وحید سلوکی*؛ یمن در جنوب غربی آسیا و جنوب شبه جزیره عرب قرار دارد و مرز‌های دریایی گسترده‌ای از دریای سرخ و خلیج عدن را شامل می‌شود. به علاوه اشراف این کشور بر تنگه باب‌المندب به آن اهمیت مضاعفی داده است. چرا که رفت و آمد‌های زیادی که از کانال سوئز صورت می‌گیرد، از باب‌المندب هم عبور می‌کند یمن از موقعیت سوق‌الجیشی بالایی برخوردار بوده و حاصل‌خیزترین کشورهای شبه‌جزیره محسوب می‌شود. لذا موقعیت سوق‌الجیشی، منابع طبیعی و انسانی یمن، سبب شده است که کشورهای غربی، منطقه‌ای از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی همواره بر این کشور چشم طمع داشته باشند.
روابط عربستان با امارات
الف) روابط همگرایی
روابط عربستان سعودی و امارات از جمله روابط میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس است که روند صعودی دارد و همگرایی میان دو کشور بیش از واگرایی است. اگرچه اختلاف هایی میان ابوظبی و ریاض وجود دارد، اما این اختلافها به خصوص طی یک دهه اخیر کمتر آشکار شده و دو کشور بیش از همه در مسیر تقویت روابط گام برداشته اند. نشانه های مختلفی در خصوص همگرایی امارات و عربستان سعودی وجود دارد که دو مورد از این نشانهها در سیاست منطقه ای با حفظ منافع ملی هرکدام و روابط دوجانبه. اقتصادی است
ب) روابط واگرایی
اگرچه امارات مهم‌ترین متحد عربستان سعودی در جنگ علیه یمن است، اما اختلاف میان ابوظبی و ریاض در بحران یمن مشهود است. اختلاف عربستان و امارات در سه زمینه قدرت در جنوب یمن، حمایت از دولت مستعفی و همچنین در موضوع حمایت از حزب اصلاح است. عربستان و امارات برای نفوذ بیشتر در جنوب یمن رقابت زیادی با هم دارند. در حالی که عربستان سعودی سعی دارد بندر الحدیده را اشغال و به نوعی رقیبی برای بندر دوبی ایجاد کند، امارات تلاش دارد کنترل جزیره سقطری را در اختیار داشته باشد.
از سوی دیگر، عربستان سعودی از دولت مستعفی یمن به ریاست عبدر به منصورهادی حمایت می‌کند، اما امارات ضمن مخالفت با منصورهادی، با نخست وزیری احمد بن دغر نیز مخالف است و همچنان تلاش می‌کند «خالد بحاح» را که در آوریل ۲۰۱۶ توسط منصورهادی برکنار شد به قدرت بازگرداند. در همین حال، درحالی‌که عربستان سعودی با حزب اخوان یا لاصلاح مذاکره و همکاری می‌کند، امارات با این حزب مخالف است. مجموعه اقدامها و سیاستهای امارات در بحران یمن نشان می‌دهد که ابوظبی به دنبال تقویت نفوذ در یمن است و با عربستان برای گسترش نفوذ در یمن رقابت می‌کند.
هراس امارات از تهدید‌های عربستان سعودی
علیرغم اینکه روابط امارات با عربستان به عنوان یکی از نمونه های روابط خوب در شورای همکاری خلیج فارس یاد می‌شود، اما امارات همچنان تهدید عربستان را نیز احساس و درک می‌کند. اختلافهای مرزی میان دو کشور سبب اشغال بخشی نفتخیز از خاک امارات توسط سعودی‌ها شد که روزانه ۶۵۰ هزار بشکه نفت خام از آن توسط ریاض استحصال می‌شود. امارات همچنان از تهدید تمایت ارضی خود توسط آل سعود هراسان است.
