در کشور ما برخی از ایده‌ای خلاق می‌گیرد و برخی نه! برخی همت و پشتکار دارند و برخی پول و برخی فقط ایده!
اینکه چگونه می‌شود از صفر تا صد یک پروژه اجتماعی یا اقتصادی یا فرهنگی را شکل‌دهی کرد و بررسی نمونه‌های موفق در این زمینه را بشود چاشنی آن کرد، موضوعی بود که با آغاز پرونده بررسی میزگردهای جهانی تد به ذهن‌مان خطور کرد. امروز با ورود به دوره‌های جدید شبکه‌های اجتماعی و کارکردهای عظیم رسانه‌های اشتراکی، بسیاری از رسانه‌های مکتوب و حتی صداوسیما هم کارکرد خودشان را از دست داده‌اند.
دیگر دوره مصلحت‌اندیشی متولیان رسانه‌ای برای مخاطبان تمام شده. دوره گزینش اطلاعات و اخبار و اشتراک‌گذاری آنها توسط خود مخاطب آغاز شده و برای همین هم شاید بررسی نمونه‌های وطنی این شبکه‌های اجتماعی، نحوه شکل گیری و تعامل آنان بتواند، افق جدیدی را در مقابل ذهن‌های خلاق و حتی صاحبان رسانه‌های سنتی که عادت به مدرن‌شدن ندارند، بگشاید. آنچه در پی می‌آید حاصل گفت‌وگوی ما با احسان عمرانی (معاون بازاریابی مجموعه صبا ایده) است که توانسته یوتیوب ایرانی راه‌اندازی کند و...
- بحث ما در مورد ایده‌پردازی است و اینکه و چرا چنین فضایی در کشور ما کمتر به آن پرداخته شده و افراد و شرکت‌هایی که به آن می‌پردازند، بسیار محدود هستند. به‌عنوان مثال ما در خارج از کشور تد را داریم ولی این‌جا شکل نمی‌گیرد، نه آدم‌هایی را داریم که به آن بپردازند، نه مجموعه‌هایی که چنین دغدغه‌هایی داشته باشند. مثلا آپارات، چگونه چنین تفکری برای انجام یک کار جمعی شکل گرفته؟ آیا این تفکر یک تفکر ایرانی است؟ یا اقتباس شده است؟ آیا این نوع کار را می‌توانیم در حوزه‌های اجتماعی نهادینه کنیم؟
سال ٨٩ آپارات شروع به کار کرد. تیم ما و حتی اعضای هیات‌مدیره گروه جوانی هستند. سال ٨٩ همزمان بود با فیلترشدن سایت یوتیوب در ایران و وضع زیرساخت‌های اینترنتی هم مناسب نبود. تصور اینکه مردم از طریق اینترنت بتوانند فایل ویدیو ببینند که فایل سنگینی است و احتیاج به یک حداقل سرعت اینترنت را دارد، دور از ذهن بود. خوشبختانه الان از این لحاظ وضع خیلی بهتر شده است. در دو سه‌سال اخیر این بهبود شدت گرفته و وضع اینترنت خیلی بهتر شده است. این را به‌عنوان یک متخصص عرض می‌کنم و کاری به مسائل سیاسی ندارم. زمانی که ما تصمیم گرفتیم یک پلتفرم اینترنتی را ایجاد کنیم، خیلی از دوستانی که در این زمینه فعالیت داشتند و حوزه آی‌تی کشور را می‌شناختند، می‌گفتند سراغ کار اقتصادی‌ای نروید که نمی‌گیرد. تا این حد غیرقابل تصور بود.
اما ما یک تیم تحقیق بررسی داریم که قبل از راه‌اندازی هر پروژه‌ای یا توسعه دادن پروژه‌های کنونی وضع بازار را به دقت بررسی می‌کند. آن زمان بررسی‌های ما نشان می‌داد که بازار جهانی به سمت برنامه‌های چند رسانه‌ای و به‌خصوص ویدیو گرایش دارد. از طرف دیگر بررسی‌های ما نشان می‌داد که وضع اینترنت و زیرساخت‌های آن رو به بهبودی است و اینترنت وضعیتش در آینده بهتر خواهد شد.
