عملیات اجرایی طرح پروژه تونل بهشت‌آباد پس از اطمینان‌سنجی توسط وزیر وقت نیرو و نظر مثبت مشاور بین‌المللی سومی به‌نام d۲ از کشور اتریش و مطالعات مجرب‌ترین مشاوران داخلی و بین‌المللی ازقبیل شرکت‌های کوئینه بلیه فرانسه، پویری سوئیس، رم آلمان، با اخذ مجوز‌های لازم از سال ۱۳۸۸ شروع و با ردیف اعتبار ملی در سال ۱۳۹۱ ادامه یافت؛ اما در ابتدای سال ۱۳۹۹ متوقف شده است.
لغو توقف اجرای طرح بهشت‌آباد توسط دیوان عدالت اداری که چندی پیش رسانه‌ای شد، بار دیگر نام این پروژه پرحاشیه را بر سر زبان‌ها انداخت؛ طرحی که سال‌هاست مخالفان و موافقان اجرای آن در برابر یکدیگر صف کشیده‌اند و با رو کردن مدرک و استدلال‌های مختلف به متقاعد کردن هم مشغولند.
به گزارش هم‌میهن، مطالعات طرح انتقال آب به فلات مرکزی ایران موسوم به بهشت‌آباد در سال ۱۳۸۱ شروع و در لایحه بودجه سال ۱۳۸۵ دارای کد اجرایی شد. هرچند در طرح اولیه، انتقال حدود یک میلیارد مترمکعب آب برای جبران کمبود آب شرب و صنعت استان‌های اصفهان، یزد و کرمان در نظر گرفته شده بود، ولی در جریان بازنگری منابع آب، طرح حجم آب انتقالی به ۵۸۰ میلیون مترمکعب کاهش یافت که تنها ۲۵۰ میلیون مترمکعب آن برای تامین بخش شرب اصفهان در نظر گرفته شده است.
بهشت‌آباد سال‌هاست به محلی برای بحث و جدل تبدیل شده و موجب ایجاد تنش و اختلاف در خوزستان و چهارمحال‌وبختیاری و اصفهان شده؛ استان‌هایی که مخالفان و موافقان اجرای این طرح سال‌هاست پای‌شان را در یک کفش کرده‌اند و باعث توقف یا ازسرگیری اجرای این طرح شده‌اند. باوجود مخالفت‌های استان‌های همجوار اصفهان، کلنگ پروژه بهشت‌آباد در سال۱۳۹۰ و زمان تصدی‌گری زده شد. اما در سال۹۳ شورای‌عالی آب و وزارت نیرو اعلام کردند، روند اجرای پروژه متوقف شده است.
این پروژه تا سال۹۹ متوقف ماند و دراین‌سال، باردیگر عملیات اجرایی آن دوباره ازسر گرفته شد. مخالفت‌ها باردیگر گسترش یافت و تجمعات اعتراضی در چهارمحال‌وبختیاری شکل گرفت و ادامه اعتراضات مجددا فعالیت‌ها را متوقف کرد. یک ماه پیش، اما دیوان‌عدالت اداری رأی به لغو توقف اجرای بهشت‌آباد را صادر کرد. مهران زینلیان، معاون عمرانی استانداری اصفهان هم آن زمان درباره صدور این رأی گفت، وزارت نیرو هنوز اقدام خاصی انجام نداده و همچنان سکوت پیشه کرده است. او همچنین گفته، مدیریت استان پیگیر اجرایی کردن پروژه بهشت‌آباد است.
آنطور که گفته می‌شود، هدف از انجام مطالعات طرح بهشت‌آباد، جبران برداشت‌های آب از حوضه زاینده‌رود برای بخش‌های شرب استان‌های اصفهان و یزد و برداشت‌های کشاورزی بالادست در استان چهارمحال‌وبختیاری توسط دولت است؛ برداشت‌هایی که عمدتا از منابع آب در اختیار حقابه‌داران رودخانه زاینده‌رود قرار داده شده است. ذخیره‌سازی آب رودخانه بهشت‌آباد در مخزن این سد، واقع در استان چهارمحال‌وبختیاری و انتقال آن ازطریق تونل انتقال آب به طول ۶۵ کیلومتر تا بالادست سد چم آسمان در استان اصفهان، امکان تنظیم برای مصرف آب شرب را حاصل خواهد کرد.
