گسترش آفرود سواری، حضور تور‌ها و گردشگران بدون مجوز در سال‌های اخیر زنگ خطر تخریب بیابان لوت را به صدا درآورده و حفاظت از این میراث جهانی را با چالش‌هایی مواجه کرده است.
بیابان لوت به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد آن ۲۹ مرداد سال ۱۳۹۳ به شماره ۲۰۳ در فهرست میراث طبیعی ملی قرار گرفت سپس پرونده این اثر در سال ۲۰۱۵ میلادی برای ثبت در فهرست میراث جهانی به یونسکو ارسال و در نهایت سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۵ شمسی) به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
به گزارش ایرنا، بیابان لوت با مساحت عرصه ۲۲ هزار و ۷۸۰ کیلومتر مربع و حریم ۱۷ هزار و ۹۴۱ کیلومتر مربع در جنوب شرقی ایران، شرق کوه‌های مرکزی و رشته کوه‌های زاگرس، در میان سه استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان گسترده شده است.
این اثر طبیعی و میراث جهانی شگفتی‌های فراوانی دارد از جمله طبق آخرین نتایج تحقیقات علمی، گرم‌ترین نقطه زمین در بیابان لوت حوزه استان خراسان جنوبی با ثبت زمینی دمای ۷۳.۵ درجه‌ای به ثبت رسید.
از آنجایی که اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، هر سال وضعیت همه آثار طبیعی ثبت شده را برای یونسکو ارسال می‌کند کارشناسان بر لزوم رعایت برخی نکات برای جلوگیری از آسیب به طبیعت بیابان لوت تاکید دارند.
اما در سال‌های اخیر در کنار استفاده از ظرفیت‌های گردشگری بیابان لوت، ورود بی ضابطه تور‌های آفرودی و خودرو‌های دو دیفرانسیل باعث لطمه به خاک و پوشش گیاهی بعضی از مناطق این بیابان شده و جانوران بیابانی را نیز در معرض تهدید قرار داده است.
کارشناسان و محققان این حوزه نسبت به تخریب اکوسیستم بیابان لوت به علت تراکم گردشگر، همین طور افزایش بی‌برنامه عبور و مرور و برگزاری تور‌های آفرودی هشدار دادند و اینکه در صورت ادامه آسیب‌های آفرود، امکان خروج بیابان لوت از فهرست یونسکو وجود دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی در این باره معتقد است که در بیابان لوت منطقه خراسان جنوبی در حوزه گردشگری و استفاده مناسب از این میراث طبیعی مشکل خاصی نداریم، اما در منطقه استان کرمان به ویژه شهداد سرمایه گذاری‌های کلان انجام شده و بیابان را با مشکل مواجه کرده است.
هادی شاهوردی در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: برخی شرکت‌های هواپیمایی و بخش خصوصی امکانات زیادی از جمله کمپ‌های کویر نوردی و بومگردی‌ها را در این منطقه راه‌اندازی کرده و درآمدزایی دارند، اما افزایش گردشگران آسیب‌های فراوانی به عرصه این اثر جهانی وارد می‌کند.
وی با اشاره به آسیب‌های زیست محیطی برخی گردشگران به بیابان لوت تصریح کرد: همچنین تردد بیش از حد و گستردگی آفرود‌ها برای پوشش گیاهی و جانوری مشکلاتی را به وجود آورده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: میراث فرهنگی فقط می‌تواند تور‌ها و گردشگرانی که مجوز ورود به عرصه بیابان لوت را دارند مدیریت کند این در حالی است که گردشگران زیادی بدون مجوز وارد این منطقه شده و به آن آسیب می‌زنند.
وی خواستار ورود نیروی انتظامی و دستگاه‌های متولی برای جلوگیری از ورود گردشگران بدون مجوز به بیابان لوت شد و افزود: نباید اجازه داد این اثر طبیعی و منحصر به فرد ملی و بین المللی به راحتی با خطر نابودی روبه‌رو شود.
شاهوردی با تاکید بر حذف گردشگری بدون ضابطه و مجوز در بیابان لوت تاکید کرد که باید برنامه‌های جامع و کامل برای سه استان در برگیرنده بیابان لوت تدوین شود و این استان‌ها نسبت به حفظ این اثر جهانی توجه و حساسیت ویژه داشته باشند.
وی گفت: در صورت توجه نکردن به این موضوع مهم و حیاتی، بیابان لوت کارت زرد خواهد گرفت و خروج آن از فهرست میراث جهانی لطمه بزرگی به این اثر جهانی و استان‌های مذکور وارد خواهد کرد.
مدیر پایگاه میراث جهانی بیابان لوت در استان خراسان جنوبی هم گفت: بیابان لوت با داشتن گرم‌ترین نقطه زمین و مرتفع‌ترین، وسیع‌ترین و زیباترین تپه‌های ماسه‌ای، منحصر به فرد بوده و مورد توجه کویرنوردان و گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است.
