یکی از مسائل و مشکلات جدی که هر ساله باعث بروز هزاران تصادف جاده‌ای می‌شود، خستگی راننده است. اگر چه محاسبه تعداد دقیق خواب آلودگی‌های منجر به تصادفات امکان‌پذیر نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که خستگی راننده یکی از عوامل مؤثر در بیش از ۲۰درصد تصادفات جاده‌ای و بیش از یک چهارم تصادفات کشنده و جدی است.
۱) سالانه ۲۵/۱میلیون نفر در سراسر دنیا جان خود را در حوادث جاده‌ای از دست می‌دهند.
به گزارش سازمان بهداشت جهانی سالانه بیش از ۲۰میلیون نفر در جاده‌های ایران به دلیل تصادفات و حوادث ترافیکی کشته می‌شوند.
تصادفات مرتبط با رفت‌وآمد‌های جاده‌ای عامل اصلی مرگ‌ومیر در تمامی گروه‌های سنی و نخستین عامل مرگ در سنین ۱۵تا ۲۹سال است.
۲) ۹۰درصد مرگ‌ومیر حوادث جاده‌ای مربوط به کشور‌های فقیر و همچنین کشور‌هایی است که درآمد متوسط دارند.
این کشور‌ها تنها ۵۴درصد از وسایل نقلیه جهان را در اختیار دارند.
۳) نیمی از مرگ‌ومیر تصادفات جاده‌ای در سراسر دنیا مربوط به افراد پیاده، دوچرخه‌سواران و موتورسواران است.
افراد پیاده، دوچرخه‌سواران و موتورسواران استفاده‌کنندگان آسیب‌پذیر جاده‌ها هستند.
نسبت مرگ‌ومیر حوادث جاده‌ای در بین استفاده‌کنندگان آسیب‌پذیر جاده‌ها در کشور‌هایی که درآمد پایینی دارند، بیشتر از کشور‌هایی است که درآمد بالایی دارند.
۴) کاهش سرعت، جراحات ناشی از تصادفات جاده‌ای را کاهش می‌دهد.
۴۷ کشور دنیا که دارای ۱۳درصد جمعیت جهان هستند، قوانین سختی در رابطه با سرعت وسایل نقلیه در شهر‌ها دارند.
این قوانین، حداکثر سرعتی معادل ۵۰ کیلومتر در ساعت را در نظر می‌گیرد؛ البته مسئولان هر منطقه اختیار دارند تا در صورت لزوم برای اطمینان از ایمنی، این محدودیت را کاهش دهند.
۵) مصرف الکل، مواد مخدر و روانگردان‌ها
رانندگی پس از مصرف نوشیدن‌های الکلی احتمال تصادف را بیشتر می‌کند.
۶) استفاده از کلاه ایمنی استاندارد می‌تواند احتمال مرگ‌ومیر ناشی از حوادث جاده‌ای را تا ۴۰درصد کاهش دهد.
استفاده از کلاه ایمنی باکیفیت می‌تواند احتمال جراحات جدی و شدید را تا بیش از ۷۰درصد کاهش دهد. تنها ۴۴ کشور که ۱۷درصد جمعیت جهان در آن‌جا ساکن هستند، قوانینی در رابطه با لزوم استفاده از کلاه ایمنی برای موتورسواران را وضع کرده‌اند که به بهترین نحو این امر را محقق می‌سازد. این قوانین تمامی رانندگان و مسافران، در تمامی جاده‌ها را ملزم می‌کند که از کلاه ایمنی استفاده و در این رابطه به استاندارد‌های مربوطه توجه کنند.
۷) بستن کمربند ایمنی خطر مرگ‌ومیر را در سرنشینان صندلی جلو ماشین بین ۴۰ تا ۶۸درصد کاهش می‌دهد.
بستن کمربند می‌تواند خطر مرگ‌ومیر را در سرنشینان صندلی عقب ۲۵ تا ۷۵درصد کاهش دهد. ۱۰۵ کشور که ۶۷درصد جمعیت جهان را در برمی‌گیرند، قوانینی در این رابطه دارند که شامل سرنشینان جلو و عقب وسیله نقلیه شده و البته به بهترین شیوه به آن عمل می‌شود.
