مذاکرات طولانی حج سال گذشته منجر به حذف ۶ بند از ۱۱ بند منفی مطرح از سوی عربستان شد اما عدم توافق در خصوص حذف ۵ بند باقی‌مانده در نهایت ایران را از حضور در حج سال گذشته محروم کرد بندهایی که به نظر می‌رسد در مذاکرات حج جاری راهکاری برای آنها اندیشید.
به گزارش تسنیم، 5 بند منفی مطرح شده از سوی عربستان در مذاکرات حج 95 که مسئولان حج دو کشور نتوانستند در خصوص آنها به توافق برسند، اصلی‌ترین مباحثی بود که منجر به عدم حضور زائران ایرانی در حج سال گذشته شد؛ موضوعاتی که به نظر می‌رسد در مذاکرات حج 96 حل و زمینه اعزام زائران ایرانی به حج فراهم شده است.
11 بند منفی توافق نامه حج سال 95
در سال گذشته مسئولان حج ایران اعلام کردند عربستان سعودی 11 بند منفی در توافق نامه حج مطرح کرده است که در سال های قبل خبری از آنها نبوده؛ از این 11 بند، مسئولان دو کشور در خصوص 6 بند به توافق رسیده و 6 بند مورد نظر از توافق نامه حذف شد اما با باقی ماندن و عدم حل مسائل مربوط به 5 بند مطرح، مذاکرات در نهایت منجر به توافق نشد و زائران ایرانی از حج 95 محروم شدند.
بندهایی که در خصوص آنها اعلام شد: «بیشتر به دنبال محدود کردن زائران ایرانی بودند به عنوان مثال گفته بودند بعثه‌های مراجع عظام تقلید حق ارتباط‌گیری با بعثه سایر کشورها را ندارند و یا زائران حق برگزاری جشن‌های ساده و همایش‌ها در هتل‌ها را ندارند» (به نقل از سعید اوحدی رئیس وقت سازمان حج و زیارت).
اما خواسته‌های ایران در مذاکرات حج سال گذشته چه بود و چه مسائلی موجب عدم حضور زائران ایرانی در حج شد که امسال با رفع آن مسائل زائران ایرانی در حج حضور خواهند داشت؟
تأمین امنیت؛ خط قرمز ایران برای حضور زائران ایرانی در حج
تأمین امنیت زائران، حفظ کرامت، عزت و حرمت زائران ایرانی، ارائه خدمات کنسولی به زائران ایرانی با توجه به قطع روابط سیاسی دو کشور و تعطیل بودن سفارت ایران در عربستان و پرواز زائران ایرانی از خاک کشورمان به سمت عربستان از جمله خواست‌های ایران در مذاکرات حج 95 بود. «تأمین امنیت» موضوعی بود که رئیس سازمان حج و زیارت وقت(سعید اوحدی) از آن به عنوان خط قرمز ایران برای حضور زائران ایرانی در حج یاد کرده و مسئولان ایرانی خواستار دریافت تضمین حفظ امنیت زائران ایرانی بودند.
مسئله‌ای که عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان در خصوص آن ادعا کرد: «درخواستهای ایران برای حفظ امنیت در مراسم حج تمتع سال 95 غیرقابل قبول بودند و تهران با امضاء نکردن توافقنامۀ حج قصد بحران آفرینی دارد».
به دلیل قطع روابط سیاسی دو کشور و تعطیل شدن سفارت خانه‌ها و کنسولگری‌های عربستان در ایران دو مسئله صدور روادید حج و پرواز هواپیماهای حامل زائران ایرانی به داخل خاک عربستان دو مسئله مهم دیگری بود که عربستان خواستار صدور روادید در کشوری ثالث و اعزام زائران ایرانی از کشوری ثالث به حج شده بود. دو موضوعی که پس از رایزنی‌های طولانی دو کشور در خصوص پرواز زائران ایرانی از خاک کشورمان به عربستان به توافق رسیدند اما مسئله صدور ویزا در داخل کشورمان همچنان حل نشده باقی ماند.
از سوی دیگر به دلیل تعطیل شدن سفارت خانه ایران در عربستان، مسئولان ایرانی موضوع لزوم ارائه خدمات کنسولی در زمان حج به زائران ایرانی را مطرح و ضمن ارائه پیشنهاداتی در این زمینه از طرف سعودی خواستند پیشنهادهای خود برای رفع این مشکل را مطرح کند اما پیشنهاد قانع کننده‌ای دریافت نکردند و طرف سعودی همچنان حاضر نبود راهکاری برای ارائه خدمات کنسولی به زائران ایرانی پیشنهاد و یا پیشنهادهای ایران در این خصوص را بپذیرد.
