خودکشی دانش‌آموزان یکی از معضلات پیچیده و نگران‌کننده در جوامع مختلف است که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این پدیده که به‌طور گسترده در سراسر جهان گزارش شده، نشان‌دهنده بحران‌های فردی، اجتماعی و فرهنگی است که تأثیرات عمیقی بر آینده نسل‌های جوان می‌گذارد.
روزنامه شرق نوشت: پدیده خودکشی در میان دانش‌آموزان اغلب در مقایسه با دیگر گروه‌های سنی کمتر به رسمیت شناخته می‌شود، ولی در سال‌های اخیر به دلیل افزایش فشار‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بر روی نوجوانان و جوانان، شاهد رشد آمار خودکشی در این گروه سنی هستیم.
بر اساس آمار‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO)، خودکشی دومین عامل مرگ‌ومیر در سنین ۱۵ تا ۲۹ سال است که بخش عمده‌ای از این آمار متعلق به دانش‌آموزان است. در ایران نیز آمارها نشان می‌دهند که خودکشی در میان نوجوانان به‌ویژه در مناطق مرزی و محروم در حال افزایش است. در این مناطق، کمبود فرصت‌های آموزشی، مشکلات اقتصادی و تنش‌های اجتماعی و خانوادگی موجب بروز مشکلات روانی و در نهایت خودکشی می‌شود.
یکی از عوامل اصلی خودکشی در میان دانش‌آموزان فشار‌های تحصیلی و رقابت‌های شدید است. در کشور‌های مختلف ازجمله ایران، رقابت برای ورود به دانشگاه‌ها و رشته‌های خاص به‌شدت بالاست. در این راستا، دانش‌آموزان به دلیل فشار خانواده‌ها، معلمان و حتی جامعه برای دستیابی به نتایج عالی، دچار استرس و اضطراب شدید می‌شوند.
این فشار‌ها نه‌تن‌ها به سلامت روان دانش‌آموزان آسیب می‌زنند، بلکه می‌توانند به افسردگی، اضطراب و در نهایت افکار خودکشی منجر شوند. در بسیاری از کشور‌ها ازجمله ایران، این مسئله به‌ویژه در میان دانش‌آموزان مقاطع متوسطه و دبیرستان که در آستانه ورود به دانشگاه‌ها هستند، بیشتر مشاهده می‌شود. اگرچه بسیاری از مدارس در ایران برنامه‌های مشاوره‌ای دارند، اما همچنان نیاز به توجه بیشتر در این زمینه وجود دارد.
علاوه بر فشار‌های تحصیلی، مشکلات خانوادگی یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند به خودکشی دانش‌آموزان منجر شود. در بسیاری از خانواده‌ها، مشکلات اقتصادی، خشونت‌های خانگی، طلاق و دیگر مشکلات اجتماعی می‌تواند موجب احساس بی‌ارزشی و ناامیدی در نوجوانان شود. زمانی که نوجوانان نمی‌توانند از خانواده به‌عنوان یک منبع حمایت و اعتماد بهره‌برداری کنند، ممکن است به سمت افسردگی و انزوا حرکت کنند که این امر می‌تواند خطر خودکشی را افزایش دهد.
در کشور‌هایی مانند ایران که بحران‌های اجتماعی و اقتصادی زیادی وجود دارد، این مشکلات در مناطق خاص به‌ویژه در حاشیه شهر‌ها و مناطق محروم شدت بیشتری دارند. در این مناطق، فقدان امکانات روان‌شناختی و مشاوره‌ای در مدارس و دسترسی‌نداشتن به خدمات بهداشت روان به‌ویژه برای دانش‌آموزان خانواده‌های کم‌درآمد، وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند.
همچنین، بحران‌های روانی مانند افسردگی و اضطراب در میان نوجوانان در حال افزایش است. طبق آمارها، بسیاری از نوجوانان در سراسر دنیا، به‌ویژه در کشور‌های در حال توسعه، از اختلالات روانی رنج می‌برند که در صورت نبود درمان مناسب، می‌تواند منجر به افکار خودکشی شود. در ایران نیز تحقیقات نشان داده‌اند درصد درخور توجهی از نوجوانان در سنین ۱۵ تا ۱۹ سال با مشکلات روانی نظیر افسردگی، اضطراب و فشار‌های روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
در بسیاری از موارد، نوجوانان به دلیل نبود اطلاع‌رسانی و آگاهی درباره مشکلات روانی، نمی‌توانند به‌راحتی از کمک‌های روان‌شناختی بهره‌مند شوند و در نتیجه، مشکلات‌شان به‌تدریج به بحران‌های جدی‌تری تبدیل می‌شود.
یکی از چالش‌های عمده در این زمینه، تأثیر رسانه‌ها و فضای مجازی است. در دنیای امروز، رسانه‌ها و به‌ویژه فضای مجازی نقش بسزایی در شکل‌دهی به دیدگاه‌ها و نگرش‌های نوجوانان دارند. در این فضا، نوجوانان تحت تأثیر اخبار، تصاویر و ویدئو‌های مختلف قرار می‌گیرند که برخی از آنها می‌توانند تأثیر منفی بر روحیه و نگرش‌های آنها درباره زندگی و مرگ بگذارند.
در برخی موارد، خودکشی‌هایی که در فضای مجازی گزارش می‌شود، به نوعی به الگویی برای دیگران به‌ویژه نوجوانان تبدیل می‌شود. این مسئله به‌ویژه در کشور‌های در حال توسعه که دسترسی به اینترنت و فضای مجازی در آنها در حال افزایش است، مشاهده می‌شود.
از طرفی در جوامع غربی و کشور‌های پیشرفته مانند ایالات متحده و ژاپن، فشار‌های اجتماعی و تحصیلی نقش زیادی در افزایش خودکشی میان دانش‌آموزان ایفا می‌کند. در کشور ژاپن، به دلیل فرهنگ رقابتی شدید و فشار‌های اجتماعی برای موفقیت در تحصیل، نرخ خودکشی در میان دانش‌آموزان و جوانان بسیار بالاست. در کره جنوبی نیز فشار‌های تحصیلی و رقابت‌های شدید برای قبولی در دانشگاه‌های معتبر سبب بروز خودکشی‌ها در میان نوجوانان شده است. در کشور‌های دیگر مانند هند و کشور‌های آفریقایی، فقر، جنگ و بحران‌های اجتماعی از علل اصلی خودکشی‌ها هستند.
در ایران نیز اگرچه در سال‌های اخیر دولت و نهاد‌های آموزشی تلاش‌هایی در راستای کاهش نرخ خودکشی انجام داده‌اند، اما همچنان این مشکل در حال افزایش است. به‌ویژه در مناطق محروم، که دانش‌آموزان با مشکلات اقتصادی و اجتماعی بیشتری مواجه هستند، نیاز به اقدامات اساسی در این زمینه احساس می‌شود. یکی از اقدامات مؤثر می‌تواند راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای در مدارس و آموزش به دانش‌آموزان درباره مسائل روان‌شناختی و مقابله با استرس باشد.
نیره طبسی-روان‌شناس