۸) صندلی‌های مخصوص کودکان در خودرو می‌تواند در صورت بروز تصادف، خطر مرگ‌ومیر آنان را ۵۴ تا ۸۰درصد کاهش دهد.
تقریبا نیمی از کشور‌ها قانون استفاده از کنترل‌کننده کودکان در خودرو را وضع کرده‌اند.
تنها ۵۳ کشور که جمعیتی حدود ۲/۱میلیارد نفر دارند از این قانون تبعیت کرده و به بهترین شیوه آن را به کار می‌گیرند. این قوانین با توجه به سن، وزن و قد محدودیت‌هایی را برای کودکانی که در صندلی جلو ماشین می‌نشینند، در نظر می‌گیرند.
۹) مراقبت‌های پیش‌بیمارستانی با کیفیت مطلوب می‌تواند جان بسیاری از مجروحان تصادفات جاده‌ای را نجات دهد.
بهترین راه دریافت خدمات فوریتی در جاده‌ها تماس با شماره ۱۱۵، ۱۱۲ است.
۱۰) وسایل نقلیه‌ای که در۸۰درصد کشور‌ها خریدوفروش می‌شوند، فاقد استاندارد‌های ایمنی هستند.
ایمنی وسایل نقلیه نقشی حیاتی در جلوگیری از بروز تصادفات و کاهش احتمال بروز جراحات جدی در صورت بروز حادثه دارد.
خستگی راننده و ارتباط آن با تصادفات جاده‌ای
خسته پشت فرمان ننشینید
یکی از مسائل و مشکلات جدی که هر ساله باعث بروز هزاران تصادف جاده‌ای می‌شود، خستگی راننده است. اگر چه محاسبه تعداد دقیق خواب آلودگی‌های منجر به تصادفات امکان‌پذیر نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که خستگی راننده یکی از عوامل مؤثر در بیش از ۲۰درصد تصادفات جاده‌ای و بیش از یک چهارم تصادفات کشنده و جدی است. به دلیل عدم توانایی راننده خواب‌آلوده برای ترمز گرفتن یا رفتن به کنار جاده برای جلوگیری از ضربه یا کاهش اثر آن، شاهد ضربات ناشی از سرعت زیاد هستیم. این مسأله احتمال مرگ‌ومیر یا جراحات جدی را تا ۵۰درصد افزایش می‌دهد.
خواب‌آلودگی زمان واکنش را کاهش می‌دهد (یکی از اجزای اصلی و اساسی رانندگی ایمن). این امر همچنین هشیاری، آگاهی و تمرکز را می‌کاهد؛ به گونه‌ای که توانایی انجام کار‌های دقیق مثل رانندگی کاهش می‌یابد و، چون سرعت پردازش اطلاعات به واسطه خواب آلودگی کم می‌شود، کیفیت تصمیم‌گیری نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.
واضح است که رانندگان وقتی احساس خواب‌آلودگی می‌کنند هنوز هشیارند؛ بنابراین برای ادامه رانندگی یا توقف برای استراحت، می‌توانند تصمیم بگیرند. اما افرادی که بر ادامه رانندگی پافشاری می‌کنند، بدان معنا‌ست که خطر خواب‌رفتن حین رانندگی را نادیده می‌گیرند. (همانند کاری که رانندگان مست انجام می‌دهند.)
به احتمال زیاد رانندگان خسته در موارد زیر دچار تصادف می‌شوند:
در سفر‌های طولانی در جاده‌های یکنواخت و خسته‌کننده مثل بزرگراه‌ها
بین ساعات ۲ تا ۶ بامداد
بین ساعات ۲ تا ۴ بعدازظهر (بخصوص پس از غذا خوردن)
پس از خواب کمتر از حد معمول
پس از نوشیدن الکل
در صورت استفاده از دارو‌هایی که باعث گیجی و خواب‌آلودگی می‌شود.