در دنیا یوتیوب وجود داشت، اما در ایران همان‌طور که گفتم در دسترس مردم نبود، به همین دلیل تصمیم به راه‌اندازی آپارات گرفتیم. در همان ابتدا ما رویکردهای مشخصی داشتیم و می‌خواستیم یک پلتفرم بومی «یوجی‌سی» (UGC) مخفف user generated content ویدیویی داشته باشیم، یعنی مردم خودشان محتوا را ایجاد کنند، محتوایی که یا خودشان تهیه کرده‌اند یا در جایی دیگر تولید شده و به اشتراک می‌گذارند. هدف ما علاوه بر اینکه نیاز جامعه برطرف شود این بود که پلتفرم ویدیویی ایجاد کنیم که سالم باشد، یعنی پلتفرمی که منطبق بر ارزش‌های جامعه ما باشد و یک خانواده ایرانی بدون دغدغه و نگرانی بتواند به راحتی به فرزندانش اجازه استفاده از آن را بدهد.
همان‌طور که مشخص است ایده اولیه شبیه به ایده یوتیوب بود، اما به اعتقاد ما استفاده از ایده‌هایی که در دنیا وجود دارد، منعی ندارد و ضعف محسوب نمی‌شود. وقتی چرخ اختراع شده؛ دیگر لازم نیست که بنشینیم و انرژی صرف کنیم و از اول اختراعش کنیم. می‌توان همان چرخ را بهینه کرد، توسعه داد و یک‌سری مزایا نیز به آن افزود تا روان‌تر کار کند.
ایده اولیه ما همان بود اما چشم‌اندازهایی که در ابتدا مشخص کردیم و تا به امروز نیز به آن پایبند بوده‌ایم، متفاوت بود. سعی ما این بوده که محتوای غنی بومی به مردم ارایه دهیم. من به جرأت می‌توانم بگویم که اگر امروز منع دسترسی به یوتیوب برداشته شود، باز هم مردم گزینه داخلی را کنار نمی‌گذارند و همچنان از آن استفاده خواهند کرد. چون یک دریای غنی از محتوای بومی روی آپارات وجود دارد که شما جای دیگری به آن دسترسی ندارید. محتواهای اختصاصی که تولید و پخش می‌شود. درحال‌حاضر ما ٣٠ برنامه‌ساز فعال داریم که برنامه تولید می‌کنند و در طول هفته پخش می‌شود.
این برنامه‌ها حوزه‌های مختلفی را هم دربرمی‌گیرد؛ حوزه موسیقی، سینما، مذهبی، اجتماعی، بانوان، ورزشی و... بعضی از محتواها را هم ما خودمان برای نخستین‌بار در ایران و جهان پایه‌ریزی کرده‌ایم. مثلا دو‌سال است که کمپینی تحت‌عنوان «اعجوبه‌های ایرانی» راه انداخته‌ایم. در این کمپین مجموعه‌ای از فعالیت‌ها دیده می‌شود که تبلیغات بسیاری هم برایش انجام دادیم. هدف ما از این کمپین شکوفایی استعداد افرادی بود که اکثرا توانایی مالی بالایی نداشتند و بیشتر در شهرستان‌ها ساکن بودند و دوست داشتند دیده شوند. در این دو‌سال هشت‌هزار ویدیو از تمام نقاط کشور حتی روستاهای دوردست به دست‌مان رسید. درنهایت هم عمده برندگان‌مان از شهرستان‌ها بودند، چون شور و علاقه بیشتری داشتند.
این افراد هم از طرف هیأت داوران انتخاب می‌شدند، هم از طریق آرای مردمی. طی این دو‌سال که ما این کمپین را راه‌اندازی کرده‌ایم برای شرکت‌کنندگان اتفاقات بسیار خوبی رقم خورد. مثلا یکی از داوران ما از کارگردانان به نام کشور بود و ١٠ نفر از این افراد را برای سریال‌شان انتخاب کردند. یا در یکی از برنامه‌های تلویزیونی این افراد دعوت شدند و به‌عنوان استعدادهای ایرانی از آنها نام برده شد. خلاصه اینکه ما سعی کرده‌ایم پلتفرم‌مان را برای مخاطب ایرانی و در چارچوب قوانین کشور طراحی کنیم و خدارو شکر با لطف خدا به جایگاه خوبی هم دست پیدا کرده‌ایم و در میان مردم جایگاه‌مان تثبیت شده است.
