جنجال‌ها پیرامون اظهارات تحریک‌آمیز، اقدامات سیاسی و تحرکات نظامی جمهوری آذربایجان که با برگزاری رزمایش فاتحان خیبر از سوی ارتش جمهوری اسلامی ایران در شمال غرب کشور همراه شد، همچنان بر تحولات کشور سایه انداخته و علاوه بر واکنش‌های رسمی نگاه تحلیلگران و رسانه‌های بین‌المللی را معطوف به خود کرده است. میخائیل مجید، متخصص خاورمیانه معتقد است که اتحاد بین ترکیه، آذربایجان و پاکستان علیه ایران، هند و روسیه است، زیرا آنها یکی از بزرگترین مخالفان اهداف خود در افغانستان، آسیای مرکزی و خاورمیانه هستند.
پس از درگیری چندهفته‌ای سال گذشته میان دو همسایه شمال غربی ایران –ارمنستان و آذربایجان– بر سر منطقه چالش‌برانگیز قره‌باغ کوهستانی، به تازگی اقدامات و اظهاراتی از سوی مقامات باکو علیه تهران اتخاذ شده که ظاهراً متأثر از تحریکات بازیگر یا بازیگران سومی است که ممکن است، ذی‌نفع تنش‌های این‌چنینی و یا متضرر از روند تنش‌زدایی در منطقه باشد.
بر اساس گزارش خبرگزاری بلومبرگ، ایران رسماً اعلام کرده است که از روابط نظامی نزدیک آذربایجان با اسرائیل نگران است.
به نوشته بلومبرگ تصور می‌شود که نزدیکی باکو و تل‌آویو و ارائه تسلیحات از جمله پهپاد‌های تهاجمی و تجهیزات دیگر به ارتش آذربایجان علاوه بر جنگ سال گذشته در قره‌باغ ممکن است برای ایران نیز تهدید کننده باشد.
به نوشته بلومبرگ نگرانی ایران تا حدودی به دلیل روابط نزدیک این رژیم با اسرائیل مرتبط است، اما همچنین این امر پس از آن صورت گرفت که آذربایجان، ترکیه و پاکستان مانور نظامی مشترک در باکو انجام دادند و ظاهراً در واکنش، اندکی پس از آن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران تجهیزات و نیرو‌های خود را در منطقه مرزی مستقر کرد.
اما ماجرای دستگیری رانندگان کامیون‌های ایرانی، جرقه تنش‌های لفظی تازه شد تا جایی که ارتش ایران یک مانور گسترده در نزدیکی مرز ایران با آذربایجان برگزار کرد و آن را مسئله حاکمیتی خواند.
سرتیپ محمد پاکپور، فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران در ۲۹ سپتامبر به خبرنگاران گفت: «ایران تحمل نمی‌کند که همسایگانش به پناهگاهی امن و پایگاهی برای حضور و فعالیت‌های ضد امنیتی رژیم جعلی صهیونیستی تبدیل شوند».
در حالی که پاکپور به صراحت از آذربایجان نامی نبرد، با اشاره به اینکه ایران تغییر مناسبت ژئوپلیتیکی را در حوالی مرز خود نمی‌پذیرد، تأکید کرد: «شکی نیست که رژیم صهیونیستی به منظور ایجاد اختلاف نظر و شکاف بین ملت‌های مسلمان از برخی کشور‌های منطقه کمک و حمایت می‌کند». پاکپور افزود: «دولت‌های همسایه بیش از هر کس دیگری از دلایل بازی‌های جنگی ایران مطلع هستند». سخنانی که به نوشته بلومبرگ احتمالاً مخاطب مشخصی دارند.
همچنین سرتیپ کیومرث حیدری فرمانده نیروی زمینی ارتش در ۳۰ سپتامبر اعلام کرد که رزمایش نظامی ایران در مناطق شمال غربی شامل یگان‌های زرهی، توپخانه، هواپیما‌های بدون سرنشین، یگان‌های جنگ الکترونیکی و هلیکوپتر خواهد بود. فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران در تمرین نظامی روز جمعه به تلویزیون دولتی گفت که ایران همچنین نگران حضور جنگنده‌هایی است که آذربایجان در نبرد‌های سال گذشته بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ استفاده کرده است.
سرتیپ کیومرث حیدری فرمانده نیروی زمینی ارتش در حاشیه رزمایش خیبر گفت: «تردد کامیون‌ها از خاک آذربایجان به جمهوری اسلامی ایران و از آنجا به ترکیه یا به نخجوان و یا از جمهوری اسلامی ایران به آذربایجان و ارمنستان باید در امنیت و آرامش کامل صورت بگیرد. انتظار می‌رود کشور‌ها در این رابطه به مسئولیت خودشان که احترام به امنیت و مسیر‌های اقتصادی و انتقال انرژی است توجه کنند و از بازی‌های رسانه‌ای خود را دور کنند».
