گنجینۀ موسوم به «طلای باختری» در دهۀ هفتاد میلادی در سایت باستانی «طلاتپه» در شمال استان جوزجان افغانستان کشف شد؛ این بزرگترین گنجینۀ کشف شده در افغانستان و یکی از بزرگترین گنجینه‌های طلا در سراسر دنیاست.
گنجینۀ موسوم به «طلای باختری» تصویری نادر و حیرت‌انگیز از فرهنگ باستانی منطقه‌ای است که امروز آن را با نام افغانستان می‌شناسیم. این گنجینه نخستین بار توسط گروهی از کاوشگران روس و افغانستانی به رهبری باستان‌شناس روسی ویکتورساریانیدی در سال ۱۹۷۸ کاوش شد.
به گزارش فرادید، ساریاندینی و تیم او حدود ۲۱ هزار قطعه طلا را در شش گور کشف کردند که درون آن‌ها جسد پنج زن و یک مرد بود؛ قدمت این اجساد به قرن یکم پیش از میلاد می‌رسید.
تاج طلایی، مقبره شماره ۶، ربع سوم قرن نخست پس از میلاد
این گنجینه شامل گردن‌بند‌های مرصع با سنگ‌های قیمتی، مدال‌های بزرگ، چندین کمربند و یک تاج فوق‌العاده ظریف و شگفت‌انگیز می‌شد؛ به علاوۀ چندین هزار قطعۀ دیگر مثل سکه‌ها و سایر تزئینات از جنس طلا و نقره و عاج. سکه‌های یافت شده در این گنجینه، از سکه‌های رومی و اشکانی تا سکه‌ای با طرح‌های بودایی را شامل می‌شدند.
کمربند طلایی، منقوش به تصاویر دیونیسوس سوار بر شیر
در یکی از گورها، یک سکه‌ی نقره متعلق به دوره سلطنت شاه پارتی، مهرداد دوم (۸۸-۱۲۳ پ. م.) پیدا شد. این سکه در دست زن مدفون در گور سوم نگهداشته شده بود. در گور ششم نیز، یک سکه طلا از دوران شاه گودرز اول در دست چپ جنازه پیدا شد.
آویز‌های طلایی با تصاویر یک پادشاه و دو اژد‌ها
دربارۀ صاحبان این گنجینه دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. برخی آن را متعلق به قبایل پارتی یا سکا‌های ساکن منطقه می‌دانند و دیدگاه محتمل دیگر، آن را به قبایل کوشانی نسبت می‌دهد که شاهنشاهی کوشانی را بنیاد نهادند.
مردان مسلح با اونیفورم‌های یونانی
تصور می‌شد این گنجینه در دهه‌ی ۱۹۹۰ گم شده است، اما در سال ۲۰۰۳ «طلای باختری» به صورت کامل در یک خزانه مخفی در زیر ساختمان بانک مرکزی کابل کشف شد. معلوم شد که آخرین رئیس‌جمهور کمونیست افغانستان، محمد نجیب‌الله دستور انتقال این گنجینه به خزانه‌ی زیرزمینی را داده بود. خزانه‌ای که کلید آن را تنها پنج فرد قابل‌اعتماد در اختیار داشتند.
غلاف طلایی خنجر
وقتی گنجینه در سال ۲۰۰۳ باز شد، کلکسیون درون آن توسط موسسۀ نشنال جئوگرافی فهرست شد. دولت افغانستان در آن زمان در توافقی با فرانسه، این کلکسیون را ارزش‌گذاری کرد و آن را به صورت بین‌المللی در نمایشگاه‌های مختلف به نمایش گذاشت. این کار با همکاری چندین موزه مشهور و موسسه نشنال جئوگرافی انجام شد.
در سال ۲۰۲۱ و با تسلط طالبان بر کابل، گزارش شد که سران این گروه جستجویی پی‌گیرانه برای یافتن گنجینه را آغاز کرده‌اند. در حال حاضر سرنوشت «طلای باختری» دوباره در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.