- یعنی الان می‌شود با رسانه‌ای مثل تلویزیون شما را مقایسه کرد یا وضع‌تان از رسانه ملی هم بهتر است؟
آپارات در روز ٧میلیون نمایش موفق ویدیو دارد، به این معنا که یک ویدیو توسط مخاطب اجرا و بعد از دیده‌شدن مقدار مشخصی از آن، جزو نمایش‌های موفق در نظر گرفته می‌شود، این آمار با میزان بازدید صفحه متفاوت است. ممکن است مخاطبی صفحه‌ای را باز کند اما ویدیویی تماشا نکند، در این صورت جزو آمار بازدید به حساب نمی‌آید. حدود١٠درصد از کل ترافیک اینترنت کشور متعلق به آپارات است و درحال‌حاضر بزرگترین بازیگر عرصه پهنای باند داخل کشور هستیم. اپلیکیشن این سرویس هم بیش از ٥,٥میلیون بار نصب شده است. آمار بارگذاری ما نیز حدود ٧هزار ویدیو در روز است.
- در حوزه زیرساخت‌ها فعالیتی داشته‌اید، در حوزه‌های دیگر چه؟ رضایتمندی مخاطب‌تان برایتان مهم است یا خیر؟
بله. به‌عنوان مثال به همت شرکت زیرساخت و در راستای تسهیل ارتباطات اینترنتی و پایین آوردن هزینه اینترنت ما قدم‌هایی برداشته‌ایم. در این‌جا جا دارد از دولت به خاطر این همکاری تشکر کنم. این تشکر جدا از مسائل سیاسی است. من به‌عنوان یک متخصص صحبت می‌کنم. این اقدام دولت در راستای تخصص من است، به همین دلیل به آن اشاره می‌کنم و از دولت تقدیر می‌کنم. دولت مراکز تبادل ترافیک‌هایی در کشور تحت عنوان «آی ایکس پی» راه‌اندازی کرده است و به همین واسطه به‌زودی هزینه‌های اینترنت روی آپارات کاهش پیدا خواهد کرد. این کار روی پیشرفت مجموعه ما و سطح رضایتمندی مخاطبان بسیار تاثیرگذار خواهد بود. درحال حاضر مخاطبان ما می‌توانند با سرعت بالاتر ویدیوها را تماشا کنند. مجموعه این اقدامات و البته لطف خداوند باعث شده درحال‌حاضر آپارات به‌عنوان موفق‌ترین سرویس ایرانی شناخته شود.
- کمی به عقب‌تر برگردیم، ما در دنیا شرکت‌ها و آدم‌هایی را می‌بینیم که از صفر شروع کرده‌اند، یعنی ایده‌ای داشته‌اند اما سرمایه لازم را نداشته‌اند و به مرور شرایط مناسب ایجاد شده و موفق شده‌اند. آپارات هم جزو همین ایده‌ها بود؟
بله. البته باید کمی عقب‌تر از آپارات هم برویم. آپارات زیرمجموعه برند بزرگتری به نام صبا ایده است. در صبا ایده، ایده‌هایی مثل کلوب، میهن بلاگ، لنزور و... اجرایی شده است. ایده آپارات زمانی مطرح شد که شرکت ما کلوب و میهن بلاگ را داشت، به همین دلیل ما ترافیک مشخصی داشتیم. در آن زمان کلوب محبوبیت زیادی داشت که درحال حاضر این محبوبیت را ندارد. خوب است قبل از وارد شدن به شکل‌گیری آپارات به دلیل این کاهش محبوبیت هم اشاره کنم. دلیل اصلی افت کلوب؛ فشارهای بسیاری بود که به این سرویس وارد شد. کلوب به نوعی یک شبکه اجتماعی ایرانی است.
