تغییرات اساسی در نظام انتخاباتی مجلس؟!

مجلس در حال بررسی طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس است که شامل تغییرات اساسی در نظام انتخاباتی به‌ویژه نظام تناسبی می‌شود، این طرح شرایط جدیدی برای ورود نامزدها، سهم ائتلاف‌ها و تقسیم کرسی‌ها را تعیین می‌کند وهدف آن افزایش شفافیت در فرآیند انتخابات است.

به گزارش تسنیم، مجلس شورای اسلامی در دوره دوازدهم، بار دیگر طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس را در دستور کار خود قرار داده است. این طرح که پیشتر در مجلس دهم نیز مطرح شده بود، با مخالفت شورای نگهبان به‌دلیل تمایل به تناسبی شدن انتخابات مواجه شد. نمایندگان مجلس یازدهم نیز تلاش کردند این طرح را به تصویب برسانند، اما با مخالفت دوباره شورای نگهبان روبه‌رو شدند.

موافقان این طرح بر این باورند که در صورت تحقق نظام انتخاباتی تناسبی، علاوه بر ترغیب مردم به مشارکت بیشتر، کرسی‌های مجلس نیز به افراد شایسته‌تری اختصاص خواهد یافت. این نظام انتخاباتی، که در آن هر حزب به‌نسبت آرای خود نمایندگی دریافت می‌کند، می‌تواند به توزیع عادلانه‌تر قدرت و افزایش تنوع سیاسی کمک کند.

در مقابل، منتقدان این طرح اعتقاد دارند که زیرساخت‌های لازم برای پیاده‌سازی نظام تناسبی در کشور وجود ندارد و این تغییر ممکن است با عدالت انتخاباتی در تضاد باشد، همچنین، تقسیم کرسی‌ها میان احزاب و نامزد‌ها به‌شیوه‌های پیچیده‌ای انجام می‌شود که ممکن است شفافیت را کاهش دهد.

ویژگی‌های طرح جدید

۱ ـ هر نامزد می‌تواند به‌صورت مستقل و یا به‌عنوان عضو یک ائتلاف در انتخابات شرکت نماید. در صورت عضویت نامزد‌های غیر مستقل در بیش از یک ائتلاف آرای آنها قرائت نخواهد شد.

۲ ـ هر رأی‌دهنده در هر حوزه انتخابیه فرعی می‌تواند با رعایت تعداد کرسی‌های آن حوزه و سایر حوزه‌های انتخابیه فرعی به نامزد‌های موردنظر خود در تمام و یا برخی از حوزه‌های فرعی رأی دهد.

۳ ـ در برگ‌رأی‌هایی که صرفاً نام ائتلاف موردنظر رأی‌دهنده درج شده است برای هرکدام از اعضای ائتلاف یک رأی منظور خواهد شد. در برگه‌هایی که همزمان نام یک ائتلاف و نام برخی نامزد‌ها درج شده است، آرای رأی‌دهنده صرفاً به حساب اعضای آن ائتلاف منظور خواهد شد.

۴ ـ نامزد‌هایی می‌توانند در رقابت‌های انتخاباتی هر حوزه شرکت کنند که یا متولد آن حوزه انتخابیه باشند و یا پنج سال سابقه اشتغال در آن حوزه را داشته باشند، اشتغال صرفاً برمبنای لیست بیمه صندوق‌های بازنشستگی ملاک عمل قرار می‌گیرد.

۵ ـ نامزد و یا نامزد‌هایی که حداقل پانزده درصد (۱۵) آرای صحیح مأخوذه از حوزه انتخابیه فرعی خود را کسب کرده باشند در رقابت‌های استانی برای انتخاب نماینده آن حوزه فرعی شرکت داده خواهند شد. در صورتی که هیچ‌کدام از نامزد‌ها در این حوزه فرعی واجد این شرط نباشند برای تعیین وزن نامزد‌ها و ورود آنها به مرحله بعد این شرط نادیده گرفته می‌شود.

۶ ـ در صورتی که رأی استانی یک و یا چند نامزد مستقل در هر حوزه انتخابیه فرعی بیشتر از نامزد‌های معرفی‌شده توسط ائتلاف‌ها در آن حوزه فرعی باشد آن فرد و یا افراد به‌عنوان نماینده آن حوزه فرعی انتخاب می‌شوند.

۷ ـ سهم نمایندگان مستقل از کل کرسی‌های حوزه استانی، حداکثر معادل سهم آنها از کل آرای استان تعیین می‌شود.

۸ ـ کل کرسی‌های استان پس از کسر کرسی‌های اشغال‌شده توسط نمایندگان مستقل، بین ائتلاف‌ها تقسیم می‌شود.

۹ ـ سهم هر ائتلاف استانی پس از کسر سهم نمایندگان مستقل از کل کرسی‌های استان از تقسیم سهم آرای آن ائتلاف بر مجموع سهم آرای کل ائتلاف‌های واجد شرایط در آن استان تعیین می‌شود.

۱۰ ـ ائتلاف‌هایی که سهم آرای آنها از کل آرای استان کمتر از پنج درصد (۵) باشد، ائتلاف واجد شرایط در تعیین سهم منظور نشده و در تعیین مهم آرای ائتلاف‌ها دخالت داده نمی‌شوند و با نامزد‌های آنها شبیه نامزد‌های مستقل برخورد می‌شود.

۱۱- در تقسیم کرسی‌ها بین ائتلاف‌ها در حوزه‌های فرعی ابتدا کرسی‌ها بین حوزه‌های چند نماینده‌ای (با اولویت حوزه‌های با تعداد کرسی کمتر یعنی ابتدا دو بعد سه سپس چهار و الی آخر) تقسیم شده و مپس کرسی‌های باقی مانده بین حوزه‌های تک نماینده‌ای تقسیم می‌شود.

۱۲- سهم هر ائتلاف در هر حوزه فرعی چند نماینده‌ای پس از کسر کرسی‌های اشغال شده توسط نمایندگان مستقل در حوزه از تقسیم مهم آرای آن ائتلاف بر مجموع سهم آرای ائتلاف‌ها در آن حوزه فرعی تعیین می‌شود.

۱۳-در انتخاب نمایندگان هر ائتلاف در حوزه‌های فرعی تک نماینده‌ای اولویت به نامزدی داده می‌شود که رای استانی او در آن حوزه فرعی نسبت به رقبای خود در سایر ائتلاف‌ها بیشتر باشد. در صورتیکه تعداد نامزد‌های واجد شرایط در درون هر ائتلاف در حوزه‌های فرعی با رعایت این بند بیشتر از سهمیه آن ائتلاف باشد در انتخاب نمایندگان آن ائتلاف اولویت با نامزد‌هایی است که در استان رای بیشتری داشته باشند.

۱۴- انتخابات تک مرحله‌ای است و لذا کلیه قوانین مرتبط با دور دوم انتخابات مجلس و مغایر با این ماده از جمله مراد... لغو می‌شود.

نظام‌های تناسبی در بسیاری از کشور‌های دموکراتیک، به‌ویژه در اروپا، به روش غالب تبدیل شده است. ۲۱ کشور از ۲۸ کشور اروپای غربی از این روش استفاده می‌کنند، که نشان‌دهنده موفقیت این نظام در افزایش مشارکت و تنوع سیاسی است.

با توجه به تحولات اخیر و اصرار نمایندگان مجلس بر اجرای نظام انتخاباتی تناسبی، باید دید آیا شورای نگهبان این بار با این تغییرات موافقت خواهد کرد یا خیر.