فرارو- روز گذشته تحول سیاسی تازه و مهمی در عراق رخ داد که تا حدودی برای ناظران غافلگیر کننده بود. مقتدی صدر، روحانی پرنفوذ شیعه و هادی عامری، رئیس سپاه بدر و متحد ایران، پس از چند هفته مذاکرات فشرده از اتحاد دو ائتلاف خود برای تشکیل دولت آینده عراق خبر دادند.
این خبر سه شنبه در یک نشست خبری مشترک پس از دیدار مقتدی صدر و هادی عامری در شهر نجف اعلام شد.
مقتدی صدر در این نشست گفت: "دیدار ما بسیار مثبت بود. ما برای پایان دادن به رنج این کشور و مردم آن دیدار کردیم. اتحاد جدید ما ملی است."
به این ترتیب، این دو جناح اکنون ۱۰۱ کرسی پارلمان عراق را در کنترل خود دارند. آن‌ها که برای کسب اکثریت و تشکیل دولت بعدی به حداقل ۶۴ کرسی دیگر نیاز دارند، خواهان پیوستن سایر جناح‌ها به ائتلاف تازه شدند.
مقتدی صدر رهبر ائتلاف سائرون و طرفدار سیاست خارجی مستقل از جمله فاصله گرفتن از ایران است. او در ظرف سال‌های گذشته کارزاری را علیه "فساد" و دولت هدایت کرد. ائتلاف مقتدی صدر توانست با کسب ۵۴ کرسی از ۳۲۸ کرسی مجلس عراق در رتبه اول قرار بگیرد.
صدر با وجود اینکه مدعی سیاست مستقل است اما در یک سال گذشته به عربستان نزدیک شده است. مقتدی صدر در هفته های اخیر با عمار حکیم و ایاد علاوی نیز توافق کرده بود.
اما هادی عامری رئیس سپاه بدر و از فرماندهان اصلی حشد شعبی، متحد ایران در عراق است. عامری ائتلاف فتح‌المبین را هدایت می‌کند. گروه‌های وابسته به حشد شعبی و در رأس آن عصائب اهل حق در این ائتلاف هستند. ائتلاف فتح بعد از سائرون بیشترین کرسی‌ها مجلس عراق را در انتخابات اخیر کسب کرده است.
هادی عامری در کنار سرلشگر قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس
تا روز گذشته کسی خوشبین نبود که فتح با سائرون ائتلاف کند. فتح با دولت قانون به رهبری نوری مالکی هماهنگ به نظر می‌رسد و تلاش می‌کرد که به گروه‌های کردی و گروه نصر به رهبری حیدر عبادی نزدیک شود. اما ناگهان با توافق روز گذشته مقتدی صدر و هادی عامری معادلات به هم خورد. حالا باید دید که عمار حکیم و ایاد علاوی به این ائتلاف تازه اضافه می‌شوند؟ تصمیم نوری مالکی و حیدر عبادی در این باره چه خواهد بود؟ و نهایتا اینکه کردها قرار است چه رویکردی را در پیش گیرند؟
توافق فتح و سائرون در شرایطی رخ داده است که حیدر عبادی اخیرا از احتمال "تخلف انتخاباتی بی‌سابقه" در انتخابات روز ۱۲ مه خبر داد و اعضای کمیسیون انتخاباتی را ممنوع الخروج اعلام کرد.
پارلمان عراق سپس دستور بازشماری دستی آرا را صادر کرد. اعضای کمیسیون انتخاباتی عراق ادعای "تخلفات گسترده" را رد کرده اند.
در تحولی دیگر، وزارت کشور عراق یکشنبه گذشته اعلام کرد که در بزرگ‌ترین مرکز نگهداری صندوق‌های آرای مردمی که در انتخابات پارلمانی ماه گذشته شرکت کرده بودند، آتش سوزی رخ داده است.
حیدر عبادی، آن واقعه را یک "توطئه" علیه دموکراسی خواند.
بازی سیاسی پیچیده در عراق
دکتر عبدالرضا فرجی راد استاد دانشگاه، سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان و تحلیلگر مسائل ژئوپلتیک در باره تحولات سیاسی در عراق به خبرنگار فرارو گفت: «وقتی که گروه سائرون به رهبری آقای صدر توانست در انتخابات عراق رای بیشتری نسبت به سایر گروه‌ها کسب کند اعلام کرد که حاضر است با همه گروه‌هایی که رای آوردند ائتلاف کند. در همین راستا با آقای عامری که رهبر رقیب اصلی سائرون یعنی گروه فتح است دیداری انجام داد. اما در نهایت در مرحله اول صدر توانست با عمار حکیم و ایاد علاوی ائتلاف کند. این گروه‌ها رای کمتری نسبت به دیگر گروه‌های اصلی به دست آوردند. این ائتلاف سه جانبه کمتر از یکصد کرسی مجلس را تشکیل می‌داد بنابراین مقتدی صدر به دنبال ائتلاف با گروه‌های دیگر هم بود. به نظر می‌رسد او نتوانسته است به حداقل کرسی‌های مجلس دست یابد تا بتواند نخست وزیر را انتخاب کند.»
