نتایج یک مطالعه اپیدمیولوژی در بررسی اختلالات سلامت روان شهروندان تهرانی نشان می‌دهد که ۴ اختلال سلامت روان افسردگی، اضطراب، اختلال روان‌تنی و اختلال عملکرد اجتماعی هر کدام به نوعی در بیش از ۳۷ درصد ساکنان پایتخت وجود دارد و ۲ منطقه هم بیشترین شیوع اختلالات روانی را به خود اختصاص دادند.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) موج فزاینده اختلالات سلامت روان را یک نگرانی جهانی می‌داند. طی سال‌های اخیر، شیوع اختلالات سلامت روان (MHDs) در سراسر جهان افزایش قابل توجهی داشته و افراد در هر سن و زمینه‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
به گزارش همشهری آنلاین، این در حالی است که آمار‌های WHO نشان می‌دهد که افسردگی عامل اصلی ناتوانی در سراسر جهان است که بیش از ۲۶۴ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد و سالانه ۲.۵ تریلیون دلار برای اقتصاد جهان هزینه دارد. پیش‌بینی می‌شود که این هزینه تا سال ۲۰۳۰ به ۶ تریلیون افزایش پیدا کند.
علاوه بر این، تخمین زده می‌شود که حدود ۲۸۴ میلیون نفر در سراسر جهان درگیر اختلالات اضطرابی هستند. آماری هشداردهنده و نیازمند مداخلات فوری و اجرای طرح‌های حمایتی مؤثر در سلامت روان. عوامل متعددی هم در افزایش شیوع اختلالات سلامت روان نقش دارند، از جمله فشار‌های اجتماعی، بی ثباتی اقتصادی، تروما و انگ پیرامون مسائل مربوط به سلامت روان. پاندمی کرونا هم این چالش‌ها را تشدید کرد و منجر به افزایش مشکلات سلامت روان به دلیل انزوا، عدم اطمینان و ترس شد.
بر این اساس آنچه امروز برای دولت‌ها ضرورت دارد آگاهی از سلامت روان و دسترسی مردم به خدمات بهداشت روان با کیفیت است، همچنین مداخله زودهنگام و آموزش سلامت روان برای مدیریت موج فزاینده اختلالات سلامت روان. بررسی مقالات علمی نشان می‌دهد که کشور‌هایی از جمله ایالات متحده، هند، استرالیا با شیوع بالایی از اختلالات سلامت روان مواجه هستند. هند با بار قابل توجهی از اختلالات افسردگی، اضطراب و اسکیزوفرنی در جمعیت خود مواجه است و به دلیل کمبود منابع دسترسی نیازمندان با چالش‌هایی مواجه است. در استرالیا هم مسائلی مانند افسردگی، اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه رایج است. آن سوی میدان کشور‌هایی از جمله انگلیس، نروژ و کانادا از طریق ابتکاراتی مانند خدمات بهداشت ملی (NHS)، افزایش بودجه برای برنامه‌های سلامت روان، مداخله زودهنگام، شبکه‌های حمایتی قوی گام‌های موثری برای بهبود خدمات سلامت روان برداشته‌اند.
اختلالات سلامت روان (MHD) بار قابل توجهی را بر سیستم‌های بهداشت عمومی تحمیل می‌کند و با روند رو به افزایش شهرنشینی در سراسر جهان هم عوامل استرس‌زای سلامت روان شهری بر جمعیت تأثیر بیشتری داشته است. برآورد می‌شود که تا سال ۲۰۵۰، جمعیت شهری جهان ۶۶ درصد افزایش داشته باشد.
این در حالی است که نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی، ناامنی‌ها، آلودگی‌های هوا و صوتی در محیط‌های زندگی شهری وجود دارند و از عوامل مؤثر بر سلامت روان هستند. ایران هم طی سال‌های گذشته از الگو‌های شهرنشینی در سراسر جهان مستثنی نبوده و بر اساس گزارش‌های سال ۲۰۱۸ سازمان ملل در مورد توسعه انسانی، جمعیت شهری ایران از ۶۴.۲ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۷۵.۹ درصد در سال ۲۰۱۹ رسیده است و پیش‌بینی می‌شود این آمار تا سال ۲۰۵۰ به ۸۵.۸ درصد برسد.
