بخت سیاه برخی کودکان ایرانی

قوانین حمایت از کودکان و نوجوانان که در ۹ بند در سال ۱۳۸۱ مصوب شده نیاز به بازنگری داشته و جرایم در نظر گرفته شده در این مواد قانونی به هیچ عنوان بازدارنده نیست.

به گزارش ایسنا، تیرماه سال گذشته شاید برای هیچ ایرانی فراموش شدنی نیست، آتنا اصلانی دختر هفت‌سالهٔ اهل پارس‌آباد مغان که در اثر یک حادثه غیرقابل باور به قتل رسید. قتل آتنا واکنش‌های بسیاری در پی داشت و از مقامات بلند پایه دولتی تا چهره‌های شاخص فرهنگی، هنری و ورزشی خواستار پیگیری و ریشه کنی چنین معضلی در جامعه شدند.

آتنا تنها کودکی نبود که قربانی پدیده نوظهوری بنام "کودک آزاری" شد. اتفاقات اخیر دبیرستان پسرانه‌ای در تهران نیز نمک دیگری بود بر زخم کهنه‌ای که حالا سرباز کرده و دامان عفت عمومی را لکه دار کرده است. اتفاقاتی که به هیچ عنوان توجیه پذیر نیست و مبارزه با این معضل اجتماعی به شکل اساسی و بنیادی را طلب می‌کند. مطالعات مختلف در زمینه سوء رفتار با کودکان نشان می‌دهد که صرف نظر از فرهنگ، طبقه اجتماعی، سطح آموزش و میزان درآمد، این پدیده در تمامی کشور‌های جهان وجود دارد.

فیروزه درخشان پور، فوق تخصص روانشناسی کودک و نوجوان اظهار کرد: کودک آزاری تعاریف متفاوتی از دیدگاه پزشکی، اجتماعی و قانونی داشته که در همه آن‌ها یک مفهوم کلی به چشم می‌خورد؛ نوعی رفتار در والدین یا مراقبین کودک که رفاه و سلامت روانی و جسمی کودک را در معرض تهدید قرار داده و یا به آن آسیب بزند، بنابراین کودک آزاری یعنی استفاده عمدی از قدرت، زور، تهدید و یا نیروی جسمانی علیه کودک توسط یک فرد و یا یک گروه که به سلامتی، حیات، رشد و عزت نفس کودک لطمه زند یا احتمال ایجاد صدمات بعدی را افزایش دهد.

درخشان پور با اشاره به این که دامنه کودک آزاری از محروم ساختن کودک از غذا، لباس، سرپناه و محبت پدر و مادری شروع می‌شود تصریح کرد: در این پدیده ممکن است کودک، از نظر جسمی توسط بالغین مورد آزار و بد رفتاری قرار گرفته، صدمه ببیند.

فوق تخصص روانشناسی کودک و نوجوان شیوه‌های کودک آزاری را به چهار بخش جسمی، جنسی، مسامحه یا غفلت و هیجانی یا عاطفی تقسیم کرد و یادآور شد: در بسیاری از موارد گزارش شده حتی والدین یا سرپرست کودک از نوع آزار رسانی به فرزندا، بی اطلاع اند بنابراین نیاز به آموزش این حوزه در کشور امری حیاتی است.

ضرورت آموزش به کودک و نوجوانان از سنین پایه

این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه، فرهنگ سازی و آموزش از سنین پایه را از اولویت آگاهی رسانی جامعه دانست و خاطرنشان کرد: آسیب‌های نوظهور نیاز عاجل به آموزش داشته و سنین مختلف باید در این زمینه دانش کافی را داشته باشند. پیشنهاد می‌شود یک واحد درسی در مدارس یا دانشگاه‌ها به این مبحث پرداخته تا گستره اطلاع رسانی این حوزه آسیب پذیر افزایش یابد.