او افزود: «از طرف دیگر گروه مقابل مقتدی صدر یعنی فتح و قانون و حتی احزاب کردی کار کردند و موفقیت‌هایی به دست آوردند. حداقل گروه حیدر عبادی (نصر) و گروه عامری (فتح) و حزب قانون (به رهبری نوری مالکی) به هم نزدیک شدند، اما ائتلافی به صورت رسمی اعلام نشد. با این وجود مجموع کرسی‌های این سه گروه از ائتلافی که صدر تشکیل داده بود بیشتر بود. این شرایط باعث شده است که آقای صدر امتیاز‌های بیشتری دهد تا بتواند حداقل در انتخاب نخست وزیر دست برتر را داشته باشد.»
این تحلیلگر مسائل بین المللی تحولات اخیر در عراق را نیز موثر دانست و گفت: «مجلس تصویب کرد که انتخابات دوباره برگزار شود، حیدر عبادی نخست وزیر اعلام کرد که در برخی از مناطق باید آرا باز شماری شود و مهمتر از همه آتش سوزی محل نگهداری صندوق‌های رای است، این تحولات به نفع آقای صدر و گروه سائرون نبود. او مجبور است امتیازات بیشتری بدهد چرا که بخشی از اتهامات مربوط به تقلب به گروه او باز می‌گردد.»
فرجی راد معتقد است: «ائتلافی که بین گروه سائرون (صدر) و فتح (عامری) رسما اعلام شده است محصول این شرایط است و البته معنی این ائتلاف این نیست که مقتدی صدر از ائتلاف با علاوی و حکیم خارج شده است. آن ائتلاف پا برجاست و حالا ظاهرا با فتح نیز به توافق رسیده است. از طرف دیگر هم معنی این توافق این نیست که گروه فتح به رهبری عامری به دنبال ائتلاف با گروه‌های دیگر از جمله حزب قانون (به رهبری نوری مالکی)، نصر (حیدر عبادی) و گروه‌های کردی نیست. این ائتلاف‌هایی که اعلام می‌شود بازی‌های سیاسی است که تا زمان تشکیل مجلس جدید و موعد انتخاب نخست وزیر بار‌ها تغییر می‌کند و ما شاهد ائتلاف‌های اعلامی دیگری خواهیم بود.»
این کارشناس مسائل سیاست خارجی معتقد است: «در حال حاضر نقش گروه‌های کردی که بیش از چهل کرسی مجلس را در اختیار دارند مهم شده است. رای این احزاب به هر گروهی تمایل پیدا کند آن گروه می‌تواند شانس بیشتری برای معرفی نخست وزیر داشته باشد. آنچه که مسلم است رای آقای صدر با گروه‌های دوم و سوم فاصله کمی دارد در نتیجه او به تنهایی نمی‌تواند نقش محوری و اصلی را در سیاست آینده عراق داشته باشد.»
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه با اشاره به اتفاقی که اخیرا در شهرک صدر رخ داد و بیش از ۲۰ تن در انفجار انبار مهمات منسوب به گروه صدر جان باختند، گفت: «این اتفاق مشخص کرد که شعار مقتدی صدر درباره خلع سلاح در این کشور و اینکه همه به جز نیرو‌های امنیتی باید سلاح را کنار بگذارند، اعتبار آنچنانی ندارد. چرا که مقتدی صدر و گروهش مقادیر فراوانی سلاح در مساجد و انبار‌های خانگی به صورت غیر قانونی دپو کرده است. حادثه شهرک صدر نشان داد که مقتدی صدر هم به شعار متوسل شده است.»
او در پاسخ به اینکه مقتدی صدر اخیرا تلاش کرده که قدرت حشد شعبی را تضعیف کند، چرا یکی از فرماندهان اصلی حشد شعبی یعنی هادی عامری در این شرایط با او توافق کرده است، گفت: «این یک بازی سیاسی است تا ائتلاف. اگر آقای صدر به آقای علاوی نزدیک شده است، می‌داند که علاوی به او کمکی نمی‌کند، اما می‌خواهد نظر آمریکا و عربستان سعودی را جلب کند. حالا هم که به سمت آقای عامری رفته است، اقدامی تاکتیکی است و ائتلافی است که ممکن است تغییر کند. در حال حاضر در عراق بسیاری از حشد شعبی دفاع می‌کنند حتی مرجعیت نیز از آن دفاع می‌کند به ویژه آنکه هنوز خطرات داعش در عراق کاملا از بین نرفته است. آقای صدر می‌خواهد این گروه‌ها را هم به خود نزدیک کند.»