با احداث طرح بهشت‌آباد، انتقال سالانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب و صرفا برای تامین آب شرب، با توجه به نیاز‌های آب شرب، فراهم خواهد شد. گفته می‌شود با بهره‌برداری از این طرح، کمبود آب شرب ۱۴ شهرستان استان اصفهان با توجه به جمعیت پیش‌بینی شده در سال ۱۴۲۰، تامین خواهد شد. ذخیره‌سازی آب رودخانه بهشت‌آباد در مخزن این سد در استان چهارمحال‌وبختیاری و انتقال آن ازطریق تونل انتقال آب به طول ۶۵ کیلومتر تا بالادست سد چم آسمان در استان اصفهان، امکان هدایت و انتقال آب را در محل تحویل آب حاصل می‌کند.
عملیات اجرایی طرح پروژه تونل بهشت‌آباد پس از اطمینان‌سنجی توسط وزیر وقت نیرو و نظر مثبت مشاور بین‌المللی سومی به‌نام d۲ از کشور اتریش و مطالعات مجرب‌ترین مشاوران داخلی و بین‌المللی ازقبیل شرکت‌های کوئینه بلیه فرانسه، پویری سوئیس، رم آلمان، با اخذ مجوز‌های لازم از سال ۱۳۸۸ شروع و با ردیف اعتبار ملی در سال ۱۳۹۱ ادامه یافت؛ اما در ابتدای سال ۱۳۹۹ متوقف شده است.
عباس مزروعی، وکیل حقابه‌داران زاینده‌رود در روز‌های گذشته چندبار از دلایلش برای موافقت با اجرای این طرح گفته است. او حالا در گفتگو با هم‌میهن می‌گوید: «هیئت‌عمومی دیوان عدالت طی دادنامه‌ای متقن دستورالعمل سازمان محیط‌زیست درباره توقف پروژه بهشت‌آباد را فاقد قابلیت اجرا تشخیص داده است؛ بنابراین اجرای دستورالعمل مذکور مغایر با قانون است.»
به گفته او، رأی هیئت‌عمومی دیوان عدالت در امورمشابه مثل طرح بهشت‌آباد مثل قانون، لازم‌الاجراست: «بنابراین ضرورت اقتضا می‌کند، مسئولان هم بودجه مدت توقف (از فروردین‌ماه ۱۳۹۹ تاکنون) برای ادامه پروژه را آزاد کنند، هم بوجه جاری را در اختیارمجریان اجرای طرح بهشت‌آباد قرار دهند.» او ادامه می‌دهد: «مکاتباتی دراین‌باره به وزیرنیرو و سایر مراجع و سازمان‌های مربوطه جهت اجرای طرح ارسال کرد‌ام؛ بنابراین هرچه سریع‌تر اجرای پروژه‌ای (که عدم پیامد‌های آن برای محیط‌زیست توسط شرکت‌های متخصص داخلی و خارجی تایید شده است) را آن‌ها باید مجددا شروع کنند؛ چراکه چنانچه ماموری از اجرای آن خودداری کند، متمرد قابل تعقیب و مجازات است.»
او ادامه می‌دهد: «من رأی هیئت را به ریاست دادگستری اصفهان برای ارجاع، ارائه داده‌ام و منتظر اصل دادنامه هستم؛ چون به دادستان هم ارجاع داده‌ام که پیگیر باشد. فکر می‌کنم که دیگر باید طرح را شروع کنند و بهتر است خود وزیر هم به این مسئله ورود کند؛ همچنین بودجه‌ای هم برای سال‌هایی که اجرای این طرح به تاخیر افتاده، در نظر بگیرند و با سرعت بیشتری هم کار را پیش ببرند.»
محمد ممتازپور، مجری سابق طرح بهشت‌آباد یکی از موافقان انتقال آب از استان چهارمحال‌وبختیاری به استان اصفهان ازطریق پروژه بهشت‌آباد است. او در گفتگو با «هم‌میهن» می‌گوید، اصفهان همیشه کمبود آب داشته و دارد: «زاینده‌رود از نظر بیلان آبی طوری بوده که دولت وقت به‌دلیل ضرورت، تشخیص انتقال آب از این حوضه به استان‌های دیگر را داده است. همچنین بالادست حوضه زاینده‌رود در استان چهارمحال‌وبختیاری و بالادست استان اصفهان در دو، سه دهه اخیر همواره با افزایش برداشت آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی مواجه بوده‌اند. همه این‌ها موجب شده زاینده‌رود به حوضه‌ای با بیلان منفی تبدیل شود.»
