ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون مهم‌ترین و در عین حال نگران کننده ترین
آلاینده‌های هوا به شمار می‌روند. طبق اعلام مسوولان، در کشور ما ۲.۴۸ درصد
تولید ناخالص ملی معادل ۳۴ هزار میلیاد تومان صرف عوارض ناشی از آلودگی
هوا می‌شود؛ به طوری که ریزگردها و همچنین آلاینده‌های هوا ۳۸ میلیون نفر
از جمعیت کل کشور را در معرض درجاتی از آلودگی هوا قرار می‌دهند.
به گزارش ایسنا، معضل آلودگی هوا که رتبه پنجم را میان عوامل موثر در مرگ و میر به خود اختصاص داده، سالانه ۲.۴۸ تا هفت درصد تولید ناخالص داخلی کشورها را می‌بلعد تا صرف عوارض ناشی از آن شود.
آخرین آماری که درباره مرگ منتسب به آلودگی هوا از طرف وزارت بهداشت اعلام شد، مربوط به سال ۹۴ است.
طبق اظهارات عباس شاهسونی - سرپرست گروه "سلامت هوا" مرکز محیط و کار وزارت بهداشت- «در ایران سالیانه حدود ۳۷۰ هزار مرگ داریم. از این تعداد در سال ۹۴، ۱۲ هزار و ۸۹۷ نفر مرگ منتسب به ذرات معلق بوده و البته در برخی شهرها مثل اهواز میانگین ذرات معلق ۲.۵ میکرون شش برابر حد استاندارد است. بنابراین نمی‌توان اعداد و ارقام به دست آمده در این محاسبه را به سایر شهرها نیز تسری داد.»
به گفته وی، آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در تهران در سال ۹۵ نهایی شده است. بر اساس محاسبات صورت گرفته در سال گذشته، ۴۸۱۰ مرگ منتسب به آلودگی هوا در تهران ثبت شده است.
اما سوال آن است که این آلاینده‌های کوچکتر از ۲.۵ میکرون که بیشترین نگرانی نیز به آنها مرتبط است، چه تغییراتی می‌توانند در بدن ایجاد کنند؟
دکتر قاسم آهنگری- استاد ژنتیک پزشکی- می‌گوید که تهران با وجود میلیون‌ها خودرو و منابع تولید کننده گرما در منازل و کارخانه‌های متعدد، تبدیل به دهانه آتشفشان بزرگی شده است. نوع هر کدام از این آلاینده‌ها نیز بر اساس ماموریت شهرها متفاوت است.
وی می‌افزاید: از نظر ژنتیکی گروهی از بیماری‌ها تک ژنی هستند که تعداد آنها به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد، اما عمده بیماری‌های انسان که جزو بیماری‌های غیرواگیر هستند، حدود ۹۰ درصد موارد را شامل می‌شود و اساس آنها اختلال در تعاملات بین ژن و محیط است. این تعاملات به بیان ژن‌ها بازمی‌گردد نه ساختار آنها. به این ترتیب آلودگی هوا بیان ژن‌ها را که ناشی از تعاملات بین سلولی است، مختل می‌کند.
آهنگری اضافه می‌کند: اینجا به بحث اپی ژنتیک وارد می‌شویم. در این بحث تعاملات ژن‌ها و محیط توسط آلاینده‌ها دچار اختلال می‌شود. نتیجه آن ایجاد بیماری‌هایی است که به سادگی درمان نمی‌شوند؛ مانند سرطان، آسم و آلرژی و بیماری‌های اعصاب و روان. در مطالعه‌ای که چند سال پیش در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی که بر اساس مطالعات شهر تهران انجام شد، مشخص شد این آلاینده‌ها می‌توانند در ژن‌های عصبی نیز اختلال ایجاد کنند. ما در زمان انجام این بررسی بر این عقیده بودیم که آلاینده‌ها بعد از ورود به بدن از سد ریوی عبور می‌کنند، وارد خون می‌شوند و به مغز می‌رسند و تعاملات مغزی را دچار اختلال می‌کنند. اخیرا نیز در همان دانشگاه مطالعه‌ای در این زمینه انجام شد که نشان می‌داد نوجوانان بعد از آلودگی هوا در معرض اختلالات پرخاشگری و عصبی قرار می‌گیرند، البته نباید فکر کنیم آلودگی هوا فقط ریه و قلب را مورد تهاجم قرار می‌دهد.
