتحادیه دانشگاه های ایران و روسیه در سال 1394، تداوم همکاری تعدادی از دانشگاه های ایران و روسیه در قالب اتحادیه دانشگاه های خزر، و هم چنین اسناد یادداشت تفاهم همکاری دو جانبه تعدادی از دانشگاه های ایران و روسیه، زمینه های مهمی برای تقویت این ارتباطات هستند. من هم چنین تلاش می کنم تا بخشی از وقت خود را برای ارایه سخنرانی در دانشگاه های روسیه باز نگه دارم.