به‌گفته او، وزارت نیرو حدود ۱۵ سال قبل برای تخصیص ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب به طرح بهشت‌آباد تصمیم گرفت تا بخشی از کمبود آب حوضه زاینده‌رود را جبران کند؛ البته در وهله اول این رقم بیشتر بود، اما در بازنگری‌های بعدی میزان تخصیص به ۲۵۰ میلیون مترمکعب کاهش پیدا کرد. براساس جدول مصوبات شورای‌عالی آب، حتی اگر بهشت‌آباد نیز عملیاتی شود، باز هم حوضه زاینده‌رود ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب بیلان منفی خواهد داشت.
آنطور که ممتازپور می‌گوید: «براساس مطالعات انجام‌شده، بهشت‌آباد نزدیک‌ترین و اقتصادی‌ترین منبع آبی است که می‌تواند با یک بیلان آبی مثبت، بدون آنکه به زیردستان در استان پایین‌دست و به سرشاخه‌های کارون ضرر بزند، آب مورد نیاز را جبران کند؛ بنابراین جبران آب مورد نیاز حوضه زاینده‌رود از بهشت‌آباد تخصیص گرفته است. درواقع اگر این آب از هرجای دیگری غیر از بهشت‌آباد تخصیص می‌یافت، گران‌تر و طولانی‌تر می‌شد. ازسوی‌دیگر وزارت‌نیرو میزانی آب برای دو استان یزد و کرمان هم در جریان اجرای طرح بهشت‌آباد تخصیص داده است؛ یعنی در این طرح انتقال آب که از رودخانه بهشت‌آباد به طرف سد چم آسمان زاینده‌رود است، برای سه استان اصفهان، یزد و کرمان به منظور تامین آب آشامیدنی آب تخصیص داده شده است. به علاوه اینکه برای خود چهارمحال‌وبختیاری، همچنین محیط‌زیست رودخانه در پایین‌دست نیز تخصیص‌هایی در نظر گرفته شده است.» مجری سابق طرح بهشت‌آباد با بیان اینکه اجرای این طرح پس از سال‌ها هنوز عملیاتی نشده است، می‌گوید: «این طرح دارای مجوز‌های محیط‌زیستی است و در همه مقاطع، مطالعات لازم انجام شده و شروع مراحل مختلف آن منوط به مجوز‌ها و شروطی بوده که سازمان محیط‌زیست برای ادامه آن در نظر گرفته است؛ حتی حدود ۸۰۰ متر از تونل بهشت‌آباد نیز اجرا و پس از آن طرح متوقف شد.»
پروژه بهشت‌آباد در سال‌های گذشته شاید یکی از پرچالش‌ترین پروژه‌های میان‌حوضه‌ای است که همواره موجب اختلاف میان سه استان همسایه شده است. مسعود برهانی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی منابع‌طبیعی استان اصفهان نیز دراین‌باره در گفتگو با «هم‌میهن» با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین الزامات هر پروژه‌ای در نظر گرفتن مباحث اجتماعی و اقتصادی آن است، می‌گوید: «در پروژه بهشت‌آباد به این مسئله توجه نشده و همین هم موجب اجرایی نشدن پروژه بهشت‌آباد شده و مشکلات اجتماعی زیادی بین ساکنان دو استان اصفهان و چهارمحال‌وبختیاری به وجود آورده است؛ درحالی‌که اگر این مشکلات حل نشود، مسلما پروژه کارکرد خود را نخواهد داشت و فقط منجر به خدشه‌دار شدن سرمایه‌های اجتماعی موجود در دو استان خواهد شد.»
به‌گفته عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی منابع‌طبیعی استان اصفهان، زمانی قرار بود مجموعا در کل پروژه بهشت‌آباد چیزی بالغ بر یک میلیارد و ۱۰۰ مترمکعب آب انتقال پیدا کند؛ اما این میزان بعدا به ۵۸۰ میلیون مترمکعب کاهش یافت و سهم اصفهان نیز به ۲۵۰ میلیون مترمکعب رسید: «اما مسلم است که باتوجه به انتقال‌های آب صورت‌گرفته، همچنین میزان آب مورد نیاز حوضه زاینده‌رود از ابعاد مختلف مثل شرب، صنعت، کشاورزی و... این حوضه با کمبود‌های بسیار زیادی مواجه است که حتی درصورت اجرایی‌شدن طرح بهشت‌آباد این کسری به‌طور کامل جبران نخواهد شد. بهشت‌آباد فقط التیامی خواهد بود برای جبران بخشی از کمبود‌های ناشی از بارگذاری‌های بیش‌ازحد بر حوضه زاینده‌رود، همچنین فشار‌های بیش‌ازحد بر منابع آب زیرزمینی و کسری چندمیلیارد مترمکعبی که البته میزان دقیق آن مشخص نیست. برای مثال در این سال‌ها آب از زاینده‌رود به استان‌های دیگر منتقل شده درحالی‌که زاینده‌رود با کمبود شدید مواجه بوده است. این مسئله باعث فشار بر منابع زیرزمینی شده و آبخوان اصفهان را با مشکل روبه‌رو کرده است. پس بهشت‌آباد تنها می‌تواند تا حدودی باعث التیام کاهش‌ها و جبران بخشی از کسری‌ها شود؛ نه اینکه باعث پایدار شدن جریان زاینده‌رود.»
