فروپاشی مذاکرات برای حصول توافق هسته‌ای میان تهران و قدرت‌های جهانی می‌تواند ایران را از نفت و گاز بالادستی دور کند و به سمت محصولات پالایش شده سوق دهد.
فرارو- دور تازه تحریم‌های امریکا علیه ایران که روز پنجشنبه اعلام شد یکی از سودآورترین و سریع‌ترین صنایع در حال رشد تهران که تا حد زیادی تحت رصد می‌باشد را هدف قرار داده است: پتروشیمی.
به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، پلیمر‌ها و ترکیبات تصفیه شده در همه چیز از کود و پلاستیک گرفته تا مواد شوینده لباسشویی، کاغذ و لباس یافت می‌شوند. در حالی که بسیاری از مردم ممکن است به اندازه نفت و گازی که از آن استخراج می‌شود با پتروشیمی آشنا نباشند برای ایران پتروشیمی بسیار حائز اهمیت است.
«راشل زیمبا» کارشناس تحریم‌ها در مرکز امنیت جدید آمریکا به «میدل ایست آی» می‌گوید: «پتروشیمی منبع اصلی درآمد و صادرات غیر نفتی ایران بوده است».
ایران در ماه ژوئیه اعلام کرد که تولید محصولات پتروشیمی را طی چهار سال آینده ۵۴ درصد افزایش خواهد داد. این صنعت در حال حاضر یک سوم صادرات غیر نفتی ایران را به خود اختصاص داده است. ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی حدود ۲۰ میلیارد دلار در عرصه پتروشیمی فروش داشت که دو برابر ارزش صادرات نفت خام آن کشور است. اگرچه ایران سال‌هاست که در حال توسعه بخش پتروشیمی خود بوده، اما معامله کنندگان و تحلیلگران می‌گویند که این تلاش‌ها پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق هسته‌ای تسریع شد.
«بیژن خواجه پور» اقتصاددان به «میدل ایست آی» می‌گوید: «از سال ۲۰۱۸ میلادی به این سو، صنعت پتروشیمی ایران ظرفیت‌های خود را به ویژه با تمرکز بر ایجاد درآمد‌های صادراتی گسترش داده است».
زیمبا می‌گوید: «فروش پتروشیمی با ترکیبی از تحریم‌ها و انعطاف پذیری تحریم‌ها به اقتصاد در حال رشد ایران کمک می‌کند و در عین حال به آن کشور کمک می‌کند تا زنجیره ارزش تولیدی را بالا ببرد».
ایران در حال حاضر در جایگاه چهارمین دارنده ذخایر بزرگ نفت و دومین دارنده ذخایر بزرگ گاز جهان قرار دارد، اما شرکت‌های خصوصی و دولتی را از استخراج ساده کالا‌های خام به محصولات پالایشی دور می‌کند.
معامله گران، بازرگانان و تحلیلگران می‌گویند صنعت پتروشیمی مزایای متعددی برای ایران دارد کشوری که به دنبال مقابله با تحریم‌های غرب است. «سرمد آفرینش» مدیرعامل شرکت مشاور آراکس در تهران و صادرکننده پتروشیمی به «میدل ایست آی» می‌گوید: «زمانی که پتروشیمی دارید می‌توانید به راحتی گواهی مبدا را تغییر دهید. ردیابی نفت خام تصفیه نشده آسان‌تر است و اغلب باید به پالایشگاه‌های خاصی که برای فرآوری آن طراحی شده‌اند فرستاده شود».
علاوه بر این، خطوط لوله یا تانکر‌ها برای حمل نفت خام مورد نیاز هستند، اما محصولات پتروشیمی را می‌توان از طریق کامیون و خطوط ریلی راه آهن انتقال دارد. راه آهن به دلیل تحریم‌های ایالات متحده که تجارت با ایران را ممنوع می‌کند بخش عمده‌ای از تجارت ایران از طریق مرز‌های زمینی را تسهیل می‌کند.