مخاطبان ما می‌آمدند و مطالبی را می‌نوشتند، این خاصیت یک شبکه اجتماعی است و چون ما ذیل قوانین جمهوری اسلامی فعالیت می‌کنیم، زمانی که گزارشی در مورد محتوای غیرقانونی دریافت می‌کردیم، آن مطالب را حذف می‌کردیم، شبیه کاری که در آپارات هم صورت می‌گیرد. اما بعضی از سختگیرهای آن زمان بیش‌ازحد و خارج از عرف بود، نکته قابل توجه این است که گاهی توانایی جلوگیری از یک سرویس خارجی وجود ندارد و به‌طور کامل حذف نمی‌شود اما به یک سرویس بومی فشار بیش‌ازحد وارد می‌شود، به خاطر همین سختگیری‌ها، اعتماد مردم به کلوب کاهش پیدا کرد.
زمانی که مردم می‌دیدند مطالب‌شان حذف می‌شود و به خوبی منتشر نمی‌شود، ترجیح دادند کمتر وارد این سرویس بشوند. به‌هرحال در آن زمان ما براساس محبوبیت این دو سرویس کلوب و میهن‌بلاگ و پشتوانه ترافیکی که داشتند، تصمیم گرفتیم آپارات را راه‌اندازی کنیم. باید به این نکته هم اشاره کنم که ما آن زمان پشتوانه مالی خوبی هم نداشتیم. بعدها هم در سرویس‌های بعدیمان نیز از پشتوانه ترافیکی استفاده کردیم، مثل سرویس فیلیمو که براساس به‌روزترین تکنولوژی‌های دنیا راه‌اندازی شده و سرویس پخش فیلم و سریال است. ما همیشه در شرکت از ارزش‌افزوده سرویس‌های گذشته‌مان که خلق کرده‌اند، استفاده می‌کنیم و سرویس بعدیمان را رشد می‌دهیم.
- دورنمای شما چیست؟ الان آپارات در حوزه رسانه رقیب چه چیزی است؟ و در آینده می‌خواهید به چه جایگاهی دست پیدا کنید؟
ویدیو در سطح دنیا به دلیل چندرسانه‌ای بودنش بهترین روش برای انتقال پیام است و تمام دنیا به سمت رسانه‌های تصویری- ویدویی گرایش پیدا می‌کنند. در فضای کشور ما رقیبی نداریم. چشم‌انداز ما هم براساس رقابت تعیین نشده است، حتی با سرویس‌های خارجی. چشم‌انداز ما این است که بتوانیم بزرگترین پایگاه سرگرمی و اطلاع‌رسانی کشور باشیم و در درجه بعد در منطقه نیز فعالیت کنیم، در کشورهای همسایه و... اتفاقی اگر بیفتد می‌تواند باعث نشر فرهنگ ما نیز بشود، چون محتواهای ما کاملا توسط کاربران ایرانی به اشتراک گذاشته می‌شوند. ما دوست داریم مردم بتوانند بدون دغدغه و آزادانه در چارچوب قوانین کشور، محتواهای مورد نظرشان را به اشتراک بگذارند.
- سوالی که پیش می‌آید این است که دولت در مواجهه با ایده‌های جدید مانند آپارات چطور برخورد می‌کند؟ دولتی که مثلا تجربه کلوب را داشته و محدودیت برایش ایجاد کرده است.
از یک طرف نمی‌توان سرویس‌های محبوب را به‌راحتی از دسترس خارج کرد. اگر روز اول چنین قصدی و نیتی وجود داشت امکانش بود، اما حالا با این میزان محبوبیت ساده نیست. از طرف دیگر ما همین حالا هم در رابطه با آپارات کم دردسر نداریم. من دوست دارم به این مشکلات اشاره کنم به این دلیل که اگر کسی ایده‌ای در سر دارد، باید بداند که برای موفقیت باید بجنگد. حرف‌های من صرفا آکادمیک و دانشگاهی نیست، مواردی است که روزانه با آن مواجه هستیم.