به گفته برهانی، هدف از اجرای طرح بهشت‌آباد، تامین آب شرب برای بیش از چهارمیلیون نفر است که از این منابع استفاده می‌کنند. در دهه ۷۰ میزان آب شرب این حوضه ۱۶۰ میلیون مترمکعب بوده است؛ درحالی‌که اکنون چیزی حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب تخمین زده می‌شود؛ چون میزان ساکنان حوضه افزایش یافته، یزد و کاشان از آن استفاده می‌کنند و خود اصفهان هم جمعیت‌اش افزایش یافته است: «پس این میزانی که قرار است انتقال پیدا کند صرفا برای جبران کسری آب شرب است. بخش دیگری هم به یزد و کرمان تعلق می‌گیرد؛ درواقع بهشت‌آباد به‌نام اصفهان و به‌کام دیگران است. چیزی که برآورد‌ها نشان می‌دهد این است که سهم اصفهان چندان زیاد نیست.»
این ماجرا، اما ابعاد دیگری هم دارد. مهدی بصیری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید، درصورتی‌که طرح بهشت‌آباد اجرا شود، تنها ۱۵۲ میلیون مترمکعب آب به اصفهان می‌رسد: «البته وزارت نیرو معتقد است، در خلال این طرح ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب به اصفهان تخصیص داده است، اما وزارت‌نیرو با احتساب آب انتقالی به یزد این میزان را برآورد می‌کند. به‌گفته‌او، حوضه زاینده‌رود درحال‌حاضر به دلیل بارگذاری‌ها، مصرف صنعت، شرب و... با کمبود‌های بسیاری مواجه است. وزارت نیرو نیز مدعی است که براساس تابلوی منابع و مصارف بیش از یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب، آب اضافه برداشت کرده است، بنابراین حتی اگر طرح بهشت‌آباد هم اجرا شود تنها بخش اندکی از کسری آب در حوضه زاینده‌رود جبران می‌شود.»
اسفندیار امینی، دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزان اصفهان هم دراین‌باره در گفتگو با «هم‌میهن» با بیان اینکه از سال ۱۳۴۷ و همزمان با قانون ملی‌شدن آب، وزارت نیرو تخصیص‌هایی را به منظور توسعه کشاورزی، صنعت و شرب در نظر گرفته است، می‌گوید: «اما منابع آن را یا اصلا تامین نکرده یا به‌قدر کفایت یا اینکه به‌طور غیرقانونی از محل حقابه کشاورزان برداشت می‌کند و صرف تخصیص‌ها می‌کند؛ این اتفاق هم در چهارمحال، هم در اصفهان و هم در یزد رخ داده است.»
به‌گفته‌او، سال‌های سال است که به کشاورزان وعده داده می‌شود که حقابه آن‌ها به گونه‌ای تامین خواهد شد: «یک روز گفتند اگر تونل دوم احداث شود، دیگر از کشاورزان حقابه برنمی‌داریم؛ درحالی‌که تونل دوم سال ۱۳۶۷ افتتاح شد. بعد قول دادند که با افتتاح خدنگستان و چشمه لنگان، برداشتی از حقابه کشاورزان نمی‌شود؛ درحالی‌که آن‌ها هم سال ۱۳۸۳ افتتاح شد. بعد گفتند تونل سوم که راه‌اندازی شد دیگر به حقابه کشاورزان کاری نداریم؛ تونل سوم هم که هنوز راه‌اندازی نشده است. حالا، اما می‌گویند اگر بهشت‌آباد اجرا شود، دیگر کاری به حقابه کشاورزان نداریم؛ خلاصه اینکه قرار نیست با اجرای طرح بهشت‌آباد، آبی به کشاورزان داده شود بلکه امید کشاورزان این است که با اجرای طرح‌های جدیدی مثل بهشت‌آباد وزارت‌نیرو دیگر دست از سر حقابه کشاورزان بردارد.»