«ممنوعیت نصب پرچم جمهوری اسلامی ایران»
«ممنوعیت نصب پرچم جمهوری اسلامی ایران»، «محدودیت در مراکز درمانی و انتقال دارو» «اعلام اسامی اعضای بعثه مقام معظم رهبری و ستاد سازمان حج و زیارت که به حج اعزام می‌شوند به همراه پست اجرایی و سوابق آنها به مسئولان سعودی» و «نداشتن حق برگزاری هیچ مراسمی در هتل‌ها توسط زائران ایرانی» از جمله دیگر مسائل مطرح توسط مسئولان حج سعودی بود که زمان زیادی از مذاکرات به بحث در خصوص آنها اختصاص یافت اما به درستی معلوم نشد کدام موضوع را عربستان از توافق نامه حذف و کدام موضوع را باقی گذاشته است.
ممنوعیت برگزاری مراسم برائت از مشرکان و دعای کمیل نیز از جمله موضوعاتی بود که ایران بر لزوم آنها تأکید و عربستان نیز به شدت خواستار حذف آنها از مناسک حج ایرانیان بود.
عربستان اراده جدی برای عدم پذیرش زائران ایرانی داشت
مسئولان ایرانی پس از اعلام عدم حضور زائران ایرانی در حج 95 در خصوص دلایل این تصمیم «وجود اراده جدی در عربستان برای نپذیرفتن زائران ایرانی» را مطرح و عنوان کردند: «مشکل عربستان دعای کمیل نیست. مسئله آن است که سعودی‌ها مذاکرات حج را پنج ماه به تاخیر انداختند و برای نرسیدن مهمان به خانه، مانع‌تراشی کردند».
اعتراض ایران به تعلل و تاخیر صدور حکم دو مأمور خاطی فرودگاه جده و نپرداختن دیه زائران کشته شده در حادثه سقوط جرثقیل و فاجعه منا از دیگر مباحثی بود که نتیجه‌ای در مذاکرات در خصوص آنها به دست نیامد.
اما پس از مذاکرات صورت گرفته در خصوص حج 96 مسئولان ایرانی حج از جو مثبت مذاکرات، بررسی مطالبات جمهوری اسلامی ایران و حجاج ایرانی و توافق جدی با عربستان (به نقل از حمید محمدی سرپرست سازمان حج و زیارت در نشست خبری 28 اسفند سال 95) سخن گفتند.
تحقق خواسته‌های مردم، مسئولان و مقام معظم رهبری در مذاکرات حج 96
حجت‌الاسلام قاضی عسکر نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت نیز در خصوص مذاکرات حج اعلام کرد: «در این مذاکرات خواسته‌های مردم، مسئولان و در راس آن مقام معظم رهبری در اولویت قرار داشت و بیشتر این خواسته‌ها در توافق نهایی محقق شد».
«محمد باقر نوبخت، سخنگوی دولت نیز اعلام کرد: خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تضمین کرامت و سلامت زائران در سفر حج از سوی دولت عربستان مورد پذیرش قرار گرفت».
آنچه عربستان در مذاکرات حج 96 آن را پذیرفت
بر اساس اعلام حجت‌الاسلام والمسلمین سید علی قاضی عسکر، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت: «در موضوع حفظ عزت، کرامت و مراعات امنیت زائران ایرانی، مشکلاتی که در سال‌های گذشته داشتیم مطرح و در تفاهم نامه‌ای که امضا شد، آنها اذعان کردند که راحتی، عزت، کرامت و امنیت حجاج را در زمانی که در عربستان هستند، تامین می‌کنند».
در سال‌های گذشته شاهد دستگیری بی‌مورد و بدون دلیل زائران ایرانی در عربستان، حمله به زائران ایرانی و بی‌احترامی به آنها در شهرهای مقدس مکه و مدینه، جوسازی‌های شدید و نگران کننده رسانه‌های این کشور علیه ایران، برخی اظهار نظرها و جبهه‌گیری‌های شدید مفتی‌های سعودی علیه زائران ایرانی و ... بوده‌ایم که امیدواریم مفاد قرار داد جدید حج شامل رفع این مشکلات هم باشد.
در خصوص برگزاری مراسم برائت از مشرکان و دعای کمیل نیز وی اعلام کرده است: «کلیات آنچه که مورد نظربوده در توافق‌نامه وزارت حج عربستان و سازمان حج و زیارت ایران لحاظ شده است که براساس آن برگزاری مراسم دعا در محل سکونت و جاهایی که متعلق به زائران ایرانی است بلامانع بوده، ولی در دور بعدی مذاکرات، این مسائل جزئی‌تر مطرح و بحث خواهد شد تا با توافق صورت گرفته و تفاهم در آینده، مشکلات از سر راه برداشته شود». بر این اساس به نظر می‌رسد همچنان مسئله برگزاری چهار دعای کمیل زائران ایرانی در بین الحرمین مدینه منوره و مراسم برائت از مشرکان موضوع بحث مذاکرات در دوره‌های بعدی خواهد بود.