در سال ۱۳۹۶ هک ایمیل‌های یوسف العتیبه، سفیر امارات در آمریکا و انتشار نامه نگاریهای وی، اختلافهای دو کشور را برملا کرد سفیر امارات در واشنگتن همچنین در ایمیل دیگری به یک موسسه صهیونیستی از عربستان به عنوان تهدیدی برای امارات یاد کرده و افزوده بود که «امارات باعربستان بیش از هر کشور دیگری «تاریخ مشترک بد» دارد. عربستان و امارات حدود ۲۰۰ سال با یکدیگر بر سر ترویج وهابیت در جنگ بودند. ما با هیچ کشور دیگری به اندازه عربستان، گذشته متشنجی نداشته ایم.»
رویکرد سیاست خارجی امارات در قبال یمن
سیاست خارجی امارات به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای که همواره به دنبال تبدیل شدن به یک بازیگر تاثیرگذار است نشان می‌دهد که می‌کوشد تا با به کارگرفتن یک سیاست خارجی محافظه کارانه تهاجمی، ضمن حفظ وضع موقعیت خود، با استفاده از مولفه‌های همگرایی در تحولات منطقه‌ای با سایر کشورها، نظم حاکم موجود را به نفع موقعیت استراتژیک خود تغییر دهد لذا سعی می‌کند تنها ناظر در منطقه غرب آسیا نبوده و به همین منظور در کنار علل گفته شده در یمن حضور داشته و به آن اهمیت ویژه‌ای داده تا بتواند اوضاع را بر مبنای تمایلات خود مدیریت کند.
در واقع امارات بر مبنای دیدگاه آینده‌نگری امنیتی خود با توجه به شناخت روحیات عربستان سعودی، این حضور یکجانبه عربستان در یمن را به معنای افزایش وزن قدرت منطقه‌ای این کشور و نیز به معنای کاهش نقش و نفوذ خود می‌انگارد.
تغییر در موازنه قدرت منطقه‌ای
مهم‌ترین جنبه حضور امارات در یمن را می‌توان جلوگیری از خاورمیانه‌ای با محوریت عربستان سعودی عنوان کرد و این کشور نمی‌خواهد یمن به یک حیات خلوتی برای عربستان تبدیل شود.
در نگاهی واقع‌گرا با توجه به آن‌چه آمد باید گفت اماراتی‌ها در پی آن هستند تا با بهره‌گیری از بحران‌ها و فرصت‌های موجود، معادلات قدرت منطقه‌ای رابه نفع خود تغییر دهند. سیاست فعالانه این کشور نسبت به تحولات جهان عرب و نیز حضور در جنگ یمن، نشانگر تلاش امارات برای ایفای نقش فعالانه در منطقه با هدف تغییر حداکثری توازن قدرت منطقه‌ای برای دور ماندن از تهاجم احتمالی عربستان در دهه‌های آینده است.
به عبارت دیگر امارات می‌کوشد تا با وارد شدن در هر صحنه و میدانی و اظهار نظر در خصوص هر مسأله‌ای از یکسو خود را در میان کشورهای عربی در یک رقابت غیرعلنی با عربستان و از سوی دیگر از منظر کشورهای جهان به ویژه آمریکا، یک مهره مهم و تأثیرگذار در منطقه جلوه دهد تا توسط کشورهای غربی در موضوعات منطقه‌ای به بازی گرفته شود و از این رهگذر منافع سیاسی و اقتصادی و البته امنیتی خود را نیز تأمین کند.
لذا در پایان باید گفت اولویت اول و اصلی توجه و حضور امارات متحده در یمن تقابل پنهانی با عربستان، قرار گرفتن در توجه سایر کشورهای منطقه و بین‌المللی از جمله آمریکا و نیز امنیت مرزی خود در مقابله عربستان در دهه‌های آینده می‌باشد که البته خرید تسلیحات نظامی گسترده از آمریکا طی چندسال گذشته در تحقق همین محورها می‌باشد.
کارشناس مسائل بین الملل*