زهرا رضایی ملکوتی یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد بیابان لوت در خراسان جنوبی را وجود بلندترین تپه‌های ماسه‌ای (ریگ یلان) عنوان کرد و افزود: ریگ یلان با مساحت بیش از ۶۵ هزار کیلومتر مربع در شرق لوت، تجمع بزرگی از انواع ساخت‌های ماسه بادی است که با چشم انداز زیبا خودنمایی می‌کند.
وی گفت: به جز این مورد پوشش گیاهی و جانوری ارزشمند، کلوت‌ها (یاردانگ‌ها)، نبکاها، رودخانه شور، گندم بریان، هامادا (دشت ریگی) از جاذبه‌های شگفت انگیز بیابان لوت هستند.
مدیر پایگاه میراث جهانی بیابان لوت در خراسان جنوبی اظهار کرد: بیابان لوت به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده که در ادامه، حفظ و نگهداری از این اثر جهانی وظیفه ما را حساس‌تر و خطیرتر می‌کند.
وی با اشاره به اینکه فعالیت‌های ورزشی - تفریحی از جمله آفرود می‌تواند اثرات مخربی بر اکوسیستم بیابان به جا بگذارد گفت: با توجه به اینکه در سال‌های اخیر، ورود و تنوع خودرو‌های دو دیفرانسیل به مناطق بیابانی به خصوص بیابان لوت افزایش پیدا کرده بدون شک انجام این گونه فعالیت‌های تفریحی نیز رشد چشمگیری داشته است.
رضایی ملکوتی ادامه داد: در این میان آگاهی بخشی و آموزش به دوستداران آفرود می‌تواند به حفظ محیط زیست بدون تخریب گسترده کمک شایانی کند و توسعه پایدار مناطق بیابانی را به همراه داشته باشد چراکه در انجام این گونه فعالیت‌های تفریحی علاوه بر دانش فنی، اخلاق گردشگری هم باید مورد توجه باشد.
وی بیان کرد: کویر‌ها و بیابان‌ها دارای تنوع گیاهی و جانوری حساسی هستند که هرگونه تنش می‌تواند حیات آنها را به مخاطره بیندازد و در بسیاری مواقع خسارات جبران ناپذیری به محیط زیست بیابانی وارد کند.
این کارشناس میراث طبیعی گفت: تردد خودرو‌ها در بیابان‌ها و کویر‌ها به خصوص بیابان جهانی لوت موجب پاکوب شدن، فشردگی و بر هم خوردن پوشش سطحی خاک شده و تعدد مسیر‌های ایجاد شده، ناامنی فزاینده‌ای برای جانوران ایجاد کرده و علاوه بر کاهش زاد و ولد و نابودی آنها، منظر طبیعی بیابان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
به گفته وی افزایش گرد و غبار و ریزگردها، نتیجه بر هم خوردن تعادل فیزیکی سطح خاک است که توسط فعالیت‌های آفرودی انجام می‌شود.
رضایی ملکوتی افزود: با توجه به رصد مداوم و منظم بیابان لوت توسط یونسکو، همه این آسیب‌ها باعث می‌شود این اثر طبیعی و منحصر به فرد از فهرست میراث جهانی خارج شود بنابراین کمک و همکاری افراد و دستگاه‌های دولتی و خصوصی می‌تواند در حفظ و نگهداری آن موثر باشد.
کارشناس و راهنمای گردشگری اداره کل میرث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی هم با تاکید بر اینکه ورود به مناطق کویری ملاحظات خاص خود را دارد، معتقد است که کویرنوردی و ورزش‌های تفریحی مربوط به کویر باید توسط تور‌های رسمی گردشگری انجام شود.
احسان درستکار گفت: خراسان جنوبی به وسعت ۱۵۰ هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع، سومین استان پهناور کشور است که دو سوم پهنه آن را بیابان‌ها و کویر‌ها تشکیل می‌دهند.
وی افزود: تا سال‌ها پیش به بیابان و کویر به دید تهدید نگاه می‌شد، اما در چهلمین نشست میراث جهانی یونسکو در سال ۱۳۹۵ پس از ثبت جهانی بیابان لوت به عنوان اولین اثر طبیعی ایران، نگاه‌ها مقداری عوض شد و به بیابان و کویر به عنوان یک فرصت گردشگری نگریستند.
کارشناس و راهنمای گردشگری بیان کرد: سالیان درازی یعنی بیش از ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پیش محققان و مکتشفان انگلیسی، آلمانی، روسی و اتریشی زیادی به بیابان‌های ایران سفر کرده و قاعدتا اکتشافاتی هم داشته‌اند.
