رابطه ایران و عربستان و چند چالش بزرگ

فرارو-اندکی پس از سخنان شاهزاده «فیصل بن فرحان»، وزیر امور خارجه عربستان در خصوص استقبال عربستان از مذاکره با ایران، دیگر مقامات رسمی این کشور در چرخشی سریع از عدم امکان آغاز مذاکرات سخن گفتند.

به گزارش فرارو، پس از سخنان «فیصل بن فرحان»، وزیر امور خارجه عربستان در حاشیه مجمع اقتصادی «داووس» در خصوص استقبال عربستان از مذاکره با ایران و واکنش مقامات ایرانی، بسیاری از ناظران از احتمال آغاز مذاکرات میان دو کشور خبر دادند. این در حالی بود که اندکی بعد مقامات رسمی عربستان با متهم کردن ایران به ایجاد تنش در منطقه، تغییر رفتار ایران را شرط مذاکره دانستند.

«فیصل بن فرحان»، وزیر امور خارجه عربستان روز چهارشنبه (دوم بهمن) اعلام کرد که کشورش آماده مذاکره با ایران است. وزیر امور خارجه عربستان، درحاشیه مجمع اقتصادی «داووس» طی سخنانی ادعا کرد که «ما استقبال می‌کنیم، به شرط اینکه ایران با خشونت از برنامه‌ها و گرو‌های که در منطقه دارد، حمایت نکند». فیصل بن فرحان در ادامه افزود: «کشور‌های زیادی برای گفتگوی بین ما با ایران پیشنهاد میانجی‌گری دادند. ما خوشحالیم که منطقه از تنش و درگیری با ایران خودداری کرده است.»

سید محمود واعظی رییس دفتر رییس‌جمهوری نیز روز چهارشنبه در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران گفت: «هیچ وقت بحث این نبوده که میان ایران و عربستان پیامی تبادل نشود و ارتباطی نداشته باشیم، موضوع رابطه با عربستان نباید شبیه رابطه تهران و واشنگتن شود. عربستان همسایه ماست یک مشکلی برای یک مدتی پیش آمده است و جنگ عربستان با یمن هم مزید بر علت شده و گرفتاری به وجود آمده است، سیاست ایران همواره داشتن روابط خوب با همسایگان از جمله عربستان است».

او اضافه کرد: «عربستان یک کشور اسلامی است و ما در گذشته روابط خوبی با ریاض داشتیم اکنون نیز معتقدیم که به نفع منطقه است که دولت و ملت دو کشور است که مشکلات خود را با یکدیگر حل کنیم و اجازه ندهیم رژیم صهیونیستی و دشمنان کشور‌های اسلامی از این شکاف سوءاستفاده کنند.»

به دنبال این اظهار نظر مقامات رسمی دو کشور، بسیاری صاحب نظران آن را نشانه‌ای از باز شدن در‌های گفتگو میان ایران و عربستان سعودی تلقی کردند. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ایرنا، ضمن انتشار سخنان وزیر خارجه عربستان نوشت: «تا کنون چند بار بحث مذاکره پشت پرده میان ایران و عربستان مطرح شده است، اما همواره عواملی مانع از برقراری ارتباط میان این دو کشور قدرتمند در حاشیه خلیج فارس شده است. اکنون در صورت آغاز مذاکرات رو در رو میان این دو کشور منطقه شاهد آرامش و ثبات بیشتری خواهد بود.» این خبرگزاری افزود: «نشانه‌های مثبتی در روابط ایران و عربستان دیده می‌شود، نشانه‌هایی که از پایان چند سال قهر دیپلماتیک میان این دو کشور حاشیه خلیج فارس حکایت دارد».

اما اندکی بعد سخنان متفاوت دیگری از مقامات رسمی عربستان نیز به گوش رسید. به گزارش سایت شبکه روسیا الیوم، عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجه عربستان در جلسه گفت‌وگویی در مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس در اظهاراتی بی‌اساس گفت: «زمانی که ایران مانند یک کشور عادی عمل کند می‌توانیم با آن رابطه‌مان را احیا کنیم». وی در ادامه حرف‌های مغرضانه خود ادعا کرد که عربستان از مداخله ایران در امور عراق نگران است.