به گفته این استاد ژنتیک پزشکی، وقتی ذرات زیر ۲.۵ پی. ام وارد خون می‌شوند به همه ارگان‌های بدن دسترسی پیدا می‌کنند و بستگی دارد کدام موضع را مورد هدف قرار دهند.
آهنگری با اشاره به نیاز بدن به تهویه روزانه حدود ۹ هزار لیتر هوای پاک، تصریح می‌کند: این تهویه ریوی و انتقال گازها وقتی به این راحتی در ریه صورت می‌گیرد، به همین نسبت گازهای آلاینده هوا از طریق مجاری تنفسی وارد ریه و بعد وارد خون می‌شوند. اثرگذاری این آلاینده‌ها نیز حاد است و علائمی مانند آبریزش بینی و آلرژیک شدید به دنبال دارد.
سلول‌های مدافع، علیه بدن
وی با اشاره به بررسی که در آمریکا در زمینه عوارض تنفس آلاینده‌های هوا انجام شده بود، بیان می‌کند: در این بررسی که در نواحی بسیار آلوده انجام شد، به این نتیجه رسیدیم که برخی ژن‌ها افزایش بیان داشتند. عوارض این آلاینده‌ها در فاز دوم به ساختار آلاینده‌های بنزنی و آروماتیک بازمی‌گردد. آرومات‌ها تمایل دارند به گیرنده‌ها متصل شوند و موادی که روی این گیرنده‌های اختصاصی اثرگذار هستند را تقلید کنند. این کار باعث اختلال در کار سلول‌ها می‌شود و بر مغز استخوان اثرگذار هستند و می‌توانند در بروز سرطان خون موثر باشند. در فاز بلند مدت‌تر نیز باعث ایجاد بیماری‌های اعصاب و روان و ام. اس شوند.
این استاد تمام ژنتیک پزشکی ادامه می‌دهد: سلول‌هایی که وظیفه آنها دفاع از عوامل خارجی در بدن است، علیه بدن برانگیخته می‌شوند. در سمپوزیومی در آمریکا اعلام شد چون میزان تبخیر آرومات‌ها در حواشی پمپ بنزین‌ها و بزرگراه‌ها زیاد است، بیماری‌هایی مثل ای. ال. اس و اتیسم شیوع بیشتری دارد. بسیاری از این بیماری‌ها در قرون گذشته وجود نداشتند و امروز نمود آنها در کشورهای در حال توسعه که مباحث سلامتی و ایمنی و آلاینده‌ها را رعایت نمی‌کنند، در حال افزایش است. اخیرا با مطالعه‌ای که با همکاری وزارت نفت انجام دادیم، مشخص شد این آلاینده‌ها می‌توانند در بیان ژن‌هایی که مسوول بیماری‌های پارکینسون، اتیسم، آلزایمر و ام. اس هستند، اختلال ایجاد کنند.
بدن شهرنشینان سازگار می‌شود
آهنگری اضافه می‌کند: اگر فردی از ناحیه‌ای غیرآلوده و خوش آب و هوا مستقیم به شهری آلوده آورده شود، شدت عوارض و علائم ناشی از تنفس آلاینده‌ها به مراتب شدیدتر از کسی است که به دلیل چندین سال زندگی در این شهر با محیط سازگاری پیدا کرده است؛ چون تعامل بین محیط و ژن‌ها بسیار مهم است و در طول زمان می‌تواند فرد را تا حدی سازگار کند. وقتی این حد رد می‌شود، بدن دیگر نمی‌تواند تحمل کند؛ یعنی سلول‌ها کاملا خسته شده‌اند.
آهنگری یکی دیگر از عوارض آلودگی هوا را پرخاشگری می‌داند و می‌گوید: آلودگی هوا می‌تواند یکی از دلایلی باشد که منجر به پرخاشگری‌ها در ترافیک می‌شود و آمار تصادفات را بالا می‌برد. وقتی در شهر آلوده‌ای زندگی می‌کنید، در طول روز مواد آلوده وارد بدن می‌شود و شب نیاز به استراحت و بازسازی بدن داریم، اما این آلاینده‌ها و نداشتن تهویه مناسب اجازه نمی‌دهد مردم صبح فردا آمادگی لازم را برای شروع روز کاری داشته باشند و همه چهره‌ها خسته است. بیشتر کم حوصلگی‌ها، عصبانیت‌ها و آرامش نداشتن‌ها می‌تواند ناشی از این آلاینده‌ها باشد.
