معمای «جمال خاشقجی»

فرارو- از روزی که خبر ناپدید شدن روزنامه‌نگار برجسته سعودی مثل آتش در خرمن منتشر شد، گمانه‌زنی‌های متعددی درباره قتل و حتی تکه تکه شدن او مطرح شده است، اما در این باره هیچ مدرکی ارائه نشده است.

به گزارش فرارو، در یک هفته گذشته جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی و ستون‌نویس روزنامه واشنگتن‌پست، در صدر اخبار رسانه‌های جهانی و منطقه‌ای بوده است. برخی حتی ناپدید شدن خاشقجی را با فروپاشی "نظم جهانی" هم مرتبط کرده‌اند.

سه شنبه دوم اکتبر حوالی ساعت ۱۳:۳۰ ظهر خاشقجی به همراه نامزدش، خدیجه چنگیز، برای دریافت مدارکی که نشان می‌دهد او از همسر سابقش جدا شده است، به ساختمان کنسولگری عربستان در استانبول وارد شد. طبق قانون ترکیه، ازدواج با یک شهروند ترکیه مستلزم ارائه سندی است که نشان می‌دهد فرد متاهل نیست. بنا به گفته برخی منابع، خاشقجی که از همسر سابقش در عربستان جدا شده بود، به شدت از تنهایی ناراحت بود و به دنبال ازدواج و سکونت در استانبول بود. او در این اواخر حتی در استانبول یک منزل خریده بود و داشت برای ازدواج آماده می‌شد.

 

خاشقجی قبل از ورود به کنسولگری، گوشی تلفن و یک شماره تلفن را به نامزدش داد و به او گفت: در صورتی که اتفاق ناخوشایندی برایش بیافتد، به مشاور رئیس‌جمهور ترکیه اطلاع بدهد. حدود سه ساعت و نیم پس از ورود خاشقجی به کنسولگری، یعنی در ساعت ۱۶، خدیجه به تدریج نگران شد و ساعت کاری کنسولگری عربستان را در اینترنت جستجو کرد. این جستجو نگرانی او را بیشتر کرد چرا که معمولا ساعت ۱۵:۳۰ کنسولگری تعطیل می‌شود. خدیجه سراغ خاشقجی را از حراست کنسولگری گرفت، اما آن‌ها اظهار بی‌اطلاعی کردند. چه اتفاقی برای این روزنامه‌نگار افتاد؟ او کجاست؟ آیا هنوز زنده است؟ یا واقعا تکه تکه شده است؟

تحقیقات رسمی ترکیه درباره سرنوشت خاشقجی هنوز در جریان است و نتیجه نهایی آن هنوز اعلام نشده است. به همین دلیل نمی‌توان با قاطعیت درباره سرنوشت مبهم این روزنامه‌نگار سخن گفت. با این حال، تاکنون یک سری شواهد و قراین مشخص شده است که نشان می‌دهد به طور حتم برای خاشقجی اتفاقی افتاده است. اما اینکه این اتفاق چیست و چگونه رخ داد، هنوز یک معماست.

 

۱- خاشقجی در روز جمعه ۲۸ سپتامبر برای نخستین بار به کنسولگری رفت، اما به او گفته شد که برای دریافت مدارک مورد نظر یک هفته بعد دوباره مراجعه کند. او پنج روز بعد، یعنی در دوم اکتبر، به کنسولگری رفت، اما دیگر خبری از او شنیده نشد. آیا در این مدت، سعودی‌ها برای ربودن یا قتل خاشقجی برنامه‌ریزی کردند؟ شواهد بعدی این گمانه‌زنی را تقویت می‌کنند.

۲- در روز ناپدید شدن خاشقجی، ۱۵ مامور اطلاعاتی سعودی، از طریق دو هواپیمای خصوصی عربستانی به کنسولگری کشورشان در  استانبول رفتند. یکی از این دو هواپیما چند ساعت بعد از فرود، استانبول را ترک کرد و دومی هم در ساعات اولیه شب همان روز از فرودگاه آتاتورک استانبول پرواز کرد. آیا این گروه با ناپدید شدن خاشقجی ارتباط دارد؟

 

۳- خالد بن سلمان، سفیر عربستان در واشنگتن، که پسر پادشاه و برادر ولیعهد است، گفته دوربین‌های مدار بسته کنسولگری در روز ورود خاشقجی به آن خاموش بودند. آیا دوربین‌ها عمدا خاموش شده‌اند؟ امروز روزنامه واشنگتن پست یک تصویری از یکی از دوربین‌های مدار بسته مجاور کنسولگری منتشر کرد که نشان می‌دهد خاشقجی وارد آنجا شده است.

