دخترانِ دود!

فرارو- "ارائه سرویس قلیان به زنان مجاز نیست". سال‌ها قرار است با این‌کار صدای قُل‌قُلِ قلیان زنان در قهوه‌خانه‌ها و سفره‌خانه‌ها به گوش نرسد. نتیجه اما برعکس بوده‌؛ زنان در سفره‌خانه‌ها که هیچ در پارک‌ها و جنگل‌ها و خانه و مهمانی هم قلیان می‌کشند. مطالعات هم همین را می‌گوید: قلیان‌کشیدن میان زنان هر روز بیش‌تر شده‌است.
به گزراش فرارو، اخیرا رییس اتحادیه قهوه‌خانه‌داران سفره‌خانه‌ها تاکید کرده که ورود بانوان به قهوه‌خانه‌های معمولی غیرقانونی است. به گفته او در سفره‌خانه‌ها هم نباید به زنان سرویس قلیان داده شود.

این موضوع اصلا چیز جدیدی نیست. سال‌هاست در سفره‌خانه‌ها به زنان و به خصوص زنانی که مردی همراهشان نباشد سرویس قلیان نمی‌دهند.

البته این ممنوعیت هیچ‌وقت همه‌گیر نشده‌است. بسیاری از سفره‌خانه‌ها، به‌خصوصی سفره‌خانه‌های شمال شهر، اجرای این قانون را تنها موکول می‌کنند به زمانی که بازرسی از راه برسد.

سفره‌خانه‌دارها می‌گویند بخش زیادی از مشتریانشان همین زنان یا دخترانی هستند که هدفشان از آمدن به سفره‌خانه‌ها قلیان کشیدن است.

این گفته پر بیراه نیست. کافی است همین آخر هفته سری به دربند، درکه و فرحزاد بزنیم؛ زنان و دختران در فراغتی که دارند به این مکان‌ها می‌آیند تا به قول خودشان تفریحی داشته باشند؛ هرچند مضر.

همین است که برخی مطالعات و آمارها می‌گویند مصرف قلیان توسط زنان زیاد شده است.

اردیبهشت امسال رییس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت گفت مطالعات پراکنده نشان داده که مصرف قلیان در زنان رشد زیادی داشته و رشد آن در میان زنان بیش‌تر از مردان است.

دبیر ستاد کنترل دخانیات هم بر این اساس نسبت به افزایش مصرف قلیان میان دختران ابراز نگرانی کرده.

او گفته نگرانی زمانی تشدید می‌شود که قلیان در خانواده و در کنار کودکان مصرف می‌شود.

این نگرانی که فشار زیادی روی قلیان‌سراها و سفره‌خانه‌ها و حتی خود زنان وارد می‌کند، مخالفان زیادی هم دارد.

برخی مسئولین با این جریان شنا نمی‌کنند. آن‌ها معتقدند بهتر است از این فشار کم شود.

رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یکی از کسانی است که به تاکید بر ممنوعیت ورود زنان به سفره‌خانه‌ها انتقاد دارد.

علی نجفی در برنامه‌ای تلویزیونی گفته "علما می‌گویند هرچیز که منع کنید انسان حریص می‌شود... اگر بناست قلیان باشد برای زن و مرد نباید متفاوت باشد".

او در همین رابطه پرسیده که "ببینید ما چقدر امکان تحرک، تفریح و حتی نفس کشیدن برای مردم باقی گذاشته‌ایم"؟

کارشناسان زیادی هم با این نظر همراه هستند. آن‌ها می‌گویند نباید بر سر موضوعاتی همچون قلیان‌کشیدن تا این حد فشار برجامعه وارد کنیم.

فرید براتی از جمله مسئولان و کارشناسانی است که می‌گوید باید حساسیت نسبت به قلیان‌کشیدن زنان را کم کنیم و به سراغ شرایطی برویم که منجر به افزایش قلیان کشیدن زنان می‌شود.

چرا زنان قلیان‌کشیدن را دوست دارند؟
او در ابتدا این سئوال را مطرح می‌کند که چرا اصلا زنان قلیان می‌کشند؟ براتی در پاسخ به این سئوال می‌گوید: اولین و مشخص‌ترین پاسخ این است: تفریح و جایگزین دیگری ندارند. ما حتی آلترناتیوها یا جایگزین‌های دیگری همچون موسیقی را هم در جامعه کاهش داده‌ایم.

رییس سابق پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی درباره دلایل دیگر در گفتگو با فرارو توضیح داد: شرایط زندگی مدرن امروز به گونه‌ای است که جایگزین‌های موجود می‌توانند خلاءهای موجود را رفع کنند. این درحالی‌است که ما در حال محدودکردن گزینه‌های تفریح یا سرگرمی در جامعه ایران هستیم.

او دلیل دیگر را مُد نامید و ادامه داد: قلیان کشیدن زنان و دختران را باید نوعی مُد هم دانست. البته در قدیم هم قلیان نقش پر رنگی داشت اما امروز فراوانی این بیش‌تر شده‌است.