سرتیپ فرهاد آریان فر معاون عملیات نیروی زمینی ارتش هدف از برگزاری این رزمایش را نمایش آمادگی نیروی زمینی ارتش برای صیانت از مرز‌های جمهوری اسلامی ایران عنوان و اظهار کرد: «پیام رزمایش فاتحان خیبر به کشور‌های دوست و همسایه صلح و دوستی و برای دشمنان نظام پاسخی کوبنده خواهد بود».
به نوشته بلومبرگ، به تازگی مسائل مرزی این دو کشور بار دیگر به محل نزاع تبدیل شده و با اقدامات و اظهاراتی از سوی مقامات باکو علیه تهران و پاسخ متقابل ایران همراه شد. تنش لفظی که ظاهراً مربوط به اختلافات جدی‌تر بر سر منافع و امنیت ملی است.
اوایل هفته جاری، الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان در مصاحبه با خبرگزاری دولتی آناتولی ترکیه، بدون اشاره به اقدامات و تحرکات تحریک‌آمیز باکو و بازگیران ثالث مورد اشاره ایران، اظهار داشت که از تمرین نظامی در نزدیکی مرز شگفت زده شده است. وی مدعی شد که «هر کشوری می‌تواند هرگونه رزمایش نظامی را در خاک خود انجام دهد. این حق حاکمیت آنهاست، اما چرا اکنون و چرا در مرز ما؟». سؤالی که بعید است علی‌اف پاسخ آن را بهتر از دیگران نداند.
همچنین خبرگزاری الجزیره در مطلبی درباره رزمایش اخیر ارتش ایران در نزدیکی مرز شمال غربی کشور، نوشت: تهران نگران حضور اسرائیل و داعش در نزدیکی مرز‌های خود با آذربایجان است.
به نوشته الجزیره، مقامات نظامی ایران می‌گویند «تغییرات ژئوپلتیک در حوالی مرز‌هایی خود را برنمی‌تابیم». محمد پاکپور، فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران همچنین گفت: «ایران تحمل نمی‌کند که همسایگانش به پناهگاهی امن و پایگاهی برای حضور و فعالیت‌های ضد امنیتی رژیم جعلی صهیونیستی تبدیل شوند».
کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران نیز از نگرانی ایران نسبت به جنگنده‌ها و پهپاد‌های [احتمالاً اسرائیلی]که آذربایجان در نبرد‌های سال گذشته بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ ایجاد کرده است، سخن گفت.
وی همچنین با تأکید بر اینکه «ایران هرگز تهاجمی را آغاز نکرده است»، افزود که در جنگ سال گذشته بر سر قره‌باغ، «تعداد قابل توجهی از تروریست‌های داعش به منطقه فراخوانده شدند». وی گفت: «ما واقعاً مطمئن نیستیم که آنها منطقه را ترک کرده اند. اما آنها باید منطقه را ترک کنند». ارتش همچنین گفت که برای اولین بار یک پهپاد دوربرد ساخت داخل و دستاورد‌های دیگر خود رونمایی کرد.
بر اساس گزارش الجزیره، پیش از این، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، در جریان تقدیم رونوشت استوارنامه سفیر جدید جمهوری آذربایجان در کشورمان ضمن آرزوی موفقیت برای سفیر در دوران ماموریتش در تهران و همچنین تاکید بر اهمیت روابط فیمابین در چارچوب روابط همسایگی، از برخورد‌های نامناسب اخیر نیرو‌های مرزبانی جمهوری آذربایجان با رانندگان کامیون‌های ایرانی و بازداشت دو نفر از آنها، ابراز نارضایتی کرد و اظهارات منفی اخیر از سوی جمهوری آذربایجان را تعجب آور و تاسف برانگیز خواند.
امیرعبداللهیان انجام رزمایش نظامی از سوی کشور‌ها در داخل اراضی خود را در چارچوب حق حاکمیت ملی دانست و با اشاره به تحرکات اسرائیل در کنار مرز‌های مشترک کشورمان تصریح کرد: «جمهوری اسلامی ایران حضور و فعالیت رژیم صهیونیستی علیه امنیت ملی خود را تحمل نمی‌کند و در این رابطه هر اقدامی که لازم باشد انجام می‌دهد».
