حج تمتع به چه افرادی واجب است؟

هرساله صدها هزار نفر در ایام حج خود را به سرزمین وحی میرسانند اما برای تشرف به حج تمتع شرایط خاصی شامل زائران می‌شود که به «استطاعت» معروف است. 

به گزارش تسنیم، هرساله صدها هزار نفر از مسلمانان جهان در ایام حج خود را به سرزمین وحی میرسانند؛ انجام این فریضه الهی به قدری اهمیت دارد که امام محمد باقر (ع) در یکی از بیانات خود حج را یکی از ارکان و پایه‌های اسلام معرفی کرده است اما مسلمانان برای تشرف به حج تمتع، باید واجد شرایط خاصی باشند که به «استطاعت» معروف است. این استطاعت شامل استطاعت مالی و استطاعت جسمی است. 

استطاعت در حج تمتع به این معناست که فرد برای انجام این فریضه الهی، تمامی شرایط لازم را داشته باشد؛ بنابراین، کسانی که شرایط واجب بودن حج را دارند و به حج رفته‌اند و همچنین کسانی که این شرایط برایشان فراهم نیست، انجام و تکرار حج برای آنان مستحب است. 

استطاعت دارای ابعاد مختلفی است که فرد مستطیع باید در تمامی این ابعاد توانایی داشته باشد تا حج بر او واجب شود. 

یکی از ابعاد مهم استطاعت، استطاعت مالی است که باید به دو صورت تأمین شود، نخست اینکه فرد می‌تواند از طریق درآمد خود و کاری که انجام داده مستطیع شود، یا اینکه این استطاعت از طریق هدیه‌ای که برای او جهت انجام حج دریافت می‌کند، حاصل شود. 

در این صورت، به حج انجام شده «حج بذلی» گفته می‌شود؛ یعنی حج که هزینه آن از طریق بخشش و هدیه به فرد داده شده است. حج بذلی، فرد را از وجوب حج در آینده معاف می‌کند، به این معنا که حتی اگر در آینده فرد از لحاظ مالی قادر به انجام حج باشد، نیازی به تکرار آن نخواهد داشت. 

اداره زندگی در حد متعارف مقدم بر حج است

در زمینه استطاعت مالی، یک نکته مهم وجود دارد و آن رجوع به کفایت است، به این معنا که فرد پس از انجام حج باید زندگی خود را به روال عادی ادامه دهد و در مخارج روزمره به مشکل برنخورد. 

بنابراین، اگر فرد پس از خرج کردن برای حج در شرایطی قرار گیرد که به مشکلات مالی یا از دست دادن شغل خود دچار شود، این فرد استطاعت لازم برای انجام حج را ندارد و نمی‌تواند آن را واجب بداند. 

در واقع، تأمین مخارج زندگی در حد متعارف بر انجام حج مقدم است، اما در حج بذلی، نیازی به رجوع به کفایت نیست زیرا فرد مستطیع در این نوع حج نیازی به اطمینان از وضعیت مالی خود ندارد و حتی اگر بداند که ممکن است دچار مشکلات مالی شود، انجام این حج برای او کفایت می‌کند. 

لازمه مستطیع شدن، تلاش برای بدست آوردن استطاعت نیست؛ افراد باید زندگی خود را بر اساس روال عادی و متعارف پیش ببرند و اگر در نهایت مقداری از مالشان اضافی باشد و از شأن آن‌ها فراتر نرود، می‌توانند حج را انجام دهند اما اگر زمانی شرایط استطاعت برای فرد محقق شد، نمی‌تواند از آن شانه خالی کند و از رفتن به حج امتناع کند. 

اگر فردی یک بار مستطیع شود و به هر دلیلی از رفتن به حج خودداری کند، حتی اگر در آینده فقیر شود، حج بر گردنش باقی خواهد ماند و باید آن را به‌جا آورد. 

استطاعت جسمی

امروزه برای انجام حج، هیئت پزشکی تشکیل شده است که مطابق با آن، فرد باید معاینه شود و پزشک باید رفتن او به حج را تجویز کند. این معاینه شامل بررسی توانایی جسمی فرد برای انجام مناسک حج، به‌ویژه در مواردی مانند پیری، فرتوتی یا بیماری‌های خاص می‌شود. 

استطاعت باید در همان سالی که فرد می‌خواهد به حج برود، بررسی شود؛ به عبارت دیگر، باید بررسی شود که آیا فرد در همان سال قادر به انجام حج است یا خیر. 

امروزه، به دلیل محدودیت‌های اعمال شده توسط دولت عربستان و سهمیه‌بندی‌هایی که کشورهای مختلف دارند، ممکن است افراد مستطیع نتوانند در همان سال حج را انجام دهند. 

بنابراین، فردی که استطاعت حج را پیدا کرده، در صورتی که امکان خرید فیش حج در زمان استطاعت وجود داشته باشد، باید به حج برود. اما در مواردی که فرد مستطیع باشد اما به دلیل محدودیت‌های زمانی نتواند در همان سال به حج برود، باید به توصیه علما و مراجع تقلید، هزینه حج را صرف کار دیگری نکرده و ثبت‌نام کند تا در زمانی که شرایط فراهم شد، به حج برود. نتیجه‌گیری با توجه به اهمیت حج و دقیق بودن احکام آن، کسانی که قصد انجام حج دارند، باید از فتاوای مرجع تقلید خود بهره‌برداری کرده و به دقت مسائل مربوط به استطاعت و دیگر شرایط حج را بررسی کنند.