سیلاب‌های مرگبار تهران پس از انقلاب؛ از ۳۰۰ کشته سیل تجریش تا سیلاب امامزاده داوود

یک پژوهشگر تاریخ تهران معتقد است سیلاب‌های مرگبار در تهران، بیشتر در فصل تابستان اتفاق افتاده و دلیل اصلی آن هم ساخت و ساز در روددره‌های اصلی تهران است.

به گزارش خبرآنلاین، حمید ناصری، پژوهشگر تاریخ مدیریت شهری و تهران‌شناس، درباره سیل اخیر امام زاده داوود معتقد است انسان‌ها وقتی در رود دره‌های تهران، خانه‌سازی و مسیل‌ها را مسدود کرده‌اند که باعث ایجاد مشکلاتی از این دست شده است.

در ادامه گفتگو با این تهران شناس می‌خوانید:

سیل ۶ مرداد ۱۴۰۱ امامزاده داوود با ۶ نفر کشته و ۱۴ نفر مفقودی همه ما را شوکه کرد. چه اتفاقی در این بخش از تهران افتاده است؟

منطقه امامزاده داود جزء منطقه کن و سولقان است که یکی از مناطق بسیار پربارش تهران از دیرباز بوده و باید شهرداری تهران پیش‌بینی می‌کرد که بحران رواناب‌ها را مدیریت کند. متاسفانه ظاهرا مسیل‌ها در آن منطقه مسدود شده و با بارش زیادی که در بامداد روز پنجشنبه داشتیم این همه خسارات جانی و مالی به مردم وارد شد.

خلاصه‌ای از تاریخچه سیل‌های تهران می‌گویید؟

از زمان قاجار یکی دو سیل مهیب و مرگبار در تهران آمده، ولی جایی درج نشده است. البته تهرانی که ۱۰۸ پارچه آبادی اطراف دارالخلافه بوده و امروز در شهر کنونی تهران هضم شده‌اند. مثلا روستای کن امروز جزو تهران است. نظام آباد، مجیدآباد، محمود آباد، سعدآباد و... پارچه آبادی‌های اطراف تهران بودند که الان جزو تهران هستند.

سیل بیشتر به بافت خانه و روستا و دام و طیور بوده، ولی به اندازه خودش کشته داده است. مثلا در تجریش در ۴ مرداد ۶۶ سیلی آمد که به فاصله کمتر از ۱۰۰ سال قبل از آن در تهران اتفاق افتاده است و در زمان ناصرالدین شاه در محدوده گلابدره و تجریش اتفاق افتاده است و متوفیات این سیل در امامزاده صالح و کنار چنار معروف آن که الان از بین رفته، دفن شدند و عکسش در کاخ گلستان موجود است.

آن سیل کشته زیادی داده و ظاهرا ۴۵ نفر را از بین برده است. برخی برای ییلاق به آنجا رفته بودند و در آن زمان هم در شهریورماه، سیل آمده است.

مدیریت شهری به خاطر این حوادث دچار بحران شد؟

بله، بار‌ها دیده ایم مدیران شهر تهران به خاطر سیلاب استعفا دادند. آقای حبیبی شهردار وقت تهران در سال ۶۶ مجبور به استعفا شد. جواد شهرستانی شهردار اسبق تهران پس از سیل سال ۴۸ استعفا داد. خود شهردار آستین‌ها را بالا زده بود و راه آب را باز می‌کرد و وقتی حجم مشکلات را دید مجبور به استعفا شد. همیشه سیل در تهران با ریسک مدیریت شهری همراه است. همین الان در شرق تهران، مسیل جاجرود لایروبی نشده است و به محض بارندگی، آب گرفتگی در خیابان‌های منطقه ۱۴ را می‌بینیم.

در پس از انقلاب چه سیل‌های مرگباری را در تهران شاهد بودیم؟

۳ مرداد ۱۳۶۰ در منطقه کن که زیرنظر مدیریت شهری تهران بود سیل آمد و منجر به کشته شدن ۳ نفر و مجروح شدن افراد زیادی شد. همچنین در آذر سال ۶۳ در منطقه رودبار قصران در شمال شرقی تهران، پس از ۴۸ ساعت پس از زلزله، سیلی جاری شد و موجب کشته شدن ۲۰ نفر شد و عمده خسارات را به خانه‌ها و اراضی روستایی زد. این منطقه را الان دارآباد و منطقه حکیمیه می‌گویند.

سیل لواسانات در اسفند ۶۱ هم حدود ۱۵ نفر را از بین برد و بیش از ۳۰ نفر مجروح شدند، ولی خسارات مالی بسیار بالایی به جا گذاشت.

دو سیل دیگر هم در یک سال داریم. در ۱۵ فروردین ۱۳۶۶ در بومهن و جاجرود به سمت تهران، سیلی جاری شد که ۳۰ نفر کشته داد و خسارات مالی زیادی گرفت. همچنین در همان سال عمده‌ترین سیل شهر تهران بعد از انقلاب، را در ۴ مرداد ۶۶ سیل تجریش و گلابدره داشتیم که بیش از ۲۷۰ نفر کشته شدند و موجب شد شهردار وقت تهران، محمدنبی حبیبی استعفا کند. آمار مجلس می‌گوید ۲۱۰ نفر کشته شده اند که ۱۷۹ جسد قابل شناسایی و بقیه مفقود شدند. گزارش دیگری می‌گوید ۳۰۰ کشته و ۷۰۰ مجروح داشتیم.

