بازخوانی تاریخ نفت ایران حاکی از آن است که روس‌ها از همان ابتدا که نفت در جغرافیای کشورمان کشف شد به مشارکت در صنعت نفت ایران و توسعه میادین علاقه‌مند بودند؛ به طوریکه هر دو کشور بار‌ها پای میز مذاکره رفتند، اما هیچ قرارداد بزرگی تا اسفند سال گذشته بین دو کشور امضا نشده بود. با این حال نقش روس‌ها به قدری در نفت ایران پررنگ بوده که حتی از قِبل آن شایعه نفت در برابر کالای روس هم دهان به دهان چرخید.
به گزارش ایسنا، یکی از پیامد‌های امضای برجام باز شدن دروازه‌های نفت ایران روی غول‌های نفتی جهان بود. نفت ایران که دوران پیری خود را سپری می‌کند و اگر آنطور که باید و شاید از آن مراقبت نشود و میادین در زمان مناسب توسعه نیابند ثروت ملی از دست خواهد رفت. به طوریکه اگر در حداکثر در ۱۰ سال آینده نتوانیم میادین نفتی و گازی مان را به شکل جدی توسعه دهیم، ممکن است با مشکلات استراتژیکی روبرو شویم. برآورد‌ها نشان می‌دهد سالی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه بطور طبیعی و بخاطر پیری مخازن نفتی، از تولید نفت ایران کم می‌شود.
حضور پر شور روس‌ها در صنعت نفت ایران
در این میان یکی از خواستگاران طلای سیاه ایران همسایگان شمالی یا همان روس‌ها هستند. شرکت‌های نفتی روسیه با بیشترین مشارکت و مذاکره با طرف ایرانی در صدر لیست خواستگاران نفت و گاز ایران ایستاده‌اند. در این راستا شرکت‌های لوک اویل، روس‌نفت، زاروبژنفت، تات‌نفت، گازپروم و گازپروم نفت با شرکت ملی نفت ایران تفاهم‌نامه هم امضا کردند.
میدان‌های منصوری، آب تیمور، کیش، یاران، مارون، لایه نفتی پارس جنوبی، کوپال، آبان، اسفندیار، پایدار غربی، دهلران، پارس شمالی، آذر، چنگوله و چشمه خوش، از جمله میدان‌هایی هستند که درباره آن‌ها با شرکت‌های روس مذاکره شده است.
البته این مذاکرات بی نتیجه نبود و در روز‌های پایانی سال ۱۳۹۶ شاهد امضای قرارداد بهبود بازیافت، افزایش تولید و بهره‌برداری میادین نفتی آبان و پایدار غرب بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های زاروبژنفت روسیه و دانا انرژی ایران بودیم.
خرید نفت ایران توسط روسیه روی دیگر سکه تعاملات نفتی دو کشور بود و در دیداری که بین بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان و الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه در اواخر سال ۱۳۹۵ صورت گرفت قرار شد نفت ایران به یک شرکت روسی و برای مقاصد خارج از روسیه فروخته شود و ۵۰ درصد پول فروش نفت به روسیه به صورت نقدی تحویل ایران داده و ۵۰ درصد دیگر صرف خرید کالا و خدمات از روسیه شود که این موضوع نیز در مرحله اجرا قرار گرفت.
تمایل روس‌ها برای حضور در صنعت نفت ایران غیر قابل انکار است به طوریکه یوری اوشاکوف، دستیار رئیس جمهوری روسیه اعلام کرد شرکت‌های نفت و گاز این کشور می‌توانند بیش از ۵۰ میلیارد دلار در توسعه میدان‌های نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری داشته باشند.
بدقولی روس‌ها
تعاملات روسیه با ایران بر سر نفت آنقدر قوی بود که کمتر کسی گمان می‌کرد با خروج ترامپ از برجام روس‌ها پای خود را از صنعت نفت ایران بیرون بکشند. اما این اتفاق افتاد و هنوز یک ماه از خروج آمریکا از برجام نگذشته بود که شرکت لوک اویل روسیه که دومین تولیدکننده بزرگ نفت در روسیه است اعلام کرد به دلیل تهدید تحریم‌های آمریکا علیه کمپانی‌ها تصمیم ندارد بر اساس طرح‌های توسعه پروژه‌ها در ایران عمل کند و همه مذاکرات را متوقف کرد.