تهران هم بزرگترین شهر و پایتخت ایران است که بیش از ۱۰ درصد از جمعیت کشور را در خود جای داده. طبق سرشماری ۱۳۹۵، تهران ۸.۷ میلیون نفر در شهر و ۱۵ میلیون نفر در کلان شهر خود جمعیت داشته است. اما با وجود این اهمیت جهانی، پژوهش پیرامون سلامت روان در ایران و شهر‌های مختلف آن آمار بالایی ندارد. یک نظرسنجی سلامت روان از جمعیت تهران در ۱۳۸۸ انجام شده که نشان داد ۳۴.۷ درصد از ساکنان تهران از اختلالات روانی رنج می‌برند. همچنین تخمین زده شد که نزدیک به ۲ میلیون شهروند تهرانی به خدمات بهداشت روان نیاز دارند.
جدیدترین مطالعه، اما سال گذشته میلادی در bmcpsychiatry منتشر شد و اساتید دانشگاه علوم پزشکی تهران (محبوبه بهرامی، آرش جلالی، آرین آیتی، اکبر شفیعی، فرشید علاالدینی، سهیل سعادت، فرزاد مسعودکبیر، نازیلا شاهمنصوری و احمدعلی نوربالا) یک بررسی اپیدمیولوژی در این باره از ساکنان پایتخت داشتند. در این مطالعه ۱۰۲۴۷ ساکن دائمی کلانشهر تهران (۱۵ سال و بالاتر) از اسفند ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ در مناطق ۲۲ گانه تهران درباره شایع‌ترین اختلالات سلامت روان مورد مطالعه قرار گرفتند. شامل ۵ هزار خانوار که بر اساس ۳ معیار انتخاب شدند: ۱. ساکن تهران در زمان مطالعه، ۲. وجود حداقل یک نفر ۳۵ سال به بالا در خانواده و ۳. سن افراد ۱۵ سال به بالا. میانگین سنی جمعیت هم ۴۸.۲ سال و ۴۶.۵ درصد هم مرد بودند.
نتایج نهایی این پژوهش نشان می‌دهد که شیوع اختلال روان در ایران نسبت به یک دهه قبل آن روند افزایشی داشته و تقریباً ۳۷.۱ درصد از ساکنان شهر تهران از مشکلات سلامت روان رنج می‌برند (۴۵ درصد زنان و ۲۸ درصد از مردان). بیشترین بروز MHD هم در گروه‌های سنی ۲۵ تا ۳۴ و بالای ۷۵ سال مشاهده شد. شایع‌ترین اختلالات سلامت روان هم افسردگی (۴۳ درصد)، اضطراب (۴۰ درصد)، اختلال روان‌تنی (۳۰ درصد) و اختلال عملکرد اجتماعی (۸.۱ درصد) بودند.
مقایسه شیوع اختلالات مختلف سلامت روان با توجه به ۴ حوزه
این پژوهش نشان داد که بیشترین میزان MHD در گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال و بالای ۷۵ سال است و شیوع هر چهار اختلال روانپزشکی در جمعیت زنان در تمام گروه‌های سنی بیشتر بود.
شیوع افسردگی در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال بالاترین بیشتر بود. این شیوع در گروه‌های سنی بعدی کاهش یافت، اما در شرکت کنندگان ۷۵ سال و بالاتر افزایش پیدا کرد.
بالاترین میزان اضطراب در گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال مشاهده شد.
اختلالات روان تنی در افراد ۷۵ سال و بالاتر در هر دو جنس بالاترین بود.
اختلال عملکرد اجتماعی هم در افراد بالای ۷۵ سال شایع‌ترین بود.
اختلالات افسردگی بیشتر در غرب و جنوب شرقی شهر گزارش شد.
اختلالات اضطرابی در مناطق غرب، شمال شرق و جنوب شرق تهران شیوع بیشتری داشت.
ناکارآمدی اجتماعی بیشتر در نواحی غربی و جنوب شرقی بود.
