بی‌آنکه فرهنگ استفاده از فضای مجازی را آموخته باشیم، استفاده از فضای مجازی در ایران در حال رشد است و این روز‌ها شاهد انتشار عکس‌های کودکان توسط والدینشان در فضا‌های مجازی هستیم؛ والدینی که بسیاری از مسائل خصوصی فرزندانشان را در معرض دید و قضاوت افراد غریبه قرار می‌دهند.
هنگامی که درباره خشونت علیه کودکان صحبت می‌شود، بلافاصله صورت سرخ شده و بدن کبود کودکان را در ذهن خود مجسم می‌کنیم، این درحالیست که با گسترش فضای مجازی و استفاده نادرست خانواده‌ها از آن، طی چند سال اخیر شاهد استفاده ابزاری والدین از کودکانشان برای کسب درآمد و یا مطرح شدن در جامعه هستیم. نوعی استفاده خودخواهانه که فعالان حقوق کودک آن را نوعی "کودک آزاری روانی" می‌دانند و می‌گویند: طبق پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، کودکان از کرامت و حریم خصوصی برخوردارند و تمامی جرائمی که در فضای مجازی علیه افراد زیر ۱۸ سال رخ می‌دهد، قابل پیگیری است.
به گزارش ایسنا، شاید زمانی که کودکان رفتار بزرگتر‌ها را از خود بروز می‌دهند شیرین‌تر و دوست داشتنی‌تر به نظر برسند، اما در این میان والدینی هستند که کودکانشان را بالاجبار آرایش می‌کنند و از آن‌ها می‌خواهند در مقابل دوربین لبخند مصنوعی بزنند و یا ترانه‌هایی بخوانند که نه تنها مفهوم و معنای آن را نمی‌داند بلکه محتوای آن نیز مناسب سن آن‌ها نیست، سپس عکس‌ها و فیلم‌های کودکانشان را در فضا‌های مجازی منتشر می‌کنند و به مرور پیشنهاد‌های تجاری مختلفی برای چاپ عکس کودکانشان روی پوستر‌های تبلیغاتی دریافت می‌کنند، چراکه این کودکان در مرکز توجه جامعه اینستاگرام قرار گرفته‌اند و به مورد مناسبی برای جذب مشتری تبدیل شده‌اند.
افزایش "کودک‌آزاری روانی" در جامعه
در همین رابطه مونیکا نادی که عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان است، این عمل را جرمی تحت عنوان "کودک‌آزاری روانی" که در حال گسترش است می‌داند و به ایسنا می‌گوید: بی‌آنکه فرهنگ استفاده از فضای مجازی را آموخته باشیم، استفاده از فضای مجازی در ایران در حال رشد است و این روز‌ها شاهد انتشار عکس‌های کودکان توسط والدینشان در فضا‌های مجازی هستیم؛ والدینی که بسیاری از مسائل خصوصی فرزندانشان را در معرض دید و قضاوت افراد غریبه قرار می‌دهند تا به نحوی خود را در جامعه مطرح کنند و یا از کودکان خود به عنوان وسیله و کالایی برای کسب درآمد بهره می‌گیرند. این مسائل درحالی اتفاق می‌افتد که والدین بدون در نظر گرفتن حقوق اساسی و مصلحت کودکان از فرزندانشان استفاده می‌کنند.
این عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان با اشاره به برخی قوانین موجود برای حمایت از کودکان می‌گوید: طبق پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، کودکان از کرامت و حریم خصوصی برخوردارند و والدین آن‌ها موظف‌اند که این موضوع را حفظ کنند، این درحالیست که کودکانی که قربانی این‌گونه از تفکرات والدین خود می‌شوند، از حقوق طبیعی خود آگاه نیستند و حتی اگر هم این مسئله را بدانند حق انتخابی ندارند لذا این والدین برخلاف قانون و مصلحت، حریم خصوصی فرزندانشان را لگد مال می‌کنند.
نادی معتقد است: در معرض دید و قضاوت قرار گرفتن کودکان در جامعه به حقوق اساسی آن‌ها صدمه وارد می‌کند، والدینی که سعی دارند توسط فضای مجازی فرزند و یا خودشان را در جامعه مطرح کنند، به فرزند خود نگاه کالایی دارند.
این فعال حقوق کودک در ادامه با اشاره به قانون جرایم رایانه‌ای می‌گوید: تمامی جرایمی که در فضای مجازی علیه افراد زیر ۱۸ سال رخ می‌دهد، قابل پیگیری است. همچنین طبق قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان این عمل‌ها اگر با سو نیت و یا ناآگاهانه انجام شود، کودک آزاری تلقی می‌شود، چراکه نه تنها حریم خصوصی کودک علی رغم میل باطنی‌اش فاش می‌شود، بلکه امکان دارد ناخودآگاه مسیر زندگی او تحت تأثیر قرار گیرد و به نوعی آینده شخصیتی، زندگی و شغلی کودک تغییر کند.