محمد جواد ظریف رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان، در صحفه توئیتر خود در پاسخ به سخنان عادل الجبیر که گفته بود برای مذاکره با ایران آماده هستند به شرطی اینکه همانند یک کشور عادی رفتار کند، نوشت: «کشور‌های عادی کشتارگاه‌هایشان را به جای کنسولگری جا نمی‌زنند، کشور‌های عادی به همسایگانشان حمله نمی‌کنند، باعث ایجاد بحران‌های بشردوستانه نمی‌شوند و از مذاکره سرباز نمی‌زنند. با تمام این اوصاف ما هیچ پیش شرطی برای مذاکره تعیین نمی‌کنیم.»

روز گذشته (جمعه-۴ بهمن) نیز شبکه «العربیه» اقدام به برنامه‌ای ضبط شده کرد که در آن شاهزاده «خالد بن سلمان» معاون وزیر دفاع عربستان در یک گفت‌وگوی تلویزیونی، با محور اختلافات عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران در منطقه حاضر شد. وی در این مصاحبه که با شبکه آمریکایی «وایس» و پیش از تشدید تنش‌های اخیر در منطقه صورت گرفته، ادعا‌های ضد ایرانی اثبات‌نشده مقامات کشورش را تکرار کرد. خالد بن سلمان بدون اشاره به نقش ریاض در ظهور و تقویت تروریسم در منطقه، سازمان‌های تروریستی را متحد ایران دانست و تهران را به تلاش برای عقب‌راندن منطقه و عربستان سعودی متهم کرد.

عادل الجبیر نیز عصر جمعه (۴ بهمن)، طی سخنانی در بوداپست پایتخت مجارستان، گفت: قانون اساسی ایران در زمینه موضوع صدور انقلاب، تاکید دارد بنابراین «چطور می‌توانیم با تهران مذاکره کنیم؟»

این اظهارات اخیر مقامات عربستان سعودی نشان داد که هنوز فاصله زیادی تا برقراری روابط عادی میان دو کشور باقی مانده است. اگرچه اراده سیاسی دو کشور در قبال یکدیگر بیشتر متوجه کاهش تنش موجود است، اما رقابت سنتی میان این دو قدرت کماکان نقش محوری در مناسبات میان ایران و عربستان سعودی دارد. افق مذاکره میان ایران و عربستان هنوز دارای پیچیدگی‌های فراروان است. همین پیچیدگی‌ها باعث شده است تا کنون اراده جدی برای مذاکره از سوی دو طرف مشاهده نشود.

نخستین پیچیدگی در خصوص طرح و ساختار مذاکره میان دو کشور است. به این معنی که دو کشور قرار است بر سر چه موضوعاتی گفتگو کنند. آیا صرفا در مورد از سرگیری روابط دوجانبه و بازگشایی کنسولگری و سفارت دو کشور است یا مسائل منطقه‌ای همچون یمن نیز شامل برنامه مذاکرات خواهد بود. در واقع این طرح مذاکراتی نشان از همان آمادگی و اراده برای حل اختلافات دارد که نبود آن بعید است مذاکرات را تبدیل به یک دستاورد کند.

مساله بعدی این است که دو طرف در میز مذاکره قرار است چه امتیازاتی را به طرف مقابل بدهند که بتواند در چارچوب بازی برد-برد که همواره اعلام می‌شود قرار بگیرند و طرفین را بعد از دو دهه تنش بر سر مسائل منطقه‌ای متقاعد سازد. مساله مهم دیگر نقش بازیگران سوم و به‌خصوص آمریکا در این فرآیند است. در واقع عربستان به‌صورت مستقلانه و ناشی از شرایط و اضطرار منطقه‌ای به سمت گفتگو با ایران متمایل شده یا در چارچوب احاله مسوولیت از سوی آمریکا به سمت گفتگو با ایران ترغیب شده است.

مسائل موجود میان ایران و عربستان سعودی با گذر زمان دچار چنان پیچیدگی شده اند که به نظر نمی‌رسد با رد و بدل شدن چند پیام در فضای مجازی یا مصاحبه‌های خبری بتوان امیدی به حل آن‌ها داشت. در حال حاضر مشکلات ایران و عربستان از مناسبات میان دو کشور خارج شده و در فضایی فراتر از منطقه گسترده شده است. چنین گستردگی در اختلافات فی مابین، احتمال حصول یک «صلح پایدار» و همه جانبه میان دو کشور را حداقل در آینده کوتاه مدت دشوار می‌سازد.