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزان اصفهان با بیان اینکه وزارت نیرو از سال ۴۷ مطابق با ماده ۱۸ ملی‌شدن آب مجاز به تخصیص آب شده است، می‌گوید: «اما ماده ۱۹ همین قانون نیز می‌گوید که وزارت نیرو ابتدا باید آب را تامین کند و بعد آن را تخصیص دهد. ماده ۲۱ قانون توزیع عادلانه آب هم می‌گوید، تخصیص و اجازه بهره برداری از منابع عمومی آب برای مصارف شرب، کشاورزی، صنعت و سایر موارد منحصراً با وزارت نیرو است. براساس ماده ۲۹ توزیع عادلانه آب، وزارت‌نیرو موظف به تامین آب مورد نیاز کشور است. اما وزارت‌نیرو مکلف شده که اول آب را تامین کند و بعد آن را بفروشد. سوال این است که چرا دستگاه‌های اجرایی خلاف‌قانون عمل می‌کنند؟ چرا دستگاه‌های نظارتی اصلا برای‌شان این همه قانون‌شکنی توسط وزارت‌نیرو و دولت مهم نیست؟ به‌گفته‌او، بهشت‌آباد در سال ۱۳۸۹ در کمیسیون تخصیص وزارت‌نیرو ۸۴۶ میلیون مترمکعب تخصیص گرفت که ۲۶۶ میلیون مترمکعب آن برای حفظ پایداری جریان خود بهشت‌آباد و ۵۸۰ میلیون مترمکعب برای اصفهان، یزد و کرمان بود. از این میزان ۲۵۰ میلیون مترمکعب آن قرار شد که به اصفهان تخصیص یابد تا جبران بخشی از آب‌هایی که وزارت‌نیرو فروخته است را بکند، ولی این امر محقق نشد.»
اجرای پروژه بهشت‌آباد در میان مسئولان اصفهانی طرفداران زیادی دارد. حشمت‌الله انتخابی، دبیر شورای هماهنگی تشکل‌های زیست‌محیطی استان اصفهان دراین‌باره گفته است: «دلیل خشکی زاینده‌رود این است که پیش از تامین منابع آبی، مصارف آب انجام شده است، بنابراین امروز چاره‌ای به غیر از اجرا و اتمام طرح بهشت‌آباد و تونل سوم کوهرنگ نداریم. متاسفانه آبی که قرار بود از تونل سوم کوهرنگ و بهشت‌آباد وارد حوضه زاینده‌رود شود، پیش از اجرا جهت توسعه صنعت، شرب و انتقال آب به یزد مصرف شد. ابتدا قرار بود بعد از اجرای طرح بهشت‌آباد ۵۵۰میلیون مترمکعب آب به کرمان، یزد و حوضه زاینده‌رود انتقال یابد درحالی‌که طی ۲۰سال گذشته حدود ۹۸میلیون مترمکعب آب به یزد منتقل شده است.»
به‌گفته‌او، دلیل خشکی زاینده‌رود این است که پیش از تامین منابع آبی، مصارف آب انجام شده است، بنابراین امروز چاره‌ای به‌غیر از اجرا و اتمام طرح بهشت‌آباد و تونل سوم کوهرنگ نداریم: «از سال ۱۳۹۲ مطابق مصوبه ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده‌رود، قرار شد به‌غیر از طرح‌های بالای ۷۰درصد، بارگذاری جدیدی روی زاینده‌رود انجام نشود، اما متاسفانه امروز بسیاری از طرح‌ها با پیشرفت کمتر در این حوضه در حال اجرا هستند. زمانی که شورای‌عالی آب منابع و مصارفی را تعریف می‌کند، اگر آن منابع‌آبی تامین و اجرا نشود همانند سال‌های ۹۶ و ۹۷، حتی تامین آب شرب اصفهان نیز به‌خطر می‌افتد.»
انتخابی با بیان اینکه خروجی تصفیه خانه باباشیخعلی بیشتر از ۱۰مترمکعب بر ثانیه نیست، درحالی‌که مصارف‌آبی اصفهان در تابستان به ۱۴مترمکعب بر ثانیه می‌رسد، می‌گوید: «برای جبران این چهارمتر باید از چاه‌های فلمن برداشت شود، اما اگر زاینده‌رود جاری نباشد، این منبع آبی نیز خشک می‌شود و در این شرایط ناچار به برداشت از دیگر چاه‌ها خواهیم بود و اصفهان دچار کمبود می‌شود، بنابراین اجرای طرح تونل گلاب دو می‌تواند بخشی از کمبود آب شرب اصفهان و بیش از ۵۰شهر را تامین کند.»