همچنین محمود عباس زاده مشکینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس به ایسنا گفت: فردا در جلسه کمیسیون امنیت ملی موضوع تنش‌های اخیر در ارتباط با جمهوری آذربایجان مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت. وی با بیان اینکه اسرائیل به دنبال ایجاد اختلاف بین کشور‌های منطقه است، گفت: «مسئولان جمهوری آذربایجان نباید به گونه‌ای رفتار کنند که باعث ایجاد تنش بین کشور‌های همسایه شود که سالیان سال در کنار هم به خوبی و خوشی زندگی کردند. نباید اجازه دخالت بیگانگان به ویژه رژیم صهیونیستی در منطقه را داد».
عباس زاده مشکینی گفت: «سیاست جمهوری اسلامی ایران درباره همسایگان بر پایه تقویت ارتباط حسنه با همه همسایگان از جمله جمهوری آذربایجان است. بر همین اساس ایران تلاش می‌کند موانع را از سر راه تقویت ارتباط بردارد. سال گذشته اتفاقی در منطقه قفقاز رخ داد و منطقه قره باغ که به قول رهبری جزئی از خاک اسلام و متعلق به جمهوری اسلامی بود از اشغال آزاد شد. بر همین مبنا طبیعتا نظم جدیدی در منطقه قفقاز شکل گرفت که طبیعتا این شامل اجرای قوانین کشور‌ها و رفت و آمد‌ها هم می‌شود».
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: تا زمانی که نظم جدید کاملا نهادینه شود یکسری اختلاف نظر‌ها پیش خواهد آمد که بخشی از آن طبیعی است و می‌توان این مسائل را با گفت وگوی فنی حل و فصل کرد که مثلا نحوه رفت و آمد به مناطق آزاد شده، می‌شود. از طرفی موضوع تأثیرگذار بحث توافق نامه درباره نحوه استقرار نیرو‌های حافظ صلح در منطقه است که این نظارت بر رفتار‌ها چه نقشی داشته و چگونه باید باشد. باید خیلی از این مسائل به صورت شفاف در توافق نامه دیده می‌شد که همه یعنی تجار و کسانی که رفت و آمد می‌کنند، تکلیف خود را بدانند که براساس چه معیار و قوانینی رفت و آمد‌ها صورت می‌گیرد؛ لذا اتفاقات اخیر بخشی به عدم شفافیت و جامعیت آن توافق نامه برمی گردد که بدون حضور جمهوری اسلامی منعقد شده است».
عباس زاده در ادامه تصریح کرد: «متأسفانه برخی کشور‌های منطقه یکسری خواسته‌های راهبردی داشته و براساس قصه‌هایی که برای خود درست کردند افق‌هایی می‌بینند و به دنبال کشورگشایی در منطقه هستند. آنها ادعا‌های تاریخی برمبنای داستان‌های جعلی و متوهمانه از تاریخ دارند. قصه‌های تخیلی که بر پایه آن می‌خواهند ماجراجویی کنند. نباید به بیگانگان و حتی قدرت‌های بزرگ در منطقه اجازه دخالت داد که در این صورت کار از دست کشور‌ها خارج می‌شود. این موضوع برای ملت ما و افکار عمومی منطقه روشن است که جمهوری اسلامی با اقتدار بی نظیر خود در منطقه اجازه تعبیر خواب‌های متوهمانه برای برخی کشور‌ها را نمی‌دهد. آنها باید حد و مرز خود را بشناسند. ملت‌ها هم چنین اجازه‌ای نمی‌دهند». وی در پایان تأکید کرد: «ما اجازه نمی‌دهیم که خدایی ناکرده ارتباط خوب ایران با همسایگان از جمله جمهوری آذربایجان برهم خورده و تنش ایجاد شود».
اخیرا سه کشور آذربایجان، ترکیه و پاکستان در تاریخ ۱۲ تا ۲۰ سپتامبر رزمایشی مشترک تحت نام «سه برادر» برگزار کردند، این نخستین باری است که نیرو‌های نظامی سه کشور در یک رزمایش نظامی مشترک با یکدیگر شرکت داشته اند.
پائول آنتونوپولوس در مقاله‌ای با عنوان «تقابل فزاینده ایران و محور ترکیه-آذربایجان-پاکستان» در اینباره نوشت:
شاید در بررسی‌های ژئوپلیتیکی حضور پاکستان در این رزمایش قابل توجیه نباشد، اما دلیل آن هرچه که هست نشانی از تلاش در جهت تغییر موازنه ژئوپلیتیکی همسایگان علیه ایران دارد. بدون تردید برگزاری اینگونه رزمایش‌ها زمینه‌های همکاری‌های نظامی، اطلاعاتی و امنیتی را میان این سه کشور در آینده فراهم خواهد کرد. همچنین چند روز پیش، رزمایش نظامی دیگری انجام شد که باعث ایجاد نگرانی در ارمنستان شد. صحبت از آموزش تاکتیکی مشترک نیرو‌های ویژه آذربایجان و ترکیه در منطقه «لاچین» نیز بود که به تازگی به پایان رسیده است.
