غدد لنفاوی چیست و چرا متورم می‌شود؟

فرارو- سیستم لنفاوی بدن بخشی از سیستم ایمنی است که علاوه‌بر ایفای نقش در مبارزه با بیماری‌ها به حفظ تعادل مایعات بدن و جذب چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی نیز کمک می‌کند. اجزای اصلی سیستم لنفاوی گره‌ها یا غدد لنفاوی هستند که گاه بنا به دلایلی دچار گرفتگی و متورم می‌شوند. اگرچه این تورم غدد لنفاوی گاه به صورت طبیعی رخ می‌دهد و خود به خود نیز درمان می‌شوند، گاه نیز این تورم به دلایل حاد پدید می‌آید که می‌تواند عوارض بسیار جدی برای فرد ایجاد کند. 

 

به گزارش فرارو، غدد لنفاوی چیست و چرا متورم می‌شوند؟ علت تورم غدد لنفاوی چگونه تشخیص داده می‌شود و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات با ما همراه شوید تا اطلاعات جامعی در خصوص غدد لنفاوی در اختیار شما قرار بدهیم.

بدن ما روزانه با عوامل بیماری‌زای خارجی و تهدیدات داخلی بسیاری همچون شکل‌گیری انواع سلول‌های سرطانی، ورود میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا و آلرژن‌ها مواجه می‌شود و با آن‌ها مقابله می‌کند. یکی از سد‌های دفاعی بدن در برابر تهدید‌های خارجی «سیستم لنفاوی» (Lymph System) است که شامل مجموعه وسیعی از عروق (عروق لنفاوی) است که در سرتاسر بافت‌های بدن انتشار یافته‌اند تا مایعی به نام لنف یا مایع لنفاوی بتواند در بدن جریان پیدا کند. مایع لنفاوی مانند خون در تمام بافت‌های بدن منتشر می‌شود. به طور کلی سیستم لنفاوی سه نقش عمده را در بدن ایفا می‌کند:

۱. حفظ تعادل بین مایع میان‌بافتی و خون
۲. مبارزه با عفونت‌ها و ناهنجاری‌های سلولی
۳. تسهیل جذب چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی از سیستم گوارشی

 

این سیستم از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که عبارت‌اند از:

۱. لاکتیل: «لاکتیل‌ها» (Lacteals) رگ‌های کوچکی هستند که جذب چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی را از روده امکان‌پذیر می‌کنند.

۲. عروق لنفاوی: روزانه حدود ۲ لیتر مایع از سیستم قلبی و عروقی وارد بافت‌های بدن می‌شود و از طریق عروق لنفاوی دوباره جمع‌آوری می‌شوند. عروق لنفاوی شبکه‌ای را به وجود می‌آورند که در سرتاسر بافت‌ها پخش شده است؛ اما مایع لنفاوی خلاف خون پمپاژ نمی‌شود و با نیروی انقباض عضلات وارد عروق لنفی می‌شود.

۳. مجرای لنفاوی: عملکرد «مجرای لنفاوی» (Lymphatic Duct) بازگرداندن مایع لنفاوی به گردش خون است.

۴. گره‌های لنفاوی: در قسمتی که عروق لنفاوی به یکدیگر می‌رسند، گره لنفاوی ایجاد می‌شود. اگرچه از بسیاری از آن‌ها با نام غده لنفاوی یاد می‌شود، عملکرد و ساختار آن‌ها به طور کلی با غده‌های سیستم درون‌ریز متفاوت است. درون هر گره لنفاوی سلول‌های ایمنی برای مبارزه به ارگانیسم‌های بیگانه مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها دسترسی پیدا می‌کنند.

۵. سایر بافت‌های لنفاوی: به جز بخش‌های ذکر شده اندام‌های مختلف دیگری نیز با سیستم لنفاوی مشارکت دارند و بخشی از بافت لنفاوی محسوب می‌شوند. این بخش‌ها عبارت‌اند از: لوزه‌ها، طحال، غده تیموس، مغز استخوان و کبد در دوران جنینی.