پس از ساعات کار طولانی، بخصوص پس از شیفت شب
رانندگانی که بیش از همه در معرض خطر هستند:
مردان جوان
رانندگان کامیون
رانندگان شرکت‌ها
کارگران شیفتی
این افراد بیش از همه در معرض خطرات ناشی از خواب‌آلودگی به هنگام رانندگی هستند:
مردان جوان عموما بیش از همه درگیر تصادفات جاده‌ای مرتبط با خواب‌آلودگی هستند، شاید به این دلیل که آن‌ها بیشتر در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند که احتمال خستگی زیادتری وجود دارد (مثل رانندگی در جاده‌های خطرناک و پر پیچ و خم).
کارگران شیفتی و رانندگانی که فعالیت تجاری انجام می‌دهند نیز ممکن است به دلیل عوامل مرتبط با کار، بیشتر در معرض خطر تصادفات مربوط به خواب باشند.
بسیاری از رانندگان حرفه‌ای، سطح بالایی از خواب آلودگی را گزارش کرده‌اند. آنان درگیر تصادفات بسیار متعددی می‌شوند که مرتبط با خستگی است. اگرچه دو سوم از رانندگانی که هنگام رانندگی به خواب می‌روند؛ رانندگان ماشین‌های سواری معمولی هستند (نه وسایل نقلیه بزرگ).
حدود ۸۵درصد از رانندگانی که باعث تصادفات مرتبط با خواب می‌شوند، مرد هستند و حدود یک سوم آن‌ها حداکثر ۳۰سال دارند.
اختلالات خواب
کسی که از مشکلات ناشی از اختلال خواب رنج برده، همین امر مانع خواب کافی او می‌شود و احتمالا در ساعات بیداری بیش از حد خسته شده و در نتیجه هنگام رانندگی بیشتر در معرض خطر ناشی از خواب‌آلودگی قرار خواهد گرفت.
چگونه از خواب رفتن هنگام رانندگی جلوگیری کنیم؟
رانندگی در زمان خستگی تا حد زیادی خطر تصادف را افزایش می‌دهد. برای کاهش این خطر:
مطمئن شوید که برای رانندگی آمادگی دارید.
در صورت خستگی سفر را آغاز نکنید. پیش از شروع یک سفر طولانی، خواب شبانه خوب و کافی داشته باشید.
بین نیمه شب و ۶ صبح، زمانی که هشیاری طبیعی در حداقل میزان خود قرار دارد، از مسافرت طولانی بپرهیزید.
سفر خود را به گونه‌ای تنظیم کنید که در بین راه استراحت کافی داشته باشید. حداقل یک استراحت ۱۵ دقیقه‌ای بعد از هر دو ساعت رانندگی توصیه می‌شود.
اگر احساس خواب به شما دست داد در مکان امنی مانند پارکینگ‌های جاده‌ای ماشین را متوقف کنید (از توقف در شانه بزرگراه خودداری کنید).
مؤثرترین راه مقابله با خواب‌آلودگی یک چرت کوتاه (حداقل ۱۵ دقیقه) و نوشیدن دو فنجان قهوه است.
بیشتر کار‌هایی که رانندگان برای هشیار نگاه داشتن خود انجام می‌دهند بی‌تأثیر است و تنها باید آن‌ها را به‌عنوان اقداماتی در نظر گرفت که به راننده زمان می‌دهد تا جایی برای توقف ایمن پیدا کند. چرت حداقل ۱۵ دقیقه‌ای و نوشیدن حداقل (۱۵۰ میلی گرم) و دو فنجان نوشیدنی کافیین‌دار (چای یا قهوه) تنها اقداماتی هستند که خواب‌آلودگی را کاهش می‌دهند.
اگر راننده در مدت زمان کوتاهی رانندگی را متوقف نکند، خواب‌آلودگی دوباره باز می‌گردد.
