خانه تاریخی

خانه منیرالسلطنه، خانه یکی از زنان ناصرالدین شاه بوده که ۴۶۶ متر مساحت دارد و از تلفیق معماری ایرانی با معماری غربی ساخته شده است.

«بخش‌هایی از خانه امین لشکر توسط مارکوف، معمار مشهور روسی و بخش‌های دیگری توسط آرچیبالد اسکات، معمار انگلیسی ساخته شده و استاد لرزاده هم طراحی آجرکاری و سردر‌های خانه را در دوره پهلوی اول بر عهده داشته است. نکته دیگر این است که بخش‌هایی از این خانه معماری رومی دارد و بخش‌های دیگری به سبک معماری ایرانی و مثل مسجد سپهسالار با کاشیکاری معرق و مقرنس کاری و کاسه سازی تزئین شده و چند بادگیر هم برای این خانه طراحی شده بود که احتمالا به همراه بخش‌های دیگر این خانه تاریخی تخریب شده است.»

خانه تاریخی بهنام با مساحت ۱۴۶۰متر مربع و با شماره ثبتی ۱۸۵۰ در فهرست آثار ملی، یکی از خانه‌های تاریخی محله مقصودیه شهر تبریز است. قدمت این خانه به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه باز می‌گردد و توسط حاج میرزا مهدی خان اعتماد ساخته شده است. خانه بهنام فضاهایی، چون زمستان نشین، تابستان نشین، حیاط اندرونی و بیرونی را داراست. طنبی خانه بهنام دارای پنجره‌های ارسی و ایوان ستون دار با تزیینات گچی است. طنبی، تالاری بزرگ و هفت در است که در اغلب خانه‌های قدیمی شاخص وجود دارد.

مراسم بازگشایی خانه تاریخی امام جمعه، روز ۲۰ آبان ۱۴۰۳ با حضور مسئولان شهرداری، شورای شهر و میراث فرهنگی برگزار شد خانه امام جمعه در محدوده بافت تاریخی تهران در خیابان ناصر خسرو روبروی وزارت دارائی در کوچه امام جمعه قرار گرفته است. محله‌ای که این خانه در آن واقع شده در گذشته به نام محله عودلاجان شهرت داشته است و تکیه دولت سابق هم در همین محله و با اندکی فاصله از خانه امام جمعه قرار داشته که امروزه نشانه‌های معماری آن محو شده است. قدمت این بنا به دوره قاجاریه و به سال‌های ۱۲۸۰ هـ. ق تا ۱۳۰۰ هـ. ش می‌رسد و در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ثبت گردید.

خانه صدقیانی تبریز با شماره ثبت ۷۴۹۸ در فهرست آثار ملی، به دوران قاجاریه تعلق دارد و بخش‌هایی از آن نیز در دوره پهلوی توسعه یافته است. خانه صدقیانی بزرگترین حیاط بیرونی از بین خانه‌های تاریخی تبریز را داراست و با داشتن متراژی نزدیک به ۷۰۰۰ متر مربع، وسیع‌ترین خانه تبریز است. خانه صدقیانی محل سکونت یکی از تجار ابریشم شهر تبریز به نام محمد صدقیانی بوده و در حال حاضر یکی از مجموعه ساختمان‌های دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز است.

عمارت خسروآباد در بلوار خسروآباد «شبلی» شهر سنندج قرار دارد. این بنای تاریخی به سال ۱۲۲۳ هجری قمری توسط امان‌الله‌خان اردلان والی، حاکم شهیر کردستان در مساحت ۶۰۰۰ متر مربع ساخته شده‌است. این عمارت در نوع خود بی‌نظیر و مرکز حکومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده‌است. عمارت خسروآباد کتیبه‌ای دارد که اسم فتحعلی شاه قاجار و والی کردستان امان‌الله خان و تاریخ ۱۲۲۳ ه‍. ق بر روی آن حک شده‌است. عمارت خسروآباد شاخص‌ترین بنای استان کردستان است که به عنوان مقر حکومت والیان اردلان مورد استفاده قرار می‌گرفت

وحیدرضا انارکی محمدی شهردار منطقه ۱۲ تهران گفت: منطقه ۱۲ قلب تاریخی تهران است که در مساحت ۱۶۰۰ هکتاری این منطقه بیش از ۳۰۰ اثر تاریخی و ثبت میراث فرهنگی وجود دارد.