 

آنچه در عموم از آن به عنوان غده لنفاوی یاد می‌شود، در واقع حاصل به هم پیوستن تعداد زیادی از عروق لنفاوی در یک نقطه و نام دیگر آن «گره لنفاوی» (Lymphatic Nodes) است. هر گره لنفاوی ساختاری مانند کلیه دارد و از طریق عروق لنفاوی با دیگر گره‌ها مرتبط می‌شود. سیستم لنفاوی بدن را حدود ۶۰۰ گره لنفاوی تشکیل داده‌اند که بین عموم به غده لنفاوی معروف هستند؛ اگرچه ساختار، نقش و عملکرد غدد کاملا متفاوت است. از نظر ساختاری هر غده لنفاوی درون یک کپسول فیبری محصور شده است و از یک قشر بیرونی به نام کورتکس و ناحیه داخلی به نام مدولا تشکیل می‌شود. گره لنفاوی اولین مکانی است که سلول‌های سیستم ایمنی برای مقابله با میکروب‌ها و تولید پادتن در آن تجمع پیدا می‌کنند. اجزای تولید شده در سیستم ایمنی در نهایت می‌توانند از طریق مایع لنف وارد جریان خون شوند. از این نقطه به بعد آنتی‌بادی و سلول‌های سیستم ایمنی همراه با خون در کل بدن انتشار می‌یابند و با تکثیر پاتوژن‌ها در بافت‌های بدن و پیش‌روی عفونت مقابله می‌کنند.

 

غده‌های لنفاوی یا همان گره‌های لنفاوی اندام‌های بیضی شکلی هستند که اگرچه در سرتاسر بدن گسترش یافته‌اند، اصلی‌ترین آن‌ها را می‌توان در نقاط خاصی از بدن یافت. در واقع اصلی‌ترین گره‌های لنفاوی که ممکن است افراد مشاهده یا احساس کنند، در این قسمت‌های بدن قرار دارند:

ــ زیر فک
ــ دو سمت گردن
ــ زیر بغل
ــ دو سمت کشاله ران

به طور کلی غدد لنفاوی دچار سه نوع ناهنجاری اصلی می‌شوند که عبارت‌اند از:

۱. ماکروکیستیک: یک کیسه بزرگ و پر از مایع زیر پوست ایجاد می‌شود و پوست به رنگ قرمز یا کبود در می‌آید. این کیست‌ها شعاعی بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر دارند و اغلب روی گردن و گاهی در سینه، زیر بغل یا کشاله ران ایجاد می‌شوند.

۲. میکروکیستیک: در این نوع ناهنجاری لنفاوی گروهی از کیست‌های پر از مایع و کوچک تشکیل و همراه با رشد کودک بزرگ‌تر می‌شوند.

۳. ناهنجاری لنفاوی مرکب: ترکیبی از ناهنجاری‌های لنفاویِ میکروکیستیک و ماکروکیستیک است.

سیستم لنفاوی یک بخش مهم از سیستم ایمنی بدن است. سیستم ایمنی بدن با عفونت‌ها و بیماری‌های دیگر می‌جنگد. سلول‌ها و مایعات جمع شده در غدد لنفاوی به جنگ علیه عفونت‌ها و بیماری‌ها کمک می‌کنند و به همین دلیل ممکن است بزرگ شوند. غدد لنفاوی بزرگ‌ شده غالباً در نزدیکی منشأ عفونت هستند و همین کمک می‌کند تا علت و محل عفونت مشخص شود. برای مثال ممکن است غدد لنفاوی پشت گردن نوزاد مبتلا به عفونت سر متورم شود یا غدد لنفاوی ملتهب در اطراف فک ممکن است نشانه وجود عفونت در دندان‌ها یا دهان باشد؛ اما التهاب غدد لنفاوی ممکن است بر غدد لنفاوی تمام بدن تأثیر بگذارد. این موضوع ممکن است در برخی بیماری‌های ویروسی مانند مون (مونوکلوئوز عفونی) یا آبله‌مرغان مشترک باشد. برخی از دلایل ابتلا به التهاب غدد لنفاوی عبارت‌اند از:

۱. عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
۲. عفونت غده لنفاوی یا گروه کوچکی از غدد
۳. سرطان البته علائم دیگر نیز غالباً وجود دارند
۴. واکنش‌های دارویی به برخی دارو‌ها مانند برخی آنتی بوتیک‌ها و دارو‌های تشنج مانند داروی ضد تشنج فنیتوئین و دارو‌های پیشگیری از مالاریا
۵. التهاب مفاصل و بسیاری از بیماری‌های مفصلی که بر کودکان اثر می‌گذارند
۶. اختلالات سیستم ایمنی همچون لوپوس، آرتریت روماتوئید، لنفوم و لوسمی

 

 

با این حال باید توجه داشت که تورم غدد لنفاوی همیشه نشانه بیماری زمینه‌ای نیست. بعضی اوقات غدد لنفاوی متورم می‌تواند طبیعی باشد. برای مثال غدد لنفاوی کوچک (کم‌تر از ۱ سانتی متر)، لنفاوی مسطح زیر فک در کودکان سالم و بزرگ‌سالان و یا کوچک (حداکثر ۲ سانتی متر)، غدد لنفاوی کشاله ران (غدد لنفاوی اینگوینال) در افراد جوان ممکن است طبیعی باشد.