ما الان گلادیاتورهایی هستیم که شمشیر کشیده و سال‌هاست مشغول مبارزه‌ایم، این حرف‌ها از وسط میدان مبارزه است. در کشور ما اگر شما ایده‌ای دارید که به موفقیتش امیدوارید باید از همان ابتدا وسط میدان بروید و جلوی مشکلات بایستید. مشکلاتی که هم بیرونی است، هم ممکن است به کار خودتان و ایده‌تان مربوط باشد. اگر به امید اینکه شرایط ایده‌آل به وجود بیاید بنشینید و بعد شروع به کار کنید، عملا نمی‌توانید کار اقتصادیتان را راه‌اندازی کنید. در کشور ما حتی نمی‌توان از قبل برای مواجهه با این مشکلات، برنامه‌ریزی دقیق کرد یا به امید لابی و شبکه ارتباطی نشست، باید شمشیر کشید، وسط میدان رفت و در حین مبارزه راه‌حل پیدا کرد.
مثلا ما فیلترینگ روی محتواها نداریم، به همین دلیل از طرفی با مشکلاتی روبه‌رو هستیم و از طرفی به دلیل این رویکرد مردم به ما اعتماد دارند. به اعتقاد من زمانی که مردم می‌فهمند سرویسی در چارچوب قوانین فعالیت می‌کند، خودشان رعایت می‌کنند. البته همیشه در هر سرویسی مشکلاتی وجود دارد و افرادی هستند که مشکل‌ساز می‌شوند. شیوه‌ای که ما برای شناسایی محتواهای غیرقانونی و حذف آن داریم، شیوه گزارش‌های مردمی است. اصلا ما امکان بررسی این حجم از محتواهایی را که روزانه به اشتراک گذاشته می‌شود، نداریم.
ما یک تیم صد نفری هستیم. شاید خیلی‌ها باور نکنند این تعداد نیرو بتوانند سرویس‌هایی با این حجم از اطلاعات و بازدید را مدیریت کنند. در حقیقت این مخاطبان ما هستند که محتواهای غیرقانونی را به ما گزارش می‌دهند و اقدام به حذف آنها می‌کنیم. در ماه حدود ٢٧میلیون کاربر یکتای ایرانی از آپارات بازدید می‌کنند. چرا این افراد محتواهای غیرمجاز را گزارش می‌دهند؟ دلیلش ساده است، زمانی که مردم فضایی دارند که در آن احساس آزادی می‌کنند به هیچ‌عنوان حاضر نیستند آن را از دست بدهند، به همین دلیل خودشان جلوی تعداد اندکی را که مشکل‌ساز هستند، می‌گیرند. اما همین شیوه باعث ایجاد دردسر برای ما هم شده است.
البته هیچ‌وقت هم حاضر نیستیم شیوه‌مان را تغییر دهیم. ما در کشور تا دل‌تان بخواهد نهادهای متولی در هر حوزه‌ای داریم. ما با این نهادها چالش داریم و مثلا می‌خواهند محتوایی حذف شود. ما در مقابل مخاطبان‌مان مسئولیم و برمبنای گزارش نهادهای غیرمسئول اقدام به حذف محتوا نمی‌کنیم. تنها نهادی که مرجع قانونی به حساب می‌آید، کمیته مصادیق است. به همین دلیل و برخورد سلیقه‌ای نهادهای نامرتبط، خیلی اوقات چالش ایجاد می‌شود و مجبوریم بارها برایشان توضیح دهیم و توجیح‌حشان کنیم. نکته این‌جاست که این چالش‌ها به دلیل زیرپا گذاشتن قوانین ایجاد نمی‌شو،د بلکه به دلیل تاویل‌های متعددی است که هر کسی از قانون دارد. از طرف دیگر همین چالش‌ها باعث شده سرویس ما به سرویسی زنده و شجاع تبدیل شود. ما به راحتی زیر بار حذف محتواهایی که مردم به اشتراک گذاشته‌اند، نمی‌رویم.