«کوجن لیم» کارشناس ایران در شرکت S&P Global به «میدل ایست آی» می‌گوید: «این مانند تلاش برای متوقف کردن کامیون‌های پر از محصولات پتروشیمی است». بر اساس داده‌های منتشر شده توسط سازمان گمرک ایران در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ میلادی ایران ۱.۵ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی به عراق و حدود یک میلیارد دلار به هند و ترکیه صادر کرده است.
آفرینش می‌افزاید: «ایران نیز از پتروشیمی‌ها سود بیش‌تری می‌برد. این محصولات دارای ارزش افزوده هستند. اگر نفت ۱۰۰ دلار در هر بشکه فروخته می‌شود محصولات صنایع پتروشیمی از ۸۰۰ تا ۹۰۰ دلار آغاز می‌شوند».
همانند فروش نفت خام، چین بازار اصلی محصولات پتروشیمی ایران است. پکن در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ میلادی ۵.۶ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی از ایران وارد کرد. امارات متحده عربی از نظر جهانی دومین کشوری بود که ۲ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی وارد نمود.
روز پنجشنبه، آمریکا پنج شرکت مستقر در چین را به اتهام نقش داشتن در تجارت نفت و پتروشیمی با ایران تحریم کرد. شبکه‌ای از شرکت‌ها در امارات متحده عربی، هنگ کنگ و هند نیز تحریم شدند. دولت بایدن از تابستان سال جاری میلادی با کم رنگ شدن چشم‌انداز حصول توافق هسته‌ای تحریم‌ها را علیه ایران تشدید کرده است.
به نظر می‌رسد با گسترش اعتراضات در ایران در دو هفته گذشته احتمال حصول فوری توافق هسته‌ای کاهش یافته است.
خواجه‌پور به «میدل ایست آی» می‌گوید: «در صورت شکست مذاکرات هسته‌ای، استراتژی ایران کاهش آسیب‌پذیری صادرات خود در برابر تحریم‌های آمریکا با کناره گیری از فروش نفت خام و میعانات گازی خواهد بود که منجر به گرایش تهران به محصولات پتروشیمی می‌شود».
او می‌افزاید: «درک ایران از وضعیت آن است که صادرات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی به بازار‌های همسایه در مقایسه با نفت خام و میعانات به بازار‌های جهانی آسان‌تر خواهد بود».
لیم در این باره به «میدل ایست آی» می‌گوید که این اقدامات منطبق با برنامه ایران برای کاهش اتکای اقتصاد آن کشور به درآمد‌های نفت و گاز خواهد بود. او می‌افزاید: «در پنج تا ده سال آینده محصولات پتروشیمی تفاوت رشد بیش‌تری در مقایسه با نفت و گاز بالادستی را تجربه خواهند کرد».
ایران در حال حاضر تحت فشار قرار دارد. قیمت نفت به دلیل کُند شدن رشد اقتصادی جهانی و ترس از رکود نسبت به بالاترین سطح خود در اوایل سال جاری ۳۰ درصد کاهش یافته است.
هم چنین، ایران با رقابت روسیه مواجه است. انتظارات بسیاری از رهبران تجاری و سیاسی در تهران مبنی بر این که ایران از حمله روسیه به اوکراین با افزایش قیمت نفت و کالا‌ها سود خواهد برد محقق نشد. در واقع، وضعیت کاملا برعکس شد. روسیه که به دلیل تحریم‌ها ارتباط‌اش با اروپا قطع شده مجبور شده است قیمت کالا‌های خود را کاهش دهد و اکنون در بازار‌های سنتی خود مانند چین و آسیای مرکزی با ایران رقابت می‌کند حتی در شرایطی که به تهران برای کمک نظامی در جنگ اوکراین چشم دوخته است.
محصولات پتروشیمی نیز از این شرایط تاثیر پذیرفته اند. آفرینش می‌گوید: «قطعا رقابت با روس‌ها را در کشور‌های منطقه احساس می‌کنم. این یک جنگ بر سر قیمت است».