التهاب گره‌های لنفاوی بسته به علت تورم و محل گره‌های لنفاوی متورم شده می‌تواند علائم مختلفی را ایجاد کند. نشانه‌های رایج همراه با التهاب گره‌های لنفاوی عبارت‌اند از:

۱. علائم تنفسی فوقانی مانند تب، آبریزش بینی یا گلودرد
۲. غدد لنفاوی متورم در گردن، زیر بغل و کشاله ران
۳. تورم اندام (می‌تواند انسداد سیستم لنفاوی را نشان بدهد)
۴. عرق شبانه
۵. سخت شدن و گسترش گره‌های لنفاوی (می‌تواند وجود تومور را نشان بدهد)

غدد لنفاوی ملتهب ناشی از عفونت در صورت درمان نشدن ممکن است به آبسه تبدیل شود. آبسه‌ها از تجمع موضعی چرک ناشی از عفونت‌ها تشکیل می‌شوند. چرک حاوی مایعات، گلبول‌های سفید خون، بافت مرده و باکتری‌ها یا عوامل بیماری‌زا دیگر است. آبسه ممکن است نیاز به تخلیه و درمان آنتی بیوتیکی داشته باشد.

 

ورم غدد لنفاوی زمانی از بین می‌رود که بیماری زمینه‌ای مثل عفونت که باعث بروز آن شده است، درمان شود. اگر این مشکل شما را نگران کرده است و یا اگر ورم غدد لنفاوی شما ویژگی‌های زیر را دارد، نزد پزشک بروید:

ــ غدد لنفاوی بدون دلیل مشخصی ورم کنند.
ــ غدد لنفاوی به مرور بزرگ‌تر می‌شوند و یا این ورم دو تا چهار هفته ادامه دارد.
ــ موقع فشار دادن غدد احساس می‌کنید سفت هستند و یا حرکت نمی‌کنند.
ــ ورم غدد لنفاوی با تب، تعریق در خواب شب یا کاهش وزن بی‌دلیل همراه است.
ــ ورم غدد لنفاوی با گلودرد یا سختی قورت دادن غذا یا دشواری نفس کشیدن همراه است.

 

به طور معمول پزشک برای تشخیص و ارزیابی بیشتر علت غدد متورم و تعیین نوع درمان ممکن است یکی از روش‌های تشخیصی زیر را تجویز کند:

۱. بررسی تاریخچه پزشکی: پزشک برای تشخیص نوع و چگونگی وضعیت غده‌های لنفاوی متورم بیمار و علائم‌های احتمالی دیگر بیمار به بررسی تاریخچه و سابقه پزشکی بیمار نیاز دارد.

۲. معاینه بدنی: پزشک برای بررسی اندازه، حساسیت و بافت غدد لنفاوی معاینه بدنی را انجام بدهد. وضعیت غدد لنفاوی متورم و سایر علائم و نشانه‌های بیمار می‌توانند سرنخ‌هایی برای علت بیماری را مشخص کنند.

۳. آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند در تأیید یا رد هرگونه شرایط مشکوک در زمینه بیماری کمک کند. آزمایش‌های جانبی به علت بیماری بستگی دارد.

۴. مطالعات تصویربرداری: اسکن رادیوگرافی قفسه سینه یا توموگرافی کامپیوتری (CT) در ناحیه درگیر شده می‌تواند در تشخیص منابع احتمالی عفونت یا یافتن تومور کمک کند.

۵. بیوپسی غدد لنفاوی: پزشک ممکن است برای تشخیص بهتر بیوپسی را توصیه کند.

 

درمان التهاب غدد لنفاوی به دلایل ابتلا به این بیماری بستگی دارد. اگر در پوست یا بافت‌های اطراف عفونت‌های باکتریایی وجود داشته باشد، می‌توان آن را با مصرف آنتی‌بیوتیک رفع کرد تا این غدد به مرور زمان به اندازه طبیعی خود بازگردند. اگر یکی از غدد خودش دچار عفونت شده باشد، نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک نیست؛ اما باید پس از انجام عمل جراحی در محل عفونت از کمپرس گرم استفاده شود. درواقع درمان‌های تورم غدد لنفاوی را می‌توان به ترتیب زیر دسته‌بندی کرد:

۱. خود درمانی: پزشک احتمالا یک داروی کاهش دهنده تب مانند ایبوپروفن همراه با یک کمپرس گرم توصیه می‌کند. بالا بردن سطح متورم شده نیز می‌تواند به کاهش التهاب کمک کند. منظور از بالا بردن سطح متورم در ارتفاع قرار دادن آن است.

۲. دارو درمانی: در موارد دیگر ممکن است یک دوره از آنتی بیوتیک‌ها برای کمک به بدن برای مبارزه با عفونت که باعث تورم غدد لنفاوی می‌شود، استفاده شود.