به گفته وی کودکانی که توسط نشر عکس‌هایشان در فضای مجازی مشهور می‌شوند در شرایط دنیای مجازی رشد می‌کنند، شرایطی که میان من "واقعی" و من "مجازی" آن‌ها تعارض چشم‌گیری ایجاد می‌کند و باعث می‌شود کودک دچار اختلالات شخصیتی شود و از طرفی دیگر آن‌ها به دلیل تعامل‌های زیاد با بزرگسالان در فضای مجازی در برقراری ارتباط با همسالان خود دچار مشکل می‌شوند.
نادی ادامه می‌دهد: هر چند قوانین در این زمینه ورود کرده و امکان پیگرد قانونی استفاده ابزاری از کودکان وجود دارد، اما حل این مشکلات بیش از آنکه نیازمند استفاده از ضمانت اجرا‌های قانونی باشد، نیاز به آموزش و افزایش آگاهی عمومی دارد تا والدین با آگاهی از حقوق اساسی کودکشان و آموزش نحوه استفاده صحیح از فضای مجازی به حریم خصوصی و سلامت روانی و کرامت فرزندانشان بیشتر احترام بگذارند.
کودکانی که در معرض آزار روانی و جسمی مختلفی قرار می‌گیرند
در همین راستا یاسر مدنی، مشاور، روانشناس و عضو هیئت علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران نیز در گفت‌وگوی با ایسنا، بیان کرد: یکی از عواملی که این روز‌ها باعث استفاده ابزاری از کودکان برای کسب درآمد و جلب توجه در فضای مجازی توسط والدین آن‌ها شده، داشتن چهره خاص و زیبایی‌های فیزیکی است؛ همین عوامل باعث می‌شود والدین کودکانشان را مجبور کنند که لبخند مصنوعی بزنند، موهایشان را بلند کنند، آرایش کنند و یا حتی آن‌ها را به خواندن شعر و ترانه‌هایی که محتوای آن مناسب سن آن‌ها نیست، وادار کنند. هرچند ممکن است کودک شناخت، مفهوم و معنای آن کار را به خوبی متوجه نشود، اما او تنها برای فرمانبری از والدین این کار‌ها را انجام می‌دهد تا رضایت آن‌ها را جلب کند.
مدنی معتقد است در واقع کودکانی که با ظاهر نامناسب در فضای عمومی مانند فضا‌های مجازی ظاهر می‌شوند، با زدن نقاب، فساد را تمرین می‌کنند و همین مطرح شدن‌های اشتباه و غلط از شخصیت کودک منجر به بروز مشکلات رشدی، اجتماعی و ضداجتماعی در او خواهد شد.
وی با بیان اینکه کودکان باید تا سن هفت سالگی آزادانه و مطابق برنامه طبیعی رشد زندگی کنند، گفت: تشویق کودکان توسط والدینشان برای انجام کار‌های اجباری نوعی کنترل خارجی است، در سیرک‌ها و باغ وحش‌ها حیوانات را به زور مجبور می‌کنند تا برای جلب توجه مردم و کسب درآمد کار‌های جالب توجه انجام دهند و در صورت انجام دادن آن کار به او جایزه (غذا) می‌دهند، آن‌ها موجود زنده را تشنه و گشنه نگه می‌دارند تا به واسطه گرفتن خوراکی تشویق به انجام کار موردنظرشان شوند. در واقع نوعی اجبار، تقلب و اجحاف نیز در رفتار این نوع والدین وجود دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: والدین موظف‌اند از کودک مواظبت کنند و اجازه دهند کودک کودکی کند. یکی از عواقب منفی وادار کردن کودک به انجام برخی کار‌های غیر مناسب برای سن آنان این است که آن‌ها از لحاظ روانشناختی اعتماد به نفس‌شان کاهش می‌یابد؛ کودکی که از ابتدای دوران زندگی خود عادت کرده توجه مردم را به سمت خودش جذب کند در غیاب عوامل خارجی هویت اصلی خود را از دست می‌دهد، همین مسئله منجر به تضعیف روحیه او می‌شود و در بلند مدت و کوتاه مدت سلامت کودک تحت شعاع قرار می‌گیرد.
به گفته مدنی همه روانشناسان دوران معاصر استفاده ابزاری از کودکان برای مطرح شدن در جامعه را نوعی سوءاستفاده و استفاده خودخواهانه می‌دانند، چراکه این نوع رفتار با کودکان موجب جلب توجهی فراتر از حد نرمال می‌شود. عموماً انجام دادن این فعالیت‌ها منجر به دریافت جایزه و انجام ندادن آن منجر به تنبیه کودک می‌شود، و اثرات منفی ماندگاری بر کودک به جا می‌گذارد.
این روانشناس افزود: تحقیقات روانشناسی نشان داده کودکان به خصوص دختربچه‌هایی که دستخوش ابزار تبلیغات می‌شوند و یا به عنوان مدل از آن‌ها استفاده می‌شوند، ممکن است مورد آزار روانی و جسمی مختلف دیگران قرار گیرند.
