بلندترین برج آجرین جهان سال‌هاست گرفتار داربست‌های فلزی برای مرمت این سازه چند هزار ساله است؛ کارشناسان ابتدا برای زدودن علف‌های سبزشده روی برج اقدام کردند، اما حالا صحبت از اتفاقات تلخ‌تری برای این یادگاری قدیمی است؛ فرونشست!
محوطه برج قابوس، معروفترین مکان قرارگذاشتن شهروندان گنبدی برای ملاقات‌های کاری و شخصی است. جای آرام و سرسبزی که قدم گذاشتن در آن، خاطره تاریخ چندهزار ساله این شهر را زنده می‌کند و بوی خوش هویت و اعتبار فرهنگی را به مشام می‌رساند.
به گزارش ایرنا، همه گنبدی‌ها دست‌کم یک خاطره شیرین از گشت و گذار در این محوطه دارند و یک عکس یادگاری با ناب‌ترین رفقا را در آن به ثبت رسانده‌اند، اما یادگاری چهارمین پادشاه زیاریان حال و روز خوشی ندارد.
گرفتارشدن پشت داربست‌هایی که معلوم نیست چند سال دیگر باید بماند تا کار‌های مرمت و بازسازی به پایان برسد، زیبایی برج قابوس را پنهان کرده و اثر کمی از ابهت بلندترین برج آجری جهان به چشم می‌خورد.
ثبت جهانی این برج امیدی برای بازشدن پای گردشگران خارجی به گنبد بازکرده بود، اما کندی عملیات مرمت برج و محوطه‌سازی و خرید زمین‌های اطراف، این روزنه را از میان برده است.
اگر تا چند سال قبل فقط سبزه‌های روییده در جای جای برج، بزرگترین مشکل این بنای تاریخی به شمار می‌رفت در سایه تغییر آب و هوا و شاید کم‌توجهی و رسیدگی نادرست، میراث فرهنگی بررسی تاثیر تغییرات اقلیمی و فرونشست بر سلامت این برج را آغاز کرد.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس به ایرنا گفت: بررسی تاثیر تغییرات اقلیمی و فرونشست‌های شکل گرفته در دشت گرگان که برج قابوس هم در آن قرار گرفته، بر سلامت این بنای هزار ساله توسط اساتید نقشه‌برداری دانشگاه گلستان آغاز شد.
عبدالمجید نورتقانی، فرونشست را یکی از عارضه‌های تغییرات اقلیمی در کشور دانست و اظهارکرد: استان گلستان و دشت گرگان هم درگیر این پدیده است.
وی افزود: پایگاه میراث جهانی برج قابوس، پایش سلامت سازه بنا را با هدف نگهداری از آن در دستور کار قرار درد که بر اساس آن، قرار است استادان نقشه برداری دانشگاه گلستان در یک سال، طرح مطالعات سلامت سازه با پایش در سه محور درازا، پهنا و ارتفاع انجام دهند.
نورتقانی ادامه داد: بعد از پایان طرح مطالعات سلامت سازه، مشخص می‌شود که آیا تغییرات اقلیمی و فرونشست بر ساختار بنای برج قابوس تاثیرگذاشته است یا نه.
وی افزود: ترک‌هایی که در داخل و بیرون بنا وجود دارد، عارضه جدیدی نیست و در زمان تهیه پرونده ثبت جهانی هم این موارد رویت شده بود و بررسی‌های میدانی حاکی از فعال نبودن این ترک‌هاست.
مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس ادامه داد: بررسی دقیق دلایل شکل‌گیری این ترک‌ها و راهکار‌های مقابله‌ای با آن یکی از اولویت‌های دیده شده در طرح سلامت سازه به حساب می‌آید چرا که هر گونه تصمیم گیری نسبت به میزان خطرات آن نیازمند مطالعه عمیق سازه‌ای دارد.
نورتقانی تاکید کرد: وقوع زلزله‌ها و تغییرات آب و هوایی و اقلیمی و تغییر تراز آب‌های زیرزمینی، بر شکل‌گیری این ترک‌ها بی تاثیر نبوده که وزارت میراث فرهنگی تهیه طرح سلامت سازه را در اولویت قرار داده است.