عوارض و عواقب ناشی از کودک آزاری در فرد

درخشان پور با اشاره به پیامد‌های زودرس و دیررس کودک آزاری، علت بسیاری از اختلالات، بیماری‌ها و معلولیت‌ها ریشه در سوء رفتار با کودکان دانست و تصریح کرد: این شکل از رفتار اثرات و آسیب‌هایی بر فرآیند تکاملی سیستم اعصاب مرکزی وارد می‌آورد. در این میان می‌توان به آسیب‌های بیولوژیک سیستم عصبی، آسیب‌های روانشناختی و مشکلات رفتاری نظیر خودکشی اشاره کرد، حتی شواهدی وجود دارد که برخی بیماری‌های قلبی، ریوی و گوارشی به نوعی با سابقه کودک آزاری در سنین پایه مرتبط هستند.

فقدان زیرساخت لازم و کمبود بودجه برای مبارزه با کودک آزاری

لادن افروزه دکترای روانشناسی در گفتگو با ایسنا با اشاره به این که متاسفانه بخش اورژانس اجتماعی که زیر نظر بهزیستی مشغول به فعالیت است، توان کافی به لحاظ منابع انسانی و مادی نداشته تا بتواند کاملا موضوع کودک آزاری را کنترل کند اظهار کرد: بودجه مصوب و مجزا برای تبلیغات و آگاهی رسانی در مورد اورژانس اجتماعی وجود ندارد.

این محقق و پژوهشگر حوزه روانشناسی کودک گفت: مقدار کمی از بودجه‌های بهزیستی به این بخش وارد شده و مابقی باید از سایر منابع تامین شود که این امر برای کمک به خانواده‌های آسیب پذیر در حوزه کودک آزاری بسیار ناچیز است.

کمبود امکانات و فقیر بودن بخش اورژانس اجتماعی

افروزه با اشاره به اینکه کودک آزاری تنها بخشی از دغدغه‌ها اورژانس اجتماعی است تصریح کرد: کمبود نیروی انسانی مرتبط و متخصص، وجود دستورالعمل‌های ترجمه شده، ناهماهنگ و غیر متناسب با شرایط جامعه کشور، فقدان ابزار‌های لازم برای بخش اورژانس اجتماعی جهت کنترل معضلات پیش آمده، نبود فرهنگ سازی اجتماعی در حوزه آسیب‌های اجتماعی، نبود مشاورین حقوقی به ویژه در بخش کودک آزاری، کمبود اماکن نگهداری کودکان کار و آسیب دیده، عدم مناسب سازی فضا‌های اورژانس اجتماعی و نبود انگیزه در جذب نیروی انسانی این حوزه به دلیل مشکلات فراوان از مخاطرات و مشکلات بخش اورژانس‌های اجتماعی است که لزوم بازنگری در این حوزه ضروری به نظر می‌رسد.

ریشه کن کردن آسیب‌های اجتماعی از طریق فرهنگ سازی در سطوح مختلف اجتماعی

این دکترای روانشناسی با بیان این که فرهنگ سازی و به ویژه بومی سازی در مورد آسیب‌های اجتماعی باید در جامعه انجام شود یادآورشد: آموزش آسیب‌ها با کمک آموزش و پرورش با شروع از مهد کودکها، آموزش به زوجین جوان و گنجاندن این آموزش در مراحل قبل و بعد از ازدواج، تشدید و اعمال قوانین از سوی دادگستری برای والدین و سرپرستان خطاکار، حمایت سازمان‌ها و ادارات مرتبط با تعامل بیشتر بین سازمانی، ترسیم نقشه آسیب برای هر شهرستان، آموزش همه جانبه به عموم و به ویژه کارمندان اورژانس اجتماعی و نیروی انسانی علاقه‌مند در این حوزه خواهد توانست بسیاری از آسیب‌های اجتماعی را ریشه کن کند.

جلوگیری از پیدایش کودک آزاری زیر سایه آموزش

محبوبه خلعتبری کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در مورد راه‌های جلوگیری کودک آزاری اظهار کرد: آموزش مهارت‌های زندگی و سبک‌های ارتباطی به فرزندان توسط والدین و معلمان به ویژه در دو زمینه جرات مندی و حفظ اعتماد به نفس، به کودک کمک خواهد کرد تا در مقابل پاسخ‌های نامعقول و غیر منطقی افراد توان "نه" گفتن را داشته باشد.

