آیا واکسن کرونا، خاطرات آپارتاید را زنده می‌کند؟

فرارو- "جایاتی گاش*"، وی دبیر اجرایی "اتحادیه توسعه اقتصادی بین المللی" در مقاله‌ای برای "پایگاه خبری پراجکت سیندیکیت"، از احتمال زنده شدن خاطرات آپارتاید، پس از کشف واکسن ویروس کرونا، و عدم دسترسی شمار زیادی از مردم جهان (به طور عادلانه) به این واکسن خبر داده است.

«اخیرا شرکت داروسازی فایزر (آمریکایی) و شرکت بایون تک (آلمانی) اعلام کرده اند که واکسن ویروس کرونایِ آن‌ها (به طور مشترک در حال تولید است)، در آزمایشات بالینی، درصد موفقیت بالای ۹۰ درصد را به ثبت رسانده است. این گزارش ها، امید‌های عمومی در مورد بازگشت جریان زندگی به دوره قبل از پاندمی ویروس کرونا را به شدت افزایش داده اند».

به گزارش فرارو، این امیدواری ها، شاید مدت زمان زیادی دوام نداشته باشند. موضع گیری اخیر شرکت‌های مذکور، تا حد زیادی دولت‌های مختلف در جهان را نیز با تکاپو واداشت تا نسبت به خرید واکسن از هر یک از این دو شرکت، برنامه ریزی‌های گسترده‌ای را انجام دهند و از دیگر رقبای خود عقب نیفتند. بدون تردید، کشور‌ها و افراد ثروتمند، نخستین دوز‌های واکسن کرونا را که عملکرد بالایی داشته باشد، در حجم بالا خریداری خواهند کرد.

نهاد موسوم به "دسترسیِ جهانی به واکسن ویروس کرونا" که توسط سازمان بهداشت جهانی و برخی نهاد‌های مرتبط دیگر ایجاد شده، دقیقا با این هدف تاسیس شده که از وقوعِ گزاره مذکور، جلوگیری نماید. این نهاد سعی دارد تا به محض تولید واکسن ویروس کرونا، آن را به تمامی کشور‌های جهان به صورت عادلانه تخصیص دهد و در این مسیر به طور خاص، وضعیت افراد با ریسک بالا را شدیدا مورد توجه قرار دهد. به بیان دیگر، این نهاد تا حدی برای جلوگیری از هیمنه کشور‌ها و افراد ثروتمند جهت بهره برداری اختصاصی از واکسن ویروس کرونا (بدون توجه به دیگر جوامع انسانی)، ایجاد شده است.

تاکنون بیش از ۱۸۰ کشور در جهان که حدودا دو سوم جمعیت جهانی را نمایندگی می‌کنند، به این نهاد و سازمان بین المللی پیوسته اند. این نهاد دربرگیرنده یِ ۹۴ کشور با درآمدِ بالا است که همگی آن‌ها مشمول تعهدات حقوقی یکسان شده اند.

تمامی کشور‌های موجود در لیست نهادِ "دسترسیِ جهانی به واکسن ویروس کرونا"، امکان دسترسی به واکسن ویروس کرونا را خواهند داشت و به محض کشف واکسن، با پرداخت سهم خود می‌توانند دوز‌های این واکسن را در اختیار داشته باشند. ۹۲ کشور با درآمدِ پایین نیز که در نهاد مذکور عضو هستند، دوز‌های واکسن ویروس کرونا را به صورت رایگان دریافت خواهند کرد.

این نهاد سعی دارد تا واکسن ویروس کرونا را در دو مرحله میان کشور‌های عضو توزیع کند. در مرحله اول، تمامی کشور‌های عضو با توجه به جمعیتشان، واکسن ویروس کرونا را دریافت خواهند کرد. ابتدا، واکسن ویروس کرونا به اندازه کافی و متناسب با سه درصد جمعیتِ در خطرِ کشور‌های عضو تخصیص داده می‌شود (نظیر افرادی که از بیماری‌های خاص رنج می‌برند و همچنین پرسنل درمانی) و سپس، ۲۰ درصد از هر جامعه که آن‌ها نیز در خطر هستند (نظیر سالخوردگان)، هدفِ دریافت واکسن ویروس کرونا قرار می‌گیرند.

در مرحله دوم، واکسن ویروس کرونا با اولویتِ بیشتر به آن دسته از کشور‌هایی تعلق می‌گیرد که شیوع ویروس کرونا در آن‌ها سریع‌تر و تاسیسات بهداشت و درمان آن‌ها نیز ضعیف‌تر هستند. با توجه به محدودیت‌هایی که در میدان عمل وجود دارند (مثلا واکسن "فایزر-بایون تک" باید در دو دوز و با فاصله سه هفته تجویز شود و این شرکت‌ها حداکثر تا پایان سال فقط می‌توانند ۱.۳۵ میلیارد دوز، تولید واکسن داشته باشند)، چشم انداز اینکه فرآیند توزیع واکسن ویروس کرونا، عادلانه اتفاق بیفتد، چندان روشن نیست.