به ادعای نویسنده، از زمان جنگ قره باغ ۲۰۲۰، تنش‌ها بین ایران و محور نوظهور ترکیه، آذربایجان و پاکستان به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
یکی از عوامل محرک اصلی اصرار آذربایجان برای کنترل قره‌باغ، پروژه بزرگ پان ترکیست، جایی که ترکیه خود را مرکز تسلط بر حوزه نفوذ خود از استانبول تا غرب چین می‌داند. به ادعای نویسنده، اکنون آشکارتر می‌شود که ترکیه و آذربایجان قصد دارند به عنوان بخشی از پروژه پان ترکی خود، حدود ۱۵-۱۸ میلیون آذری ساکن ایران -که بیشتر از کل جمعیت آذربایجان است- را تسلیح کنند.
در ۱۰ دسامبر، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، در حین رژه جشن پیروزی آذربایجان در قره باغ، شعری در باکو خواند. این شعر که نمادی از پان ترکیسم است، از نحوه تقسیم مردم آذری بین آذربایجان و شمال غربی ایران ابراز تاسف می‌کند.
نویسنده ادعا کرد که وقتی آذربایجان و پاکستان مانور‌های نظامی مشترکی را انجام دادند، تهران دریافت سیاست خود در قبال قره باغ را اشتباه محاسبه کرده است. شایان ذکر است که پاکستان در مرز شرقی ایران و ترکیه و آذربایجان به ترتیب در مرز شمال غربی و شمالی آن قرار دارند.
سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران قانونی بودن این رزمایش‌ها را زیر سوال برد و تاکید کرد که بر اساس کنوانسیون‌های حقوقی دریای خزر، حضور نظامی کشور‌های غیر ساحلی در این دریا غیرقانونی است.
به نوشته وی، تنش‌ها در حال حاضر به اوج بی سابقه‌ای رسیده است، جنگ لفظی بین قانونگذاران دو کشور رخ داده و تمرینات نظامی بزرگ ایران در امتداد خطوط وسیعی از مرز ایران و آذربایجان انجام شده است.
میخائیل مجید، متخصص خاورمیانه معتقد است که اتحاد بین ترکیه، آذربایجان و پاکستان علیه ایران، هند و روسیه است، زیرا آنها یکی از بزرگترین مخالفان اهداف خود در افغانستان، آسیای مرکزی و خاورمیانه هستند.
باز هم، علاقه به این مناطق با پروژه پان ترکی آنکارا برای تبدیل شدن به قدرت و نفوذ غالب در آسیای مرکزی ایجاد می‌شود. با پیگیری سیاست خارجی با سیاست هویتی، برای ترکیه و آذربایجان غیرممکن است که با ایران آشتی کنند، زیرا این کشور نه تنها محل زندگی میلیون‌ها ترک زبان بومی است، بلکه یک پل زمینی است که آناتولی و قفقاز ترک زبان را به آسیای مرکزی ترک تبار متصل می‌کند.
به همین دلیل است که ترکیه اعتماد و همکاری زیادی با پاکستان داشته است، کشوری که هیچ داستان بنیادی دیگری جز تأسیس به عنوان کشوری برای مسلمانان جنوب آسیا ندارد. روشنفکران پاکستانی برای ایجاد هویت ملی، جدا از خاستگاه هندی خود، دست به تجدیدنظرطلبی تاریخی زده اند و ادعا می‌کنند که پاکستانی‌های امروزی از نوادگان جنگ سالاران ترک و مغول هستند که در ۱۰۰۰ سال گذشته شمال هند را فتح کرده اند.
ترکیه، آذربایجان و پاکستان از طریق سیاست هویت در حال تحکیم و تقویت روابط خود هستند، و این امر پس از موفقیت در جنگ قره باغ در سال ۲۰۲۰ جسارت بیشتری برای پیوند بیشتر جهان ترک‌ها فراهم کرد. برای ایران، این یک تهدید بزرگ برای حاکمیت خود و ثبات داخلی است، چیزی که مطمئناً توسط ترکیه، آذربایجان و پاکستان مسلح خواهد شد، زیرا آنها قصد دارند رقبای منطقه‌ای، از جمله هند و روسیه را در تلاش برای شکل دادن به منطقه تقویت کنند. با توجه به تصویر و علایق خودشان.
منبع: اقتصاد نیوز
اینها و بیشتر از اینها را فراموش نکنند/ نکنیم