در نهایت، جنوب شرق تهران بیشترین شیوع اختلالات روان‌تنی (یک اختلال ذهنی که باعث به وجود آمدن علائم و تظاهرات جسمی می‌شود) را داشت. عوامل مختلفی ممکن است در ایجاد این اختلاف نقش داشته باشند، از جمله وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین‌تر، عوامل فرهنگی و مهاجرت از شهر‌های دیگر به این منطقه.
در مجموع هم نمره GHQ (پرسشنامه سلامت عمومی) در جنوب شرق تهران نسبت به سایر مناطق بالاتر بود که نشان دهنده شیوع بالاتر اختلالات روانی در این منطقه است.
این مطالعه جدید اعلام کرده که نزدیک به ۲.۷ میلیون نفر از ساکنان تهران، موارد احتمالی MHD هستند که به خدمات بهداشت روان نیاز دارند و از این تعداد ۱.۶ میلیون نفر زن هستند. عوامل بیولوژیکی، نقش‌های جنسی، عوامل استرس محیطی و شغلی، محدودیت در منابع رضایت و عدم مشارکت اجتماعی زنان در جامعه ایران ممکن است در شیوع بیشتر اختلالات روانی در زنان نسبت به مردان نقش داشته باشد.
به طور کلی این نتایج نگران کننده است و نیازمند توجه بیشتر به عوامل کمک کننده و برنامه‌های بهبود سلامت روان. آن هم حالی است که مطالعه قبلی روی جمعیت تهران در سال ۲۰۰۹ نرخ ۳۴.۲٪ را برای MHDها گزارش کرده که کمتر از نتایج مطالعه فعلی است. می‌توان گفت که معضلات اجتماعی و اقتصادی، تغییرات محیطی و سبک زندگی مدرن در روند صعودی MHD نقش داشته و این نتایج با مطالعات قبلی بر روی جمعیت‌های سراسر جهان و ایران مطابقت دارد.
بر اساس نتایج این مطالعه، افسردگی شایع‌ترین MHD بود در حالی که در مطالعه ۲۰۱۵، اختلالات اضطرابی و روان‌تنی به عنوان شایع‌ترین MHD گزارش شده بود. روند رو به افزایش افسردگی، به ویژه در جمعیت جوان در بسیاری از مطالعات در سراسر جهان تایید شده و به نظر می‌رسد که تغییرات اخیر سبک زندگی مانند افزایش چاقی، کاهش خواب، قرار گرفتن در معرض بیشتر با رسانه‌ها و پیشرفت‌های تکنولوژیکی ممکن است در این روند نقش داشته باشد.
از سوی دیگر در میان گروه‌های سنی مختلف، شرکت کنندگان بالای ۷۵ سال بیشترین MHD را داشتند که ممکن است ناشی از کاهش توانایی بدنی، بازنشستگی، مرگ همسر و تنهایی بیشتر باشد. این نتیجه با مطالعات قبلی ایرانی که میزان افزایش MHD را در سنین بالاتر گزارش کرده بودند مطابقت دارد.
همچنین افسردگی در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال شایع‌ترین بود و با افزایش سن روند کاهشی را نشان داد که بیانگر لزوم توجه بیشتر به سلامت روان نوجوانان و جوانان است.
کمترین شیوع افسردگی هم در گروه سنی ۶۵ تا ۷۴ سال گزارش شده که احتمالاً به دلیل ثبات نسبی زندگی در این محدوده سنی در تقابل با عوامل استرس‌زای ذکر شده در زندگی جوانهاست.
محققان این پژوهش جدید تاکید کرده‌اند نتایج این مطالعه می‌تواند دانش را در مورد اختلالات سلامت روان در سال‌های اخیر در تهران افزایش دهد. همچنین درک روند تغییرات مشکلات سلامت روان می‌تواند در تدوین برنامه‌های بهداشت عمومی برای پیشگیری و درمان اختلالات روانی در شهر‌های بزرگی مانند تهران مؤثر باشد. این نتایج هشداردهنده نیازمند توجه بیشتر به وضعیت سلامت روان فعلی جمعیت تهران و علل زمینه‌ای آن است. در این باره شناسایی گروه‌های آسیب‌پذیر می‌تواند در توسعه برنامه‌های بهبود سلامت روان مورد توجه باشد.