وی گفت: به عنوان مثال سال ۱۸۵۴ یک هیات روسی به همراه چند اقلیم شناس، زمین شناس، جانور شناس، گیاه شناس و ستاره شناس به ایران آمدند و بیابان‌های ایران را درنوردیدند که حضور آنان در مناطق کویری سبب ثبت سند‌های ماندگاری در حوزه‌های مختلف شد.
درستکار با اشاره به فرصت‌های کویر و بیابان برای جذب گردشگران داخلی و خارجی گفت: یکی از این جاذبه‌ها از منظر زمین شناسی یا ژئومورفولوژی در مناطقی از حریم لوت شمالی بوده که منحصر به فرد و خاص است.
وی ادامه داد: از جمله این ظرفیت‌ها می‌توان به سرچشمه رود شور لوت از خور و جنگل نخاب شهرستان خوسف به طول بیش از ۲۰۰ کیلومتر اشاره کرد که به دشت نمک شهداد می‌ریزد از طرفی تنگه رتیل، کج کلاه، شند علیرضا خان، قله رمی، دشت نایبند، وسیع‌ترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی برای زمین شناسان به خصوص فسیل شناسان می‌تواند جذاب باشد.
کارشناس و راهنمای گردشگری گفت: پوشش گیاهی خاص و منحصر به فرد بیابان و کویر استان با دارا بودن گیاه دیودان گونه اندمیک در کشور و پوشش تاغ، گز، شور، شنان، سبد، هندوانه ابوجهل و سایر موارد آن را نسبت به استان‌های بیابانی دیگر متمایز کرده است.
وی از کویر به عنوان یکی از توانمندی‌های گردشگری ورزشی یاد کرد و افزود: در سال‌های اخیر جوانان به ورزش‌های هیجانی مانند آفرود سواری، پیاده روی در تپه‌های ماسه‌ای، کویر پیمایی، اسکی روی شن، پاراموتور، پاراگلایدر، ورزش‌های هوایی، رالی اتومبیل و موتور، اسلک لاین روی آورده‌اند که ملاحظات زیست محیطی و مخاطرات خاص خود را دارد.
درستکار عنوان کرد: باید توجه داشته باشیم که مناطق کویری و بیابانی دارای پوشش‌های گیاهی و جانوری بسیار شکننده است که توانسته‌اند به سختی خود را در این اقلیم‌های بسیار خشن به گونه‌ای سحرانگیز حفظ کنند.
وی گفت: برخی گیاهان مناطق کویری شاید سالی یک تا ۲ سانتیمتر رشد کنند لذا نباید از روی ناآگاهی این گیاهان را زیر چرخ خودرو‌ها و موتورسیکلت‌ها از بین برد، چون در آینده نه چندان دور خیلی متضرر خواهیم شد.
کارشناس و راهنمای گردشگری تاکید کرد: مردم باید نوع نگاه خود به سفر‌های تفریحی و گردشگری کویر را تغییر دهند تا لذت بیشتری ببرند و میسر نخواهد شد مگر از طریق آژانس‌ها و دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری که یکسری خدمات را به صورت نظام‌مند و ساختارمند به گردشگران ارایه دهند.
وی بیان کرد: در این صورت نگاه مردم نسبت به حفظ محیط زیست و دستیابی به اهداف توسعه پایدار نگاه ویژه و تخصصی تری خواهد بود و در کنار سفر سالم از لحاظ زیست محیطی کمترین آسیب به طبیعت وارد خواهد شد، در مقابل تور‌هایی که با خودرو‌های با تعداد بالا وارد عرصه یا حریم بیابان جهانی لوت می‌شوند باید خیلی حساس باشیم.
درستکار گفت: برخی از مناطق کویر، منظر طبیعی خود را از دست داده است و این مناطق شاید هنوز دچار بحران نشده، اما باید پیشگیری‌ها و پیش بینی‌های لازم را داشته باشیم، اگر از جانب یونسکو یک اثر طبیعی کارت زرد دریافت کند و بعد وارد مرحله خارج شدن از فهرست آثار جهانی شود، برای آن کشور و منطقه گران تمام خواهد شد.
وی اضافه کرد: بنابراین از لحاظ ورود گردشگران به مناطق کویری و بیابانی باید عرصه‌هایی به عنوان مناطق قرمز هم داشته باشیم چراکه این مناطق ثروت‌های طبیعی ماست که برای آیندگان باید حفظ و نگهداری شود.
کارشناس و راهنمای گردشگری اداره کل میرث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: برای ورود به هر منطقه طبیعی، کویر یا بیابان باید ظرفیت تحمل در نظر گرفته شود، هر چند برای بیابان لوت ضوابط و قوانین خاصی برای ورود به عرصه تدوین شده است، اما تور‌هایی که وارد این مناطق می‌شوند باید از طریق دفاتر خدماتی مسافرتی گردشگری با راهنمای رسمی مجرب و امکانات و تجهیزات خاص مجوز داشته باشند.