ادامه مذاکرات نفتی بین ایران روسیه
البته سایر شرکت‌های روسی فعلا در ایران مانده اند و تقریبا تنها مذاکره جدی نفتی ایران بعد از خروج ترامپ از برجام با روسیه بود. در این راستا علی‌اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل چندی پیش به روسیه سفر کرد. سفری که گفته شد مهم‌ترین دستاورد آن ملاقات دوساعته ولایتی با پوتین و سرمایه گذاری ۵۰ میلیارد دلاری روسیه در ایران بعد از تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده آمریکا ایران است.
طولی نکشید که این خبر با واکنش سخنگوی ریاست جمهوری و وزیر انرژی روسیه رو به رو شد. زیرا ساعتی بعد دیمیتری پسکوف، سخنگوی ریاست‌جمهوری روسیه در پاسخ به سوالات خبرنگاران در این باره گفت: این خبر را تایید نمی‌کند. وزیر انرژی روسیه نیز از علاقه‌مندی روسیه برای اجرای برنامه نفت در برابر کالا با ایران خبر داد و گفت: ما علاقه‌مند هستیم ایران از فرصت خرید کالا، کار و خدمات روسیه برخوردار شود تا تبادل تجاری و روابط بین دو کشور گسترش یابد.
البته این موضوع در ایران واکنش‌های زیادی را در پی داشت. مسعود پزشکیان، نایب رییس مجلس با اشاره به طرح مباحثی مبنی بر مبادله نفت ایران با کالای روسی، گفت: چنین موضوعی را نشنیده ام و تصور نمی‌کنم که ایران با روسیه درباره تبادل نفت در برابر غذا توافقی کرده و اقدامی انجام دهد.
همچنین وزیر امورخارجه به موضوع مطرح شده در مورد فروش یا دادن نفت ایران به روسیه و دریافت کالا در قبال آن، توضیح داد: بخشی از همکاری ایران و روسیه شامل فعالیت‌های سرمایه‌گذاری روسیه در بخش انرژی ایران و مشارکت این کشور در فعالیت‌های زیرساختی و تعامل بین دو طرف در حوزه تجارت و نفت است.
این بسته، همکاری بزرگی است که ما با روسیه داریم، اما من بر این باور نیستم که بخشی از آن بسته، فروش یا دادن نفت به روسیه و دریافت کالا در قبال آن باشد. این بسته بسیار بزرگ‌تری است و شامل موارد دیگری می‌شود، از جمله امکان همکاری در حوزه انرژی بین ایران و روسیه و همچنین امکان این‌که ایران پول نقد دریافت کند.
سفر اخیر وزیر نفت به روسیه بر ثابت قدمی دو کشور در تعاملات نفتی مهر تایید زد. بیژن زنگنه، در این سفر برای گسترش همکاری در بخش انرژی با الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه در این کشور مذاکره کرد.
باید مواظب روس‌ها بود
البته برخی کارشناسان بر این باورند که روسیه در بازار نفت رقیب ایران است به طوریکه بیشتر از عربستان سعودی با ایران رقابت دارد و فشاری که روس‌ها برای افزایش تولید در اوپک دارند اگر از عربستان سعودی و ترامپ بیشتر نباشد کمتر نیست، زیرا منافع آن‌ها در این است.
به نظر می‌رسد شیخ الوزرا باید در حرکت مهره‌های خود در تعامل نفتی با روسیه از تدبیر و سیاست خود بیشتر بهره بگیرد. زیرا از یک سو فعالیت غول‌های نفتی غربی در ایران در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است و از سوی دیگر بالا رفتن سن میادین بر اهمیت توسعه هرچه سریع‌تر این میادین می‌افزاید. در شرایطی که تقریبا فقط روس‌ها پای توسعه میادین نفتی ایران ایستاده‌اند، ایران فعلا راه گریز دیگری ندارد.