امن‌ترین گزینه برای رانندگان، پرهیز از نوشیدن الکل درحال خواب‌آلودگی یا پرهیز از رانندگی هنگامی است که بیمارند و دارو‌هایی مصرف می‌کنند که باعث گیجی و خواب‌آلودگی می‌شود. برنامه‌ریزی برای سفر بخصوص سفر‌های طولانی در بزرگراه‌ها یا دیگر جاده‌های یکنواخت، برای راننده حیاتی و لازم است.
رانندگان باید:
سعی کنند قبل از شروع سفر کاملا استراحت کرده و احساس سلامتی داشته باشند (از دارویی استفاده نکنند که در هنگام مصرف آن، رانندگی و کار با دستگاه ممنوع باشد).
برنامه سفر خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که دوره‌های استراحت منظم داشته باشند (دست کم ۱۵ دقیقه در هر دو ساعت).
در صورت لزوم برای توقف شبانه برنامه‌ریزی کنند. (با توجه به سرعت مجاز وسیله نقلیه، زمان مسافرت خود را برآورد کرده و توقفگاه و نقاط خواب و استراحت مسیر را قبل از سفر در نظر داشته باشند.)
از رانندگی طولانی پس از یک روز کامل کاری پرهیز کنند.
در زمان‌هایی که معمولا وقت خواب آنهاست، از رانندگی خودداری کنند.
در ساعات بین ۲ تا ۶ صبح از رانندگی خودداری کنند.
بین ساعات ۲ تا ۴ صبح، در رانندگی بی‌نهایت دقت کنند.
در صورت احساس خواب آلودگی حین رانندگی، چرت کوتاهی بزنند و در مکان امنی توقف کرده و نوشیدنی کافیین‌دار بنوشند.
دارو و الکل
حتی نوشیدن مقدار کمی الکل، خواب‌آلودگی راننده را تشدید می‌کند به گونه‌ای که راننده خسته اگر مقداری الکل نوشیده باشد، تعادل ذهنی خود را نیز از دست داده و احتمال دارد تصادف کند.
بسیاری از دارو‌های مورد استفاده بدون نسخه ازجمله داروی ضد سرفه، سرماخوردگی، آنفلوآنزا و زکام باعث گیجی ناخواسته می‌شوند که ممکن است رانندگی را با مشکل روبه‌رو کند. هشدار‌های مربوط به گیجی همیشه چندان واضح و مشخص نیستند. به عنوان مثال اگر روی برچسب دارویی نوشته شده باشد «ممکن است باعث گیجی شود»، تصور کنید که حتما این گونه خواهد شد.
کارفرمایان
رانندگی خطرناک‌ترین فعالیت کاری است که بیشتر مردم آن را انجام می‌دهند.
می‌توان مانع بسیاری از اتفاقات ناخوشایند شد. رهنمود‌های مربوط به «رانندگی حین کار» تصریح می‌کند که قانون ایمنی و سلامت برای فعالیت‌های کاری انجام گرفته در جاده‌ها، همچون تمام فعالیت‌های شغلی، به کار گرفته شود. باید در سیستم ایمنی و سلامت، احتمال خطر را به‌طور موثر مدیریت کرد.
بنابراین کارفرمایان باید احتمال خطر مرتبط با مشاغل جاده‌ای را ارزیابی کرده و برای مدیریت این خطرات تمامی اقدامات «کاربردی معقولانه» را به کار گیرند.
یکی از مهمترین وظایف کارفرمایان کسب اطمینان از خواب‌آلوده نبودن راننده است.
شرکت‌های مسافرتی تفریحی
یکی از اوقاتی که رانندگان ممکن است صبح زود رانندگی کنند، زمانی است که از یک سفر پروازی یا دریایی باز می‌گردند. رانندگانی که درحال بازگشت از پرواز‌های بازرگانی هستند یا از کشتی یا قایق باز می‌گردند، اغلب در حالتی به منزل می‌روند که در ۲۴ ساعت گذشته خواب بسیار کمی داشته‌اند؛ بنابراین شرکت‌های مسافرتی خطوط هوایی و کشتیرانی باید به مشتریان خود در این زمینه توصیه‌ها و اطلاعات کافی ارایه کنند، مخصوصا مواردی که خواب آلودگی را تشدید می‌کند.
