پکن؛ چشم به راه بایدن

یکی از نخستین اقدامات دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا در بدو ورود به کاخ سفید، خارج کردن امریکا از مذاکرات پیمان تجارت آزاد شراکت دو سوی اقیانوس آرام (TPP) بود؛ توافقی که در صورت به ثمر رسیدن می‌توانست وسیع‌ترین و بزرگ‌ترین توافق تجارت آزاد تاریخ باشد و نفوذ ایالات متحده امریکا در شرق و جنوب شرقی آسیا و اقیانوسیه را به شکل چشمگیری افزایش دهد. حالا چهار سال بعد از این تصمیم، دو ماه مانده به خروج ترامپ از کاخ سفید، چین، رقیب اصلی واشنگتن در حوزه اقیانوس آرام، توافق تجارت آزاد ۱۵ جانبه‌ای را امضا کرد که از سوی ناظران همان توافق TPP منهای امریکا است.

اعتماد در ادامه نوشت: توافق جدید با نام R.C.E.P یا توافق جامع شراکت اقتصادی منطقه‌ای امضا شده است، ۱۵ کشور شرق و جنوب شرقی آسیا و اقیانوسیه را در بر می‌گیرد. جمعیتی معادل ۲.۲ میلیارد نفر مشمول این توافق تجارت آزاد منطقه‌ای می‌شوند که آن را به بزرگ‌ترین توافق تجارت آزاد جهان تبدیل می‌کند.

اما چینی‌ها که از سیاست‌ها انزواطلبانه و کرسی خالی امریکا در اقیانوس آرام و شرق آسیا برای گسترش نفوذ خود استفاده کرده‌اند، حالا منتظر یک سیاستمدار کهنه‌کار در کاخ سفید هستند که نه تنها ممکن است برخی از سیاست‌های ضدچینی کنونی دولت امریکا را پیگیری کند، بلکه در برخی از رویکرد‌ها نسبت به چین از جمله مسائلی مانند ادعا‌های سرزمینی، مسائل حقوق بشری و جدایی‌طلبی در تایوان و تبت، سیاست تهاجمی‌تر در مقابل پکن اتخاذ کند.

تحریم‌های تازه

ترامپ، چند هفته مانده به آنکه بارش را برای عزیمت از کاخ سفید ببندد، یک به یک میراث‌های بدون بازگشتی در سیاست خارجی برای بایدن به جا می‌گذارد. به گفته یکی از مقامات ارشد دولت امریکا دونالد ترامپ به دنبال اعمال تحریم‌هایی جدید و سخت علیه چین در روز‌های آتی است تا بدین ترتیب پیش از پایان دوره ریاست‌جمهوری خود کار جو بایدن، رقیب دموکرات خود برای بهبود روابط با پکن را سخت‌تر کند.

اقدامات مد نظر ترامپ شامل حفاظت از فناوری امریکایی در برابر ارتش چین، مقابله با ماهیگیری غیرقانونی و تحریم برخی مقامات و موسسات حزب کمونیست است. به گزارش اکسیوس، ترامپ ممکن است محدودیت‌های تجاری علیه شرکت‌های چینی و نهاد‌های دولتی به بهانه نقض حقوق بشر و تهدید علیه امنیت ملی امریکا را اعمال کند و این درحالی است که تیم انتقالی بایدن هنوز حاضر به اظهارنظر درباره این گزارش نشده است.

ژائو لیجیان، سخنگوی وزارت خارجه چین در کنفرانس خبری دیروز خود تاکید کرد که «همکاری تنها راه پیش روی (امریکا و چین) است. ژائو گفت: این راهبرد منافع کلیدی مردم دو کشور را تامین کرده و تضمین‌کننده توسعه پایدار و سالم روابط امریکا و چین است. همچنین جامعه جهانی نیز انتظار همین مساله را دارد. چین همچنان معتقد است که دو طرف از همکاری منتفع خواهند شد، اما از طریق تقابل متضرر می‌شوند.

تجارت آزاد اقیانوس آرام منهای امریکا

دولت بعدی امریکا از روز‌های نخستین کارش باید با جهانی تازه روبرو باشد که برخلاف گذشته امریکا یکی از بازیگران فعال آن نیست. چهار سال گفتگو برای پیمان شراکت دو سوی اقیانوس آرام، با یک چرخش قلم ترامپ دود شد و به هوا رفت، اما این چینی‌ها بودند که با پیگیری همان مذاکرات توانستند ۱۴ کشور دیگر منطقه را راضی کنند تا توافقی مشابه، این بار بدون حضور امریکا امضا کنند؛ توافقی که می‌تواند نقش و نفوذ چین را در کرانه‌های غربی اقیانوس آرام به شکل چشمگیری افزایش دهد.

روزنامه انگلیسی‌زبان گلوبال تایمز پکن، با اشاره به امضای این توافق تجارت آزاد می‌نویسد که امضای این توافق نشان می‌دهد که برخلاف ادعا‌های دولت امریکا، چین یک «امپریالیست توسعه‌طلب» نیست. این روزنامه که معمولا مواضع حزب کمونیست چین را برای جهان خارج منعکس می‌کند، نوشته است: «این توافق نشان داد که چین آماده است با همسایگانش به شکل موثر و براساس منافع متقابل وارد تعامل شود. این بنیان توسعه چین است. پکن از ابتدا دنبال راهکار‌های برد- برد و همه‌برنده بود و به شکل تصاعدی منافع مشترک بیشتری را در سراسر جهان با شرکایش به دست آورده است.»