محمد غفاری متولد سال ۱۲۲۶ در شهر کاشان، معروف به کمال‌الملک، نقاش ایرانی در دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی بود. وی در سال ۱۳۰۷ از سمت معاونت وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه استعفا داد و به روستای حسین‌آباد نیشابور که اکنون در جغرافیایی سیاسی شهرستان فیروزه قرار دارد، کوچ کرد و در سال ۱۳۱۹ نیز در گذشت. منزل استاد کمال الملک در روستای حسین آباد با فاصله ۵ کیلومتری از جنوب شهر فیروزه قرار دارد و در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۹۵۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه استاد کمال الملک، نمونه شاخصی از خانه اصیل ایرانی است که در حال حاضر در وضعیت نامناسبی قرار دارد و نیازمند مرمت اساسی و حفاظت است.

همزمان با دهه آخر صفر، مراسم روضه خوانی اقامه عزای اهل بیت (ع) در خانه تاریخی مرحوم میرباقر روحانی هر روز صبح تا ظهر برگزار می‌شود. گفتنی است این خانه تاریخی با قدمتی بیش از ۱۵۰ سال برای برپایی روضه و عزاداری سیدالشهداء وقف شده است.

شهرداری منطقه ۱۲ تهران، سردر یک خانه دوره قاجار که در سال ۱۲۳۷ با نام میرزا نبی‌خان نشانه‌گذاری شده را با سیمان مرمت کرده و باعث تخریب هویت و اصالت تاریخی آن شده است.

یک خانه تاریخی و ارزشمند در تهران با سهل انگاری مسوولان شهرداری، تخریب شد.

خانه طباطبایی‌ها یکی از چند خانه برجسته تاریخی کاشان است که هر ساله تعداد بسیار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی را به سوی خود جذب می‌کند. این شاهکار هنری در سال ۱۲۵۰ هجری قمری به وسیله حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی یکی از تجار معروف زمان خود در محله سلطان امیر احمد احداث شده است. معمار سازندهٔ آن استاد علی مریم کاشانی و گچ بری‌ها و نقاشی‌های آن به وسیلهٔ شاگردان میرزا ابوالحسن صنیع الملک غفاری کاشانی، و زیر نظر وی انجام شده است. این بنا با وسعت حدود ۴۷۰۰ متری، ۴۰ اتاق، ۴ حیاط، ۴ سرداب (زیرزمین)، ۳ بادگیر و ۲ رشته قنات را در خود جای داده است، به‌طوری که حیاط مرکزی آن در قسمت بیرونی و دو حیاط دیگر در قسمت اندرونی و یک حیاط نیز متعلق به خدمه بوده است.

مجموعه خانه‌های تاریخی در هم تنیده‌ی قزوینی‌ها؛ کهکشانی و ابطحی در محله شهشهان اصفهان واقع شده است، درِ ورودی این مجموعه خانه‌ها به شکل دالان بوده که ابتدا و انتهای آن سرپوشیده است.

عمارت شهید اول که بخشی از خانه امام جمعه در اصفهان بوده است در قرن ۱۳ ه. ق و دوره حکومت صفوی ساخته می‌شود. این عمارت در ابتدا بخشی از ۱۲ خانه باغ امام جمعه بوده است که در دهه ۵۰ توسط شخصی به نام کاظم شهید اول خریداری می‌شود که اسم خود را بر این عمارت می‌گذارد. این عمارت تنها عمارت باقی مانده از مجموعه خانه‌های امام جمعه است و دیگر عمارت‌ها به مرور زمان به صورت کامل تخریب شده است. این اثر در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۶۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

خانه انگورستان ملک، که وقف‌نامه آن به سال ۱۳۴۱ هجری قمری باز می‌گردد، توسط حاج محمد ابراهیم خان بنا شده است.

خانه زینت‌الملک یا زینت‌الملوک یکی از آثار به جای مانده از دوره قاجار است که ساخت آن در حدود سال ۱۲۹۰