بزرگ علوی، نویسنده‌ی ایرانی و یکی از نام‌آشناترین داستان‌نویسان فارسی محسوب می‌شود. علوی بیشتر به واسطه‌ی مجموعه‌داستان کوتاه چمدان که در آن تاثیر شدید روانشناسی فرویدی را به نمایش می‌گذارد و همچنین رمان چشمهایش شناخته می‌شود. بزرگ علوی در کنار محمدعلی جمالزاده و صادق هدایت، از جمله نویسندگانی محسوب می‌شود که داستان‌نویسی نوین را در ایران آغاز نمود. علوی را مبدع ادبیات زندان نوین ایرانی و همچنین از رواج‌دهندگان ادبیات مهاجرت در داستان‌نویسی فارسی می‌دانند.
در این مطلب به معرفی مهم‌ترین کتاب‌های بزرگ علوی و همچنین ترتیبی برای خواندن کتاب‌های این نویسنده می‌پردازیم.
چمدان نخستین اثر از مجموعه‌داستان‌های کوتاه علوی است که نخست در سال ۱۳۱۳ منتشر شده است. داستان‌های چمدان، قربانی، عروس هزارداماد، تاریخچه‌ی اتاق من، سرباز سربی، شیک‌پوش و رقص مرگ در این کتاب هستند. دو سال پس از انتشار این کتاب، علوی زندانی شد و تا سال ۱۳۲۰ در زندان بود. علوی در داستان‌های کتاب چمدان فرهنگ همگانی را بازمی‌تاباند و تصویر ناکامی‌ها و سیه‌روزی‌های آنان را نشان می‌دهد. سبک واقع‌گرایی بزرگ علوی در این کتاب به محمدعلی جمالزاده و صادق هدایت نزدیک می‌شود، با این تفاوت که شخصیت‌های داستان‌های علوی از دید زندگی اجتماعی با شخصیت‌های داستان‌های هدایت -که نگرش دیگری نسبت به جهان دارند- فرق می‌کنند.
کتاب ورق‌پاره‌های زندان در سال ۱۳۲۰ چاپ شد و بزرگ علوی آن را به خواهرش بدری علوی پیشکش کرد، کسی که بزرگ علوی به‌عنوان فداکارترین و ازخودگذشته‌ترین انسان زندگیاش از او یاد می‌کرد. در دیباچه‌‌ی این کتاب نوشته شده که عنوان ورق‌پاره‌های زندان به منظور بی‌ارزشی این یادداشت‌ها که اغلب آن‌ها در زندان تهیه شده‌اند، گذاشته نشده، در واقع اغلب این یادداشت‌ها روی ورق‌پاره، کاغذ قند، کاغذ سیگار یا پاکت‌هایی که در آن برای ما میوه و شیرینی می‌آوردند، نوشته شده و این کار خطرات بسیاری نیز داشته است.
این کتاب نوشته‌های علوی در زندان است و برای توصیف شرایط سیاسی و اجتماعی آن دوران از تاریخ ایران نوشته شده. در این کتاب کمتر به رویدادها و جزئیات زندان اشاره شده و بیشتر به زندگی، سرگذشت و دلایل محکومیت هم‌بندهای علوی در قالب پنج داستان پرداخته شده که کتاب را تبدیل به یک مجموعه‌داستان کوتاه می‌کند.
چشمهایش برجسته‌ترین رمان علوی است که نخستین‌بار در سال ۱۳۳۱ به انتشار رسید. بر پایه‌ی آمار سال ۱۳۹۳، این کتاب محبوب‌ترین اثر علوی و از جمله معدود آثار داستانی فارسی به شمار می‌رود که در مرکزیت آن، یک زن با تمام احساسات و اندیشه‌هایش جای گرفته است. این رمان به زبان‌های گوناگونی از جمله انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و عربی ترجمه شده است.
کتاب چشمهایش درباره‌ی نقاشی سرشناس به نام استاد ماکان است که به دلیل مبارزه علیه استبداد رضاشاه، در تبعید به سر می‌برد. از این استاد پرده‌ای به نام چشمهایش بر جای مانده که تصویر چشم‌های زنی که گویا رازی را پنهان می‌کند، بر آن نقش بسته است. راوی داستان کنجکاو است که راز این چشمان را دریابد و تلاش می‌کند تا مدل آن تابلو را بیابد و درباره‌ی آن از استاد بپرسد. پس از چند سال، راوی مدل را پیدا می‌کند و با او به گفت‌وگو می‌نشیند.
فرنگیس، مدل نقاشی، ادعا می‌کند که توجه مردان بسیاری را جلب می‌کرده، اما تا پیش از برخورد با استاد ماکان، توجهش به هیچ مردی جلب نشده است. او برای جلب توجه استاد، با نشست‌های زیرزمینی که زیرنظر استاد بوده همکاری می‌کند و سرانجام به او نزدیک می‌شود، اما استاد نه فداکاری او را جدی می‌گیرد و نه پی به کنه احساسات و عواطفش می‌برد. استاد در برابر او و به ویژه نسبت به چشمهایش، هراسی گنگ ابراز می‌کند.