شبکه دولتی سی‌جی‌تی‌ان چین هم با اشاره به تلاش امریکا برای انزوای پکن و شراکت‌زدایی میان کشور‌های جهان با چین بر امضای این توافق در کنار توافق‌های تجارت آزاد دیگر چین از جمله با کامبوج، با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و توسعه روابط با نیوزیلند و سنگاپور اشاره می‌کند و می‌نویسد: «این توافق‌ها رویای امریکا برای شراکت‌زدایی کشور‌های جهان با چین را به هم زد.»

دولت ترامپ در واپسین روز‌های زمامداری‌اش هم سیاست صندلی‌های خالی را در روابط با شرق آسیا ادامه می‌دهد. دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا برای سومین سال متوالی از شرکت در نشست سران انجمن ملل آسیای جنوب شرقی (آسه‌آن) سر باز زده است و مشاور امنیت ملی‌اش را به جای خود در این اجلاس مجازی مشارکت می‌دهد.

آیا بایدن برای چین از ترامپ بهتر است؟

دولت چین به‌رغم دستاوردی که با امضای توافق تجارت آزاد R.C.E.P به دست آورد، همچنان نگران آینده روابطش با ایالات متحده امریکاست. روزنامه انگلیسی‌زبان دولتی چین، در یادداشتی با اشاره به تغییر دولت در امریکا می‌نویسد: «چین نباید در این توهم فرو رود که انتخاب بایدن باعث بهبود روابط چین و امریکا یا بازگشت اقدامات خصمانه اخیر می‌شود، همزمان دولت نباید اجازه دهد که اعتقادش به تقویت روابط دوجانبه کاهش پیدا کند. رقابت امریکا با چین و جبهه‌گیری واشنگتن علیه چین، در طول زمان مطمئنا تشدید خواهد شد.»

در حالی که چینی‌ها با نگرانی منتظر رویارویی با تحولات جدید در واشنگتن هستند، کارزار انتخاباتی و تیم انتقالی جو بایدن، رییس‌جمهور منتخب امریکا، هنوز هیچ موضع‌گیری رسمی در مورد آینده سیاست خارجی دولت‌شان در برابر چین منتشر نکرده‌اند. جو بایدن در سیاست خارجی تازه‌کار محسوب نمی‌شود. به نوشته سی‌ان‌ان بایدن در طول ۵ دهه حضورش در جایگاه‌های مختلف سیاسی، چندین بار با موضوع چین دست و پنجه نرم کرده است. او به عنوان سناتور یکی از نمایندگان اصلی در کنگره امریکا بود که سال ۲۰۰۱ به روند پیوستن چین به سازمان تجارت جهانی کمک کرد.

سی‌ان‌ان در گزارشی با عنوان «چین؛ اصلی‌ترین چالش سیاست خارجی بایدن» تاکید می‌کند که به احتمال زیاد دولت بایدن بخشی از سیاست‌های دولت ترامپ را علیه چین پیگیری خواهد کرد. به نوشته پایگاه خبری این شبکه تلویزیونی امریکایی، در بیانیه کنگره ۲۰۲۰ حزب دموکرات بر تلاش برای جلوگیری از همکاری شرکای امریکا در جهان با چین برای توسعه شبکه ارتباطی نسل پنجم (۵G) تاکید شده است. شخص بایدن هم ماه سپتامبر در کارزار انتخاباتی‌اش اشاره کرده بود که نگرانی‌هایی مشابه دولت کنونی امریکا در مورد عملکرد شبکه اجتماعی تیک‌تاک در امریکا دارد.

در مورد ادعا‌های سرزمینی چین در دریای جنوبی چین هم بعید به نظر می‌رسد که دولت بایدن سیاست متفاوتی نسبت به گذشته در پیش بگیرد و پیش‌بینی می‌شود که در دولت بعدی امریکا، رویکرد نظامی واشنگتن برای جلوگیری از آنچه «توسعه‌طلبی سرزمینی چین» خوانده می‌شود، تقویت شود. در مورد حمایت از ادعای استقلال تایوان از چین، به نظر می‌رسد که بایدن موضعی جدی‌تر نسبت به ترامپ داشته باشد.

هر چند ترامپ در ابتدای کارش به عنوان رییس‌جمهور با پاسخ دادن به تلفن تبریک رییس‌جمهور تایوان، خشم پکن را برانگیخت و در یک سال گذشته با تصویب فروش مقادیر معتنابهی اسلحه به تایوان، صدای اعتراض چینی‌ها را درآورده است، سابقه بایدن در همراهی با تایوان، بسیار طولانی‌مدت‌تر و عمیق‌تر است. بایدن ۴۱ سال پیش در کنگره امریکا به قانون روابط امریکا و تایوان رای مثبت داده بود. بایدن در یادداشتی که سال ۲۰۰۱ در مقام سناتور نوشته بود از «منافع حیاتی امریکا در حفظ دموکراسی با نشاط تایوان» سخن گفته بود.

در مورد موضع‌گیری‌های دولت امریکا در قبال سیاست‌های ادعایی نقض حقوق بشر در استان سین‌کیانگ چین و منطقه خودمختار هنگ‌کنگ هم بعید است که بایدن سیاستی متفاوت از دولت ترامپ در پیش بگیرد و بیشتر به نظر می‌رسد که سیاست خارجی دولت دموکرات در این مسائل تهاجمی‌تر و با تحمل کمتر باشد.

اردیبهشت‌ماه سال جاری، کارزار انتخاباتی بایدن در بیانیه‌ای که برای حمایت از جناح‌های موسوم به دموکراسی‌خواه در تایوان نوشته شده بود، دولت ترامپ مقصر رویداد‌های آن زمان در هنگ‌کنگ معرفی و تاکید شده بود در صورت پیروزی بایدن «ارزش‌های واضح، منسجم و قوی در برخورد با چین» در دستور کار امریکا قرار خواهد گرفت.