دو نفر از خانواده‌های شهدای منا و سقوط جرثقیل سهمیه حج می‌‌گیرند
عربستان همچنین اعلام کرده است دیه شهدای سقوط جرثقیل به صورت هدیه پادشاه عربستان و دیه از طرف شرکت بن لادن پرداخت خواهد شد اما همچنان هیچ خبری در خصوص دیه شهدای منا مطرح نشده و عربستان با رایزنی مسئولان ایرانی صرفاً حاضر شده است در حج امسال سهمیه حضور در حج به دو نفر از خانواده شهدای منا و سقوط جرثقیل اعطا کند.
نماینده ولی فقیه در امر حج و زیارت همچنین از مطرح شدن موضوع امنیت، عزت و کرامت زائران در تفاهم‌نامه حج 96 خبر داده اما به جزئیات و نحوه تحقق آن اشاره نکرده است.
اگر چه خواست ایران در خصوص اشد مجازات (اعدام) برای دو مأمور خاطی فرودگاه جده بود، اما چهار سال زندان، هزار ضربه شلاق و اخراج از کار حکم سه قاضی سعودی بود که در حال اجرا است.
مسئله نحوه اعزام زائران ایرانی به حج نیز سال گذشته بین دو کشور حل شده و عربستان متقاعد شده بود که زائران ایرانی از فرودگاه‌های کشورمان به عربستان اعزام شوند.(به دلیل قطع روابط سیاسی ایران و عربستان، در سال گذشته عربستان ورود و پرواز هواپیماهای ایران بر فراز این کشور را ممنوع اعلام کرده و خواستار اعزام زائران ایرانی از کشوری ثالث به عربستان شده بود).
در خصوص نحوه صدور ویزا نیز حمید محمدی، سرپرست سازمان حج و زیارت اعلام کرده است: «در خصوص بحث ویزا با توجه به نبود روابط دیپلماتیک میان دو کشور توافق شد اطلاعات زائران در سیستم ویزای حج وارد شود و ویزای زائران به صورت الکترونیکی صادر شود. این ویزا به صورت استیکر در گذرنامه زائران الصاق نمی‌شود بلکه ویزای الکترونیکی برای زائران پرینت گرفته شده و در اختیار آنان قرار داده می‌شود» که بر اساس این اعلام مشکل نحوه صدور ویزای زائران حج نیز مرتفع شده است.
استقرار 10 کارشناس کنسولی در عربستان طی مناسک حج
سرپرست سازمان حج و زیارت در خصوص نحوه حل مشکل صدور ویزای زائران ایرانی نیز اعلام کرد: «با توجه به اعزام بیش از 86 هزار ایرانی به حج 96، یکی از موضوعات مهم ارائه خدمات کنسولی به زائران است. هر ساله بدلیل میانگین بالای سنی حجاج با مسائلی چون فوت زائران و همچنین تصادف و بیماری زائران مواجه هستیم و رسیدگی به امور کنسولی شهروندان ایرانی مورد نظر است. سال گذشته در مذاکرات حج در خصوص چگونگی ارائه این خدمات با سعودی ها به توافق نرسیدیم اما با تدابیر اندیشیده شده در مذاکرات حج اخیر مقرر شد تا 10 نفر کارشناس کنسولی پیش از موسم حج و تا بعد از برگزاری حج در عربستان مستقر باشند.
بر اساس مسائل مطرح به نظر می‌رسد بخش قابل توجهی از مشکلات موجود در مذاکرات سال 95 در مذاکرات سال 96 مرتفع شده و سایر مباحث از جمله نحوه ارسال دارو و تجهیزات به عربستان، نحوه استقرار و فعالیت درمانگاه‌های ایران در عربستان، نحوه بازگرداندن دارایی‌ها و مکان‌های در اختیار ایران در سال‌های گذشته که به صورت چندین ساله اجاره شده و هزینه آن پرداخت شده بود اما از اختیار ایران خارج شد، نحوه دریافت خسارت از هتل‌هایی که ایران آنها را برای چندین سال اجاره کرده بود اما سال گذشته به سایر کشورها اجاره داده شد و ... طی مذاکرات بعدی و البته در جریان بستن قراردادهای اسکان، حمل و نقل و ... حج رفع شوند.
بر اساس آنچه مسئولان ایرانی از توافق صورت گرفته در زمینه حج اعلام کرده‌اند، زائران ایرانی در سال جاری در امنیت قابل قبول و با حفظ عزت و کرامت شایسته زائران، پس از دریافت ویزا در داخل کشور از طریق فرودگاه‌های کشورمان به حج اعزام و بدون مشکل خواهند توانست مناسک و عبادت‌های خود را انجام دهند مباحثی که باید منتظر ماند و تحقق آن را در حج سال جاری سنجید.
و با توجه به آنچه مسئولان ایرانی از آن به عنوان «مثبت بودن جو کلی مذاکرات» یاد می‌کنند، باید امیدوار بود سایر مشکلات مطرح طی دو سال اخیر نیز مرتفع و شاهد برگزاری حجی آرام در سال جاری باشیم.