۴- در روز ورود خاشقجی به کنسولگری، مقامات سعودی آنجا به نگهبانان ترکیه‌ای کنسولگری مرخصی داده بودند.

۵- به گفته روزنامه گاردین، در روز ناپدید شدن خاشقجی، شش خودروی دیپلماتیک، از جمله یک ون مشکی، به کنسولگری رفته و پس از ورود خاشقجی به آنجا، محل را ترک کرده‌اند. مسیر حرکت این خودروها، که گمان می‌رود جنازه خاشقجی در یکی از آن‌ها است، مشکوک است. محققان ترکیه‌ای معتقدند یکی از این شش خودرو متعلق به گروه ۱۵ نفری مزبور است. مقامات ترکیه گفته‌اند این خودرو‌ها دو ساعت پس از ورود خاشقجی به کنسولگری، آنجا را ترک کردند. دوربین‌های امنیتی نشان داد که جعبه‌های دیپلماتیک به داخل ون گذاشته می‌شد. پس از ترک کنسولگری، سه دستگاه از این خودرو‌ها به یک جاده اصلی و سه دستگاه دیگر به مسیر دیگری رفتند. ون مشکی، توجه محققان را به خود جلب کرده است.

 

الجزیره، روایت کم‌وبیش مشابهی مطرح کرده است. وبگاه این شبکه گفته مقامات ترکیه، ۲۶ خودرو کنسولگری را شناسایی کرده‌اند که از چهار دستگاه از آن‌ها در روز ناپدید شدن خاشقجی، تحرکات مشکوک داشته‌اند. این خودروها، یک ساعت پس از ورود خاشقجی به کنسولگری، آنجا را ترک کردند. دوربین‌ها نشان داد که این خودروها، از مسیر‌های غیرمعمولی حرکت کرده‌اند.

 

علاوه بر این شواهد، خود خاشقجی هم قبل از ورود احساس خطر می‌کرد. به همین دلیل به نامزدش گفته که با مشاور رئیس‌جمهور ترکیه تماس بگیرد. به هرحال همه این شواهد قویا نشان می‌دهد که برای خاشقجی اتفاقی افتاده است. اما این اتفاق چیست؟

در این باره دو سناریو مطرح است.

سناریوی اول
چند روز پس از ناپدید شدن خاشقجی، دو منبع ترکیه‌ای به خبرگزاری رویترز گفتند که مقامات ترکیه معتقدند که این روزنامه‌نگار عمدا در درون کنسولگری کشته شده است.

یکی از این منابع به رویترز گفت:" ارزیابی اولیه پلیس ترکیه این است که آقای خاشقچی در داخل کنسولگری عربستان به قتل رسیده است. ما معتقدیم که این قتل از پیش برنامه‌ریزی شده بوده و سپس جسد به خارج از کنسولگری منتقل شده است".

یاسین آکتای، مشاور رجب طیب اردوغان و دوست خاشقجی، دیدگاه مشابهی مطرح کرده است. او گفته:" احساس من این است که او در کنسولگری کشته شده است".

 

یک منبع سعودی در کنسولگری خبر قتل خاشقجی در آنجا را تکذیب کرده و با صدور بیانیه‌ای، اتهامات را "بی‌اساس" توصیف کرد.

اما با وجود این تکذیب برخی حتی از شکنجه، قتل و تکه تکه شدن خاشقجی در کنسولگری سخن گفتند. همزمان با انتشار خبر قتل خاشقجی در رسانه‌ها، یک منبع بلندپایه پلیس ترکیه به وبگاه خبری-تحلیلی میدل ایست آی گفته خاشقجی قبل از قتل به طرز وحشیانه‌ای شکنجه شده و سپس جسد او قطعه قطعه شده است. این منبع تصریح کرد: خاشقجی " به طرز وحشیانه‌ای شکنجه، کشته و سپس قطعه قطعه شد. از همه چیز فیلم‌برداری شد تا ثابت شود ماموریت انجام شده است و نوار هم از کشور (ترکیه) خارج شد".