فرجی راد در پاسخ به این سوال که بعد از ائتلاف صدر و عامری عده‌ای معتقدند در محور حامی ایران در عراق شکاف ایجاد شده است، این تحلیل چقدر با واقعیت همخوانی دارد؟، گفت: «واقعیت این است که محور ایرانی در عراق وجود دارد، اما در مقاطع مختلف در آن تغییراتی ایجاد می‌شود. مثلا آقای حکیم به تدریج از این محور خارج شده است. او دو سالی بود که نشان می‌داد که می‌خواهد خارج شود نهایتا از مجلس اعلای عراق خارج شد و حزب جدیدی ایجاد کرد. آقای حکیم مدتی بود که با عربستان و به ویژه اردن کار می کرد. او روابط نزدیکی با ملک عبدالله پادشاه اردن دارد. طبیعی است که محور ایرانی با جدایی آقای حکیم کمی ضعیف شده است. محور ایرانی فراز و نشیب دارد. از یک طرف آقای عامری و حشد شعبی قرار دارند و از طرف دیگر آقای حیدر عبادی گاهی به این محور اضافه می‌شود و گاهی فاصله می‌گیرد. در حال حاضر آقای عبادی نشان داده است که خیلی علاقمند نیست که با گروه صدر کار کند. چرا که اگر قرار باشد نخست وزیر هم شود باید دستورات تند و تیز و بدون مشورت صدر را اجرا کند و دوره نخست وزیری سختی را بگذراند. گروه‌های کردی اگر حزب قانون در محور ایرانی قرار نداشت تمایل بیشتری به همکاری در این محور داشتند. آن‌ها با حزب قانون زاویه دارند، البته تردید کردها کمی تعدیل شده است. ظاهرا هر چه زمان بیشتری از دوران نخست وزیر نوری مالکی می‌گذرد و با توجه به تحولات رفراندوم کردستان عراق و شکست بارزانی در مسئله استقلال، کردها تمایل بیشتری برای پیوستن به محور ایرانی پیدا کرده اند.»
این استاد دانشگاه تاکید کرد "ما نمی‌توانیم بگوییم محور ایرانی صرفا حشد شعبی است. ایران در مسائل جزیی عراق دخالت نمی‌کند، اما با گروه‌های مختلف (کردها، سنی‌ها و شیعه ها) در این کشور کمابیش ارتباط دارد. پس از پیشروی‌ها داعش ارتباطات ایران با عراق بیشتر شد چرا که ایران در شکست داعش نقش مهمی ایفا کرد. گروه‌هایی در عراق هستند که با ایران کار می‌کنند و مشورت می‌گیرند، اما به این معنی نیست که از ایران اطاعت می‌کنند و از طرف دیگر بقیه گروه‌ها هم با ایران دشمن نیستند. کرد‌های عراق پس از شکست رفراندوم حالا با ایران ارتباطات بهتری دارند، حتی برخی احزاب سنی پس از همکاری ایران برای شکست داعش دیدگاهشان نسبت به ایران تغییر کرد و خیلی نرم‌تر شده اند."
این تحلیلگر مسائل بین الملل در ادامه عنوان کرد: «در کنار تمام موارد ذکر شده فراموش نکنیم بازیگران عمده دیگری هم در عراق حضور دارند. ایالات متحده آمریکا، اروپا و به ویژه بریتانیا و عربستان و امارات هم به طور جدی کار می‌کنند. عربستان و امارات برای پیروزی گروه‌هایی مورد نظرش پول پاشی زیادی در عراق انجام داد، اما عملا خیلی از این گروه‌ها به موفقیتی لازم در انتخابات نرسیدند.»
فرجی راد معتقد است: «با توجه به شرایط ترسیم شده توافق برای تشکیل دولت آینده در عراق روز به روز سخت‌تر می‌شود. بعد از طرح مسئله تقلب و رای پارلمان در تجدید انتخابات و آتش زدن محل نگهداری صندوق‌های رای این موارد باعث شده است که کار بیخ پیدا کند یعنی هنوز توافق درباره برگزاری انتخابات صورت نگرفته است، درباره بازشماری آرا هم ابهام وجود دارد. اینکه ناظران شمارش آرا چه کسانی باشند بحث برانگیز شده است. با این شرایط کار بسیار پیچیده است.»