وی افزود: همچنین با مصوبه شورای تخصصی وزارت میراث فرهنگی طرح مرمت گنبد رک برج قابوس سال ۱۴۰۱ با همکاری اساتید دانشگاه شهید بهشتی تهیه شد.
مدیر پایگاه جهانی برج قابوس گفت: همزمان با مطالعات سلامت سازه، اجرای طرح مرمت برج با تولید آجر و ملات‌های سنتی مورد نیاز و زدن کوره در حال انجام است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان هم با اشاره به شروع عملیات مرمت بنای هزار ساله گنبدقابوس از چندماه پیش، گفت: مرمت این بنا‌های تاریخی دست‌کم تا ۲ سال دیگر ادامه دارد.
محمدجواد ساوری اظهار کرد: مرمت گنبدقابوس توسط یک گروه مرمت‌کار شامل استادکاران و مهندسین متخصص این رشته از دانشگاه شهید بهشتی با تجهیز کارگاه شروع شد.
وی بابیان اینکه مرمت این بنای با ارزش تاریخی نگرانی مدیران ملی، استانی و شهرستانی است، افزود: صالحی امیری وزیر میراث فرهنگی، طهماسبی استاندار گلستان و آق‌ارکاکلی نماینده مردم گنبدکاووس در مجلس شورای اسلامی پیگیر مرمت این بنا هستند و به‌صورت مستمر گزارش پیشرفت کار به آنان ارائه می‌شود.
ساوری اضافه کرد: اعتبار مورد نیاز مرمت گنبدقابوس با در نظر گرفتن نرخ تورم، نزدیک به ۲۳۰ میلیارد ریال برآورد شده که از منابع ملی تامین و مرحله به مرحله تامین می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی گلستان همچنین گفت: خسارات وارده به بخشی از بنای گنبدقابوس مربوط به یک دوره زمانی نیست بلکه به سال‌ها و حتی ده‌ها سال قبل بر می‌گردد.
وی افزود: مرمت این بنای تاریخی به‌صورت فنی درحال انجام است و با تکمیل آن نگرانی مردم و علاقمندان بنا‌های تاریخی پایان خواهد یافت.
گنبدقابوس، بلندترین برج و گنبد آجری جهان و مقبره «قابوس بن وشمگیر»، بنایی بازمانده از سده چهارم هجری است که بر فراز تپه‌ای خاکی با ارتفاع ۱۵ متر در مرکز شهر گنبدکاووس بنا شده است.
این شاهکار معماری اسلامی از کف تپه‌ای که روی آن واقع شده تا زیر قاعده مخروط، ۳۷ متر و ارتفاع گنبد مخروطی آن نیز از کف قاعده تا رأس آن ۱۸ متر است که روی هم رفته ارتفاع آن به ۵۵ متر می‌رسد البته با احتساب ارتفاع تپه، ارتفاع نهایی گنبدقابوس از سطح زمین تا نوک آن ۷۰ متر است.
بدنه خارجی مدور این بنا دارای ۱۰ ترک (مانند ستاره ۱۰ پر) است که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و در هر ترک آن عبارتی آجری و کتیبه‌ای شکل با خط کوفی نوشته شده و ورودی بنا دارای سردر هلالی و گلویی مقرنسی است که یکی از نخستین مقرنس کاری‌ها در معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
کتیبه‌های گنبد قابوس با خط کوفی بنایی (معقلی) در عین سادگی کامل خوانا و برجسته هستند که در ۲ ردیف در بدنه بنا در قاب‌های مستطیلی به طور قرینه در بالا و پایین تکرار شده‌اند که متن آن به شرح ذیل است «بسم الله الرحمن الرحیم، هذا القصر العالی، الامیر شمس‌المعالی، الامیر ابن الامیر، قابوس بن وشمگیر، امر ببنائه فی حیاته، سنة سبع و تسعین و ثلثمائة قمریة و سنة خمس و سبعین و ثلثمائة شمسیة».
برگردان پارسی این کتیبه‌ها چنین است که «به نام خداوند بخشنده مهربان، این است کاخ باشکوه، امیر شمس معالی، امیر پسر امیر، کاووس فرزند وشمگیر، فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی اش، سال ۳۹۷ هجری قمری و سال سیصد و هفتاد و پنج خورشیدی».