سالاری‌ها یکی دیگر از آثار بزرگ علوی است که در اسفند ۱۳۵۴ در برلین چاپ شده است. این اثر درباره‌ی خاندانی است که بزرگشان برای خود در دورانی سالاری می‌کرده و از آن پس خانواده و خاندانش به سالاری شهرت یافته‌اند؛ خاندانی بزرگ و ثروتمند و پرآوازه؛ این امر باعث شده که آن‌هایی که بر هر گونه‌ای به این خاندان وابسته‌اند، نام خانوادگی خود را به سالاری تغییر بدهند.
میرزا یکی از مجموعه‌داستان‌های کوتاه بزرگ علوی است که در طول ۱۵ سال اول زندگیاش در آلمان نگاشته شده است. این کتاب شامل شش داستان کوتاه است. این کتاب در سال ۱۳۵۷ توسط انتشارات جاویدان در ۱۲۲ صفحه چاپ شد.
یکی از نکات داستان‌های این مجموعه، استقلال نسبی میان داستان‌ها است که باعث می‌شود که در هر اثر خواننده با اثر جدیدی روبه‌رو باشد، اما مهم‌تر از همه آن که سبک هنری بزرگ علوی در تمام آثارش حفظ شده است. این کتاب شامل داستان‌هایی با عناوین میرزا، آب، دربه‌در، احسن القصص، وبا و یکه و تنها است.
رمان موریانه چند سال پس از براندازی دولت شاهنشاهی ایران نوشته شد و چاپ نخست آن در سال ۱۳۶۸ در تهران منتشر شد. موریانه را رمان یا داستانی بلند می‌دانند که در آن، رویدادهای سال‌های پایانی دهه‌ی ۱۳۳۰ تا چند روز پس از انقلاب سال ۵۷ ایران از زبان یک مقام ساواکی بیان می‌شود.
بنا به دیدگاه عبدالعلی دستغیب، بزرگ علوی خواسته موریانه‌هایی که بنیان حاکمیت پادشاهی را جویدند و پوساندند، شناسایی و توصیف کند و از مبارزان جوانی که در راه مبارزه با آنان جان باخته‌اند، سخن بگوید.
گیله‌مرد یکی از مجموعه‌داستان کوتاه‌های بزرگ علوی و شامل هشت داستان با عنوان‌های گیله‌مرد، اجاره‌خونه، دزآشوب، یه ره نچکا، یک زن خوشبخت، رسوایی، خائن و پنج دقیقه پس از دوازده است. این کتاب نخست در سال ۱۳۷۶ توسط انتشارات نگاه در تهران به انتشار رسید.
اصلی‌ترین داستان این کتاب، گیله‌مرد، داستان روستایی گیلانی مبارزی است که به جنبش دهقانی می‌پیوندد و پس از هجوم ماموران و کشته شدن همسرش به جنگل پناه می‌برد. این داستان شرح ماجرای سه مرد است، گیله‌مرد و دو محافظ او که او را به فومن می‌برند و داستان در همین حرکت و اقامت در قهوه‌خانه‌ی نزدیک مقصد به تدریج گشوده می‌شود. دو مامور تفنگ به دست، در میان غرش باد و باران، گیله‌مرد را به فومن می‌برند تا تحویل پاسگاه دهند.
گلیه‌مرد را از نخستین داستان‌های نویسندگان ایرانی می‌دانند که در آن پویایی و حرکت به جای توصیف نشسته است. این داستان به کرات با داستان داش آکل از صادق هدایت و داستان تنگسیر از صادق چوبک مقایسه شده است. بنا به دیدگاه جمال میرصادقی، گیله‌مرد از موفق‌ترین داستان‌های کوتاه فارسی است و از ویژگی‌های فنی و غنی نیرومندی برخوردار است. گیله‌مرد داستانی چندلایه است و هم واقع‌گراست و هم نمادین.
روایت آخرین رمان بزرگ علوی است که نخست در ۱۳۷۷، دو سال پس از مرگ علوی در تهران چاپ شد. خود علوی در جمله‌های آغازین کتاب، آن را نه قصه و نه رمان عنوان کرده است.
روایت داستان زندگی فرود است. فرود آدمی با تمام خواص انسانی است: دلسوز و سنگدل، بلندپرواز و کناره‌جو، آرام و آشوبگر، حیله‌گر و صادق، با ده‌ها صفات متضاد که در هستی هر موجود زنده‌ای جا گرفته و در لحظه‌های گوناگون بر حسب اقتضای حوادث، خواهی‌نخواهی بروز می‌کنند و سرنوشت آدمی را به سویی می‌کشانند؛ تمام زندگی او تلاشی است به منظور رهایی از چنگ سرنوشت و این امر، امری دشوار بود که زورش به آن نرسید.
آثار بزرگ علوی را می‌توان به ترتیب سال انتشار مطالعه کرد، بنابراین ترتیب پیشنهادی ما برای مطالعه‌ی آثار بزرگ علوی به این شرح است: چمدان، ورق‌پاره‌های زندان، چشمهایش، سالاری‌ها، میرزا، موریانه، گیله‌مرد و روایت.