این سیل پس از بارش ۲۴ ساعتی یک ابر سیاه در تهران به وقوع پیوست. اینقدر سیل وحشتناک بوده که از جاده شمیران (خیابان شریعتی) سنگی به وقت حدود ۲ تن را از بالا سرازیر می‌کند که تا حدود قلهک می‌غلتاند و می‌آورد که حدود ۲۰ سال این سنگ در خیابان باقی ماند. این مهیب‌ترین سیلاب تهران بعد از انقلاب است.

در سال‌های بعد از دهه ۶۰ خبری درباره سیل‌های مهیب تهران نیست؟

نه، اتفاقات خاص چندانی در دهه ۷۰ و ۸۰ نداریم. در ۲۴ آبان ۱۳۹۳ سیلی در منطقه غرب تهران اتفاق افتاد که باعث تخریب پل بزرگراه فتح شد. این پس سریعا بازسازی شد، ولی گزارشی درباره کشته شدن کسی در این سیل وجود ندارد و فقط خسارت‌های مالی و مجروحان سرپایی را داریم. در سال تیر ۱۳۹۴ در منطقه کن و سولقان، سیلاب دیگری اتفاق افتاد که خسارات مالی بسیار زیادی زد و حدود ۴۰ واحد مسکونی تخریب شد و ۱۰ نفر هم کشته شدند.

همزمان در شرق تهران هم در قیامدشت در شهریور ۹۴ بارش مهیبی اتفاق افتاد که گفته می‌شود این بارش در نیم قرن اخیر بی سابقه بوده است. قیامدشت آن روزگار جزء حریم شهرداری منطقه ۱۵ تهران بود و در این سیل ۶ نفر کشته شدند و ۳-۴ روستای اطراف منطقه سیل زده قیامدشت و خاورشهر تخریب شدند.

بیشتر دیگر شاهد آب گرفتگی در مسیل‌ها و معابر هستیم، ولی اتفاق خاصی نمی‌افتد. در سال‌های پس از انقلاب، سیل سال ۶۶ بسیار مهیب بوده است.

در چه ماه‌هایی این سیلاب‌ها جاری می‌شود؟

نکته اینجاست که ۹۰ درصد سیل‌ها در تابستان اتفاق افتاده است. بیشتر در مرداد و تیرماه سیلاب‌های مرگبار در تهران را داریم. من تخصصی در هواشناسی ندارم ونمی توانم دلیل این موضوع را بگویم که چرا در تابستان بارش‌های شدید وغیرقابل پیش بینی داریم. دیروز بعدازظهر هوا بسیار خوب بود، ولی در عرض یکساعت تهران پاییزی شد و طوفان آمد و اتفاق مرگبار در امامزاده داوود افتاد.

ساختار مدیریت شهری برای مقابله با این چنین سیلاب‌هایی چطور پیش بینی شده است؟

ساختار شهرداری در حوزه خدمات شهری مناطق ۲۲ شهرداری تهران اداره مسیل‌ها و قنوات را داریم که متاسفانه بی ارتباط‌ترین افراد از لحاظ تخصص و تحصیلات در این اداره مشغول به کار می‌شوند. باید توجه داشت تهران، یک شهر دارای هویت ایرانی است. اگر در دل کویر ایران، بزرگترین قنات‌ها را داریم که باعث ایجاد زندگی در کویر ایران شده است، تهران هم شهری بر پایه رشته قنات‌ها گسترش یافته است و متناسب با این قناتها، مسیل‌هایی را در تهران داریم.

از منطقه کن، حکیمیه و شمیرانات، ما ۷ رود دره بسیار مهم داشتیم. این روددره‌ها از سلسله جبال البرز به سمت جنوب روان هستند. برخی از این روددره‌ها کور کردند. مثل بوستان نهج البلاغه و جوانمردان که در دو روددره ایجاد شده اند. محلات اسلام آباد شمالی و جنوبی در جنوب سعادت آباد و بزرگراه چمران و منطقه آتی ساز در غرب تهران، یکی از دره رود‌های مهم تهران است که بارش‌های سطحی فراوان از شمال تهران را عبور می‌دهد.

اینجا همه خانه سازی شده است. در شهرک آتی ساز ویلاسازی و برجسازی شده است که هیچ پیوست شهرسازی ندارد. این روددره کور شده است و انسان‌ها در آن‌ها ساکن شده اند. ما خانه رود را خراب کردیم و خانه ساختیم، باید منتظر روزی باشیم که رود، خانه ما را خراب کند. آب راهش را طی میلیون‌ها سال پیدا کرده است و ما آمده ایم ناگهان در مسیر و راه آب، خانه ساخته ایم. مدیریت شهری دنبال تغییر مسیر رود‌ها بود.

شهردار وقت منطقه ۱ بار‌ها تاکید کرد نباید مسیر رود را عوض کرد، چون تبعات زیادی دارد، ولی متاسفانه کسی به این مسایل توجه نکرد. مسیر رود را مسطح کردند و جواز خانه سازی دادند و روددره را تغییر دادند. آب جاری تهران همیشه به جلگه ورامین می‌رفت و آنجا را سیراب می‌کرد، ولی انسان‌ها این مسیر را تغییر دادند و مشکلات را برای خود ایجاد کردند.

ساختن بوستان‌هایی مانند جوانمردان و نهج البلاغه در مسیر این روددره‌ها بسیار اشتباه است. بوستان جوانمردان در حریم مناطق ۵ و ۲۲ تهران است. آن وسط خالی است و اگر سیل مهیبی در آن منطقه بیاید، نمی‌توان پیش بینی کرد چقدر خسارت به شهر می‌خورد. تاسیسات رفاهی و تفریحی مانند شربت خانه و قهوه خانه در آنجا ایجاد شده که اگر جمعیتی در این تاسیسات باشد و سیل بیاید معلوم نیست چه فاجعه‌ای به وجود بیاید.