- اگر روزی مثل تجربه گذشته‌تان با فشارهای بیش از حد مواجه شوید، چه می‌کنید؟ آیا براساس تجربه قبلی راهکاری برای از بین بردن فشارها دارید؟
خیر. ما راهکاری برای این کار نداریم و تنها امیدوارم که چنین اتفاقی نیفتد. البته به نظر من روند حکومتی و تصمیم‌گیری بسیار مثبت است. در سه‌سال گذشته جامعه نسبت به گذشته بازتر شده است. دولت‌ها هم نمی‌توانند جلوی بعضی مسائل بایستند، مسائلی که خواست مردم است. مثلا دولت چگونه می‌تواند مردم را مجبور کند از نرم‌افزارهای پیام‌رسان استفاده نکنند؟ مردم دسترسی دارند و به‌راحتی استفاده می‌کنند. آپارات هم چه به لحاظ جایگاه مردمی، چه به لحاظ تیم مدیریتی شرایط بسیار خوبی دارد. تیم ما از نخبگان کشور هستند، اینها می‌توانستند مثل خیلی‌های دیگر از کشور بروند، اما مانده‌اند و سرویس موفقی را راه‌اندازی کرده‌اند. سوال اصلی این‌جاست که چرا باید چنین مشکلاتی برایشان پیش بیاید؟
- سوال مهمی که وجود دارد این است که مجموعه آپارات چگونه مدیریت می‌شود؟ سیستم مدیریتی شما به چه شکلی است که خلاقیت در آن از بین نرفته است؟
از نظر من در هر مجموعه‌ای فارغ از نوع فعالیت آنها، عامل بسیار مهمی وجود دارد، اینکه وقتی پرسنل سرکار می‌آیند با عشق بیایند. دوست داشته باشند که سرکار بیایند. مجموعه ما همیشه طوری برنامه‌ریزی و محیط کارش را طراحی کرده که چنین شرایطی محقق شود. من به جرأت می‌توانم بگویم تمام همکاران من با عشق کار می‌کنند. دلیل اصلی موفقیت ما و از بین نرفتن خلاقیت همین عامل است. ما آدم‌ها را محدود نمی‌کنیم که پشت میز بنشینند. ما از آنها خروجی مطلوب می‌خواهیم. زمانی که این فضای دوستانه و حس خوب کارکردن وجود دارد و آدم‌ها به دلیل علاقه به‌هم و به هدف مشترک‌شان کنار هم جمع می‌شوند، عملا روز‌به‌روز شرایط بهتر می‌شود. در محیط کار ما گاهی ایده‌های خلاقه‌ای مطرح می‌شود که توان اجرایی ما اجازه نمی‌دهد به آنها بپردازیم، والا ایده‌های بسیار ارزشمندی هستند.
- اشاره کردید به اینکه کمپین‌های مختلفی طراحی و اجرا می‌کنید، اگر سازمانی مثل هلال‌احمر بخواهد کمپینی برایش طراحی کنید و در سرویس‌تان که بازدید زیادی دارد به نمایش بگذارید، کمپینی که مثلا فعالیت‌های داوطلبانه و مشارکت اجتماعی را ترویج کند، این سازمان چه کار باید بکند؟
برای طراحی کمپین‌های مسئولیت‌های اجتماعی ما با سازمان‌های مربوطه جلسه‌هایی می‌گذاریم و ایده‌ها و طرح‌ها از جانب دوطرف مطرح می‌شود. بعد از این جلسات به ایده نهایی می‌رسیم و برنامه‌ریزی و اجرا انجام می‌شود.
- جدا از سرویس‌های خودتان ، کسانی که در جامعه تازه می‌خواهند ایده‌ای را اجرایی کنند، حتما نیاز به سرمایه دارند و ممکن است سرمایه اولیه هم نداشته باشند، آیا نهاد یا شرکت‌های خصوصی‌ای وجود دارند که سرمایه‌گذاری کنند؟
بله. سرمایه‌گذار در کشور داریم. البته خود ما به دلیل اینکه سرمایه‌گذار نداشتیم به سختی توانستیم رشد کنیم، اما از این شرایط راضی هستیم. به نظر من افرادی که ایده کسب و کار نوین دارند، شتابزده به دنبال جذب سرمایه‌گذار نباشند. انتخاب سرمایه‌گذار خیلی اهمیت دارد. سرمایه‌گذاران تنها به فکر منفعت هستند و ممکن است ایده را از مسیرش منحرف کنند. به همین دلیل می‌گویم شتابزده به دنبال سرمایه‌گذار نباشند و تا جایی که می‌توانند خودشان ایده‌شان را توسعه دهند.