وی تاکید کرد: قلیان برخلاف دخانیات یا مواد مخدری که انفرادی مصرف می‌شوند یک امر جمعی است.

براتی در ادامه توضیح داد: از همین رو می‌توان مصرف قلیان در جامعه را به مصرف الکل شبیه دانست. در بسیاری جوامع الکل بیش‌تر به طور جمعی مصرف می‌شود.

او درباره دلیل دیگر زیاد شدن استعمال قلیان توسط دختران و زنان به به فشارهایی اشاره کرد که بر روی آنهاست.

این کارشناس گفت: آن‌ها خواسته‌اند از این طریق زمانی برای کاهش فشارهای اجتماعی موجود داشته باشند.

چرا انقدر حساسیم؟
فرید براتی در ادامه به این سئوال پاسخ داد که آیا نیاز است که تا این حد حد هشدار و محدودیت نسبت به قلیان‌کشیدنِ زنان جامعه وجود داشته باشد؟ وی گفت: من معتقدم که حساسیت ایجاد شده در میان مسئولان حساسیتی است که نسبت به بسیاری از مسائل وجود ندارد. چرا ما نسبت به خوردن پفک و یا روغن پالم تا این حد حساسیت نداریم؟

این روان‌شناس همچنین معتقد است ما در جامعه‌ای هستیم که از طرفی در پی راه‌اندازی اتاق تزریق برای بخشی از جامعه معتادان هستیم و از طرف دیگر هنوز نسبت به استعمال قلیان توسط زنان در قهوه‌خانه‌ها حساسیت داریم.

این کارشناس با این مثال نتیجه می‌گیرد که جامعه ما توازن ندارد.

این پژوهش‌گر همچنین در ادامه گفت: از طرفی از نظر من حضور زنان در مکان‌هایی مانند قهوه‌خانه‌ها می‌تواند این مکان‌ها را از محیط‌هایی آنرمال به محیط‌هایی هنجارمندتر تبدیل کند.

براتی با اشاره به بی‌فایده بودن ممنوعیت‌ها تشریح کرد: وظیفه مسئولان اطلاع‌رسانی است. بگیر و ببند و ممنوعیت نباید داشته باشیم. قلیان کشیدن یکی از راه‌های معدود تخلیه روانی نسلی است که جایگزین دیگر ندارد.

وی همچنین در پاسخ به این‌که چرا مسئولان ممنوعیت‌های جنسیتی برای مصرف قلیان اعمال می‌کنند؟ تاکید کرد: از نظر من داشتن نگرش تبعیض‌آمیز در این‌باره خودبه‌خود باعثِ تشدید وضعیت خواهد شد.

رییس سابق پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی همچنین گفت: اگر دائم بر این طبل بکوبیم که سیگار کشیدن یا قلیان کشیدن زنان بد است، ناخواسته استعمال این دو را تبلیغ هم می‌کنیم.

وی با اشاره به مباحث روان‌شناسی اجتماعی ادامه داد: چرا نگرش‌ها به رفتارهای موردانتظار نمی‌انجامند؟ علم روان‌شناسی پاسخ می‌دهد برای آن‌که نگرشی در رفتار موثر باشد باید درونی شده باشد نه اینکه انگیزه‌های بیرونی فرد را مجبور به انجام‌ندادن کاری کنند.

به گفته این کارشناس در جامعه ایران بسیاری از این نگرش‌ها درونی نمی‌شوند به این‌دلیل که ما بر روی ترس، شرم، احساس گناه و پاداش کار می‌کنیم و درنتیجه اثری نمی‌بینیم.

اگر بخواهیم راه‌حلی بدهیم آن چیست؟
براتی در پاسخ تاکید کرد: اگر بخواهیم راه‌حلی برای جلوگیری از ضررهای استعمال قلیان بدهیم اول از همه باید حساسیت‌ها را کم کنیم.

وی همچنین در ادامه داد: راه‌حل دیگر اینکه احساسِ گناه در جامعه ایجاد نکنیم و دائما بر روی دختران و زنانی که سیگار یا قلیان می‌کشند برچسب نزنیم؛ چرا که آنرمال نشان دادن یک وضعیت خود ایجادکننده همان وضعیت است.

این روان‌شناس گفت: وظیفه ما و متخصصینی که بر ضررهای قلیان تاکید می‌کنند این است که اطلاع رسانی کنیم. اگر این اطلاع‌رسانی به رفتار موردِ نظر تبدیل نشد باید متوجه باشیم که پایِ شرایط دیگری درمیان است.

فرید براتی در نهایت نتیجه گرفت: همه می‌دانند که قطران سیگار خطر سرطان دارد، اما در جامعه‌ای که جایگزین‌های بهتری وجود ندارد نگرانی از ابتلا به سرطان نمی‌تواند مانعی بر سیگارکشیدن باشد.

البته به اعتقاد این کارشناس و دیگر کارشناسان نمی‌توان منکر ضررهای قلیان برای سلامتی شد. اما به نظر می‌رسد عوامل دیگر آن‌قدر قوت دارند که زنان و دختران را نسبت به ضررهای قلیان بی‌تفاوت کرده است. آن عوامل را دریابیم...