این استاد دانشگاه آموزش به کودکان در زمینه‌های بهداشت فردی و شناخت نسبت به اندام‌های خصوصی توسط شیوه‌های مختلف آموزشی مانند فیلم و داستان و مربیان روانشناس را یکی از اصول آموزشی برای سنین پایه خواند و تصریح کرد: چنین آموزش‌های فردی خواهد توانست کودکان را نسبت به حفظ و حراست از خود آگاه کرده و مانع از بروز مشکلات رفتاری در جامعه شود.

وی ادامه داد: این آموزش‌ها به ویژه دغدغه‌های جنسی در تربیت فرزندان از سوی خانواده‌ها به عنوان یک تابو شناخته شده و باید برای مبارزه با آن والدین را با آگاهی رسانی در این امر دخیل کرد.

خلعتبری در خصوص تاثیرات شبکه‌های اجتماعی، فیلم‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی بر رشد این قبیل ناهنجاری‌ها خاطرنشان کرد: انسان به شکل فطری اجتماعی بوده و نیاز به در جمع بودن و دیده شدن دارد، بنابراین جذابیت‌های کاذب فضای مجازی این امکان را برای او فراهم کرده تا بیشتر در معرض قرار گرفته و برای غلبه بر حس تنهایی خود به این فضای مسموم اعتیاد پیدا کند.

این محقق و پژوهشگر روانشناسی مجهز بودن خانواده‌ها و والدین به فرهنگ استفاده از اینترنت را ضروری دانست و گفت: نظارت والدین بر نحوه استفاده از اینترنت توسط کودکان بسیار اثربخش بوده و خانواده‌ها باید در این زمینه‌ها نیز از مهارت فرزند پروری بهره ببرند.

لزوم تجدیدنظر کلی بر قوانین حاکم در حوزه حمایتی کودکان و نوجوانان

خلعتبری با اشاره به قوانین موجود در زمینه کودک آزاری تصریح کرد: قوانین حمایت از کودکان و نوجوانان که در ۹ بند در سال ۱۳۸۱ مصوب شده نیاز به بازنگری داشته و جرائم در نظر گرفته شده در این مواد قانونی به هیچ عنوان بازدارنده نیست؛ زیرا تبعات و عواقبی که این معضل اجتماعی بر فرد گذاشته در سال‌های متمادی اثرگذار خواهد بود.

این استاد و محقق دانشگاه با اشاره به یکی از قوانین مبنی بر اینکه تنها ۴۸ ساعت فرصت معرفی کودک به پزشکی قانونی در زمینه کودک آزاری است گفت: در مراحل ابتدایی ترس از منتشر شدن خبر و بی حیثیت شدن خانواده مواردی است که از بیان آن اجتناب کرده و نیاز به تجدید نظر کلی در تعیین زمان و بازنگری قانون امری قطعی است.

بنابر آمار واصله در سال گذشته نزدیک به ۲۰۰ تماس با موضوع کودک آزاری با سامانه ۱۲۳ بهزیستی مازندران گرفته شد، از این تعداد ۱۶۸ مورد مربوط به کودک آزاری دختران و ۳۲ مورد هم به کودک آزاری پسران اختصاص داشت؛ از این تعداد ۴۲ مورد آزار جسمی، ۲۲ مورد مربوط به غفلت و مسامحه والدین، ۱۷ مورد آزار روانی، ۱۵ مورد آزار جنسی و ۱۱ مورد هم ترکیبی از تمامی آزار‌های گفته شده در گزارش آماری کودک آزاری سال گذشته ثبت شده است.

این آمار و ارقام تنها یک موضوع را به اذهان متبادر می‌کند و آن این که با وجود فشار‌های حاکم بر جامعه کنونی ایران، آیا وقت آن نرسیده که برای آسیب‌های نوظهور قرن ۲۱ نظیر سقط جنین، خودزنی، خودکشی، کودک آزاری و آسیب‌های فضای مجازی چاره‌ای بیندیشیم؟ پدیده‌هایی که هریک ریشه در مشکلات بنیادی کشور نظیر اقتصاد و فرهنگ داشته و نیاز به واکاوی و مطالعه بیشتر را طلب می‌کند.