۳. تخلیه آبسه: اگر یک گره لنفاوی خود آلوده شود، آبسه (مجموعه‌ای از گره) ممکن است شکل بگیرد. وقتی آبسه تخلیه می‌شود، تورم معمولا به سرعت کاهش می‌یابد. پزشک شما این کار را با بی حس کردن و ایجاد برش کوچکی که اجازه می‌دهد عفونت تخلیه شود، انجام می‌دهد. این مکان ممکن است برای تسریع بهبودی با گاز پانسمان شود.

۴. درمان سرطان: اگر تورم غدد لنفاوی شما به علت تومور سرطانی باشد، تعدادی گزینه درمان وجود دارد. این گزینه‌ها شامل عمل جراحی برای حذف تومور، شیمی درمانی و اشعه است. پزشک قبل از شروع درمان هریک از این گزینه‌ها را به همراه نظر مثبت و منفی خود به شما پیشنهاد می‌کند.

 

۱. کمپرس آب گرم: کمپرس آب گرم نسخه قدیمی برای کاهش تورم غدد است. وقتی کمپرس آب گرم را روی موضع قرار بدهید، دما باعث جریان خون می‌شود که درد و تورم را کاهش می‌دهد. مطالعات نشان داده است که بین گرما و فعالیت نکردن ویروس‌ها ارتباط وجود دارد. دستمالی را در آب گرم خیس کنید و آب اضافی آن را بگیرید و ده دقیقه روی موضع بگذارید. این کار را چندبار در روز انجام بدهید یا اینکه روزانه چندبار موضع را با آب گرم بشویید تا تورم از بین برود.

۲. آب و نمک: افرادی که از تورم غدد گردن که ناشی از سرماخوردگی و گلودرد است رنج می‌برند، قرقره کردن آب و نمک درمان موثری است. نمک منیزیم یا نمک دریا خاصیت ضد التهابی و درمان بخشی بسیار عالی دارند. برای این کار در یک فنجان آب گرم نصف قاشق نمک بریزید و خوب ترکیب کنید. این مخلوط را خوب قرقره و ۲ تا ۳ بار در روز این کار را تکرار کنید.

۳. سیر: مطالعات نشان داده است که سیر خاصیت آنتی باکتریایی، آنتی اکسیدانی و ضد دیابتی دارد؛ همچنین از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند. بدون شک این ویژگی‌های سیر می‌تواند تورم غدد لنفاوی را نیز کاهش بدهد. مصرف کردن دو یا سه بوته سیر تازه می‌تواند در درمان تورم غدد لنفاوی بسیار موثر واقع شود.

۴. سرکه سیب: یکی دیگر از دارو‌های طبیعی درمان تورم غدد لنفاوی سرکه سیب است. سرکه محیط الکلی ایجاد می‌کند و همچنین PH بدن را در سطح بالایی حفظ می‌کند. مطالعات نشان داده است که سرکه خاصیت پاک کنندگی دارد و سطح آنزیم و ویتامین در بدن را بالا می‌برد. در واقع خاصیت آنتی باکتریایی و آنتی اکسیدانی سرکه سیب باعث درمان عفونت‌ها می‌شود.

۵. عسل: خاصیت بالای ضد التهابی عسل می‌تواند به کاهش درد و تورم کمک کند. یک فنجان آب را با دو قاشق عسل و مقداری آب لیمو ترکیب کنید و به مدت یک هفته هر روز بنوشید.

۶. زردچوبه: یکی دیگر از دارو‌های گیاهی زردچوبه است که غنی از آنتی اکسیدان است و تاثیر ضد التهابی دارد. یک قاشق زردچوبه را با مقداری عسل ترکیب کنید و روی موضع بمالید و چند دقیقه بعد با آب گرم بشویید. این کار را دو بار در روز انجام بدهید.

۷. روغن نعناع: مالیدن روغن نعناع روی موضع باعث می‌شود جریان خون بالا برود. نعناع خاصیت مسکنی دارد و حاوی مواد معدنی مثل منگنز، کلسیم، ویتامین‌های آ و ث و منیزیم است. برای درمان تورم غدد لنفاوی چند قطره از این روغن را روی موضع بمالید و ۵ دقیقه به آرامی ماساژ بدهید. این کار را دوبار در روز انجام بدهید.

۸. برگ گیاه ملیون: گیاه ملیون چینی توانایی بالا بردن عملکرد سیستم ایمنی و کبد را دارد و به عنوان داروی مبارزه با دیابت، خستگی و استرس استفاده می‌شود. استفاده از دمنوش این برگ‌ها در طب قدیمی چینی به عنوان داروی رفع تورم غدد لنفاوی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.