محدودیت‌ها و موانع زیادی نیز در روند اجرای تعهدات و عملکرد "نهادِ دسترسیِ جهانی به واکسن ویروس کرونا" وجود دارند. به عنوان مثال، در شرایطی که چین به تازگی به نهاد مذکور پیوسته، آمریکا هنوز به این نهاد نپیوسته است. البته که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا با شعار معروفش یعنی "اول آمریکا/First America"، به هیچ عنوان در نپیوستن به این نهاد، جهان را شگفت‌زده نکرد.

با این حال، دلایل امیدوار کننده‌ای وجود دارند که احتمالا "جو بایدن" رئیس جمهور منتخب آمریکا، این روند را معکوس خواهد کرد. بایدن سعی دارد تا به بسیاری از نهاد‌ها و توافقات بین المللی که ترامپ از آن‌ها خروج کرده، بار دیگر بپیوندد. وی حتی یک کارگروه ویژه جهت مقابله موثر با ویروس کرونا، ایجاد کرده است. حتی مسوولان بسیاری از نهاد‌های دارویی و پزشکی بین المللی نیز با جو بایدن گفتگو‌ها و مذاکراتی داشته اند.

در کنار این موارد، باید توجه داشت که چین نیز به طور شبانه روزی و مستقل، در حال انجام آزمایشات گسترده جهت معرفی واکسن ساخت خود جهت مقابله با ویروس کرونا است. تا این لحظه حداقل چهار واکسن، سه مرحله آزمایش بالینی را با موفقیت پشت سر گذاشته اند.

اگرچه که هیچ کدام از آن‌ها تاکنون نتوانسته اند به طور قطعی، موفقیت آمیز باشند. با این حال، گزارش‌های فراوانی مبنی بر اینکه دولت چین به طرق مختلف سعی دارد واکسن خود را قبل از واکسن‌های غربی ارائه کند، منتشر شده است.

با این همه مشکل دیگری نیز وجود دارد: برخی کشور‌هایی که عضو "نهاد دسترسیِ جهانی به واکسن ویروس کرونا" هستند، به طور جداگانه و مستقل نیز سعی دارند تا قرارداد‌هایی را با شرکت‌های داروسازی فایزر و بایون تک منعقد کنند و دوز‌های ابتدایی واکسن ویروس کرونا را هر چه سریع‌تر خریداری کنند. به عنوان مثال، بریتانیا ۴۰ میلیون دوز از واکسن فایزر-بایون تک را خریداری کرده است. دیگر کشور‌های اروپایی نیز یا قرارداد‌هایی را در این زمینه منعقد کرده اند و یا در حال مذاکره با شرکت‌های دارو سازی هستند.

اضافه بر این، اتحادیه اروپا نیز به طور مستقل در حال نهایی کردن قراردادی جهت دریافت دست کم ۳۰۰ میلیون دوز از واکسن ویروس کرونا است. ایالات متحده آمریکا با جمعیتی بالغ بر ۳۲۸ میلیون نفر، ۱۰۰ میلیون دوز از واکسن ویروس کرونا را سفارش داده و در قرارداد خود تاکید کرده که تا ۵۰۰ میلیون دوز هم بتواند خریداری کند. امری که نشان از تمایل دولت آمریکا جهت استفاده اقتصادی از واکسن ویروس کرونا دارد. برزیل و دیگر کشور‌های جهان نیز هرکدام به صورت جداگانه در حال انجام گفتگو و مذاکرات با شرکت‌های داروسازی جهت دریافت واکسن ویروس کرونا هستند.

پس از اینکه شرکت‌های فایزر و بایون تک، به طور مشترک از موفقیت بیش از ۹۰ درصدی واکسن ویروس کرونا خبر دادند، آن‌ها بیش از ۸۰ درصد از دوز‌های واکسن ویروس کرونا را که که تا پایان سال بعدی میلادی می‌توانستند تولید کنند، به دولت‌هایی فروخته اند که فقط ۱۴ درصد از جمعیت جهان را در بر می‌گیرند. به بیان دیگر، اگر واکسن ویروس کرونا توسط فایزر و بایون تک عرضه شود، اکثریت جمعیت جهان در وهله نخست به آن دسترسی نخواهند داشت.

به طور کلی، پاندمی ویروس کرونا، تنها در صورتی مهار خواهد شد که این بیماری، در تمامی کشور‌ها با اعمال سیاست‌های درست و موثر، کنترل شود. از این رو، اتخاذ سیاست‌ها و رویه‌هایی که خودخواهانه و معطوف به یک کشور باشند، به هیچ عنوان از کارایی لازم برخوردار نیستند.

متاسفانه رقابت سنگینی که در بحث تولید واکسن ویروس کرونا وجود دارد، دقیقا تایید کننده گزاره "خودخواهی" کشور‌ها است. امری که می‌تواند تبعات خسارت باری را به دنبال داشته باشد. اگر این روند تغییر نکند، "آپارتاید‌جهانی" این بار در حوزه بهداشت و سلامت خود را نشان خواهد داد و بی عدالتی در جهان را بیش از پیش، تشدید خواهد کرد. از سویی، متاسفانه باید گفت که پاندمی ویروس کرونا نیز همچنان با ما خواهد ماند. نتیجه این رویکرد این خواهد شد که ما مشکلات جدیدی را به مشکلی که هنوز حل نکرده ایم، خواهیم افزود.

*جایاتی گاش، وی دبیر اجرایی اتحادیه توسعه اقتصادی بین المللی است.