سناریوی دوم
از دو روز پیش، خبر قتل خاشقجی در صدر رسانه‌ها بوده و روایت‌های متعددی در این باره منتشر شده است، اما در این زمینه چهار نکته را باید مد نظر قرار داد. نخست آنکه علیرغم انتشار گسترده خبر قتل، هنوز هیچ مدرک محکمه‌پسندی که نشان دهد خاشقجی به قتل رسیده است، منتشر نشده است. حتی مقامات ترکیه، هم که معتقدند خاشقجی کشته شده، هنوز هیچ مدرکی در این باره ارائه نکرده‌اند. دوم؛ تاکنون هیچ اثر یا جنازه‌ای از خاشقجی پیدا نشده است حتی خانواده و نامزد او که ماجرایش را دنبال می‌کنند، هنوز به طور رسمی مرگ او را اعلام نکرده‌اند.

 

سوم، همانطور که احتمال دارد ون مشکی، جنازه خاشقجی را حمل کرده، این احتمال نیز وجود دارد که خاشقجی بیهوش شده و توسط این ون به جای دیگری -یا حتی شاید خارج از ترکیه - منتقل شده است.

چهارم؛ مسئله خاشقجی مانند بسیاری مسائل دیگر در خاورمیانه، سیاسی شده است. یکی از اتهامات غیررسمی خاشقجی در عربستان این بود که او از جریان اخوان المسلمین جانبداری می‌کند. گروهی که به شدت با دولت‌های امارات و عربستان مخالف است و در این دو کشور به عنوان گروه تروریستی تعیین شده است. رسانه‌های قطر و ترکیه، که هر دو ارتباط تنگاتگی با جریان اخوان المسلیمن دارند، به طور گسترده ماجرای قتل خاشقجی را برجسته کرده‌اند.

 

مقامات ترکیه در ابتدا اعلام کردند که خاشقجی در کنسولگری کشته شده، اما بعد‌ها رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، با اشاره به تحقیقات گسترده مقامات ترکیه، گفته "توقعاتش هنوز مثبت است".

همه این دلایل، احتمال دومی را مطرح می‌کنند که خاشقجی ربوده شده است. بویژه آنکه عربستان در زمینه ربودن شاهزادگان سعودی از اروپا و جا‌های دیگر چندین سابقه دارد. در سال ۲۰۰۳، شاهزاده سلطان بن ترکی عبدالعزیز، که از حکومت عربستان انتقاد می‌کرد، از ژنو ربوده و به ریاض بازگردانده شد.

 

در سال ۲۰۱۴، این ماجرا با شاهزاده دیگری تکرار شد. شاهزاده سیف بن سعود النصر از ایتالیا به عربستان بازگردانده شد. شاهزاده سوم که علیرغم میل باطنی‌اش از پاریس به ریاض برگشت، ترکی بن بندر بود؛ بنابراین احتمال ربوده شدن و زنده ماندن خاشقجی هنوز منتفی نیست.

 

کشتن ستون‌نویس واشنگتن‌پست برای عربستان بدون تبعات نخواهد بود. بدون شک طراحان عملیات ربودن یا قتل خاشقجی واکنش‌های جهانی به این امر را بررسی کرده‌اند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، تلاش‌های بسیاری کرده که از خودش یک تصویر اصلاح‌طلب در غرب ترسیم کند؛ بنابراین با توجه به واکنش‌های گسترده جهانی به ماجرای خاشقجی، این پرسش مطرح می‌شود که آیا تلاش‌های بن سلمان برای ترسیم یک تصویر مثبت از خود با قتل خاسقجی بر باد نخواهد رفت؟ آیا قتل خاشقجی در کنسولگری، روابط بن‌سلمان را با غرب و آمریکا "ویران" نخواهد کرد؟ شاید تصمیم‌گیران ریاض با در نظر گرفتن این پرسش‌ها، تصمیم گرفته‌اند خاشقجی را به ریاض برگردانند و او را با تطمیع و تهدید ساکت کنند. اگر این سناریو صحیح باشد، آیا خاشقجی با نوشتن یادداشت در روزنامه "الحیات" یا یک روزنامه دیگر، همه را غافلگیر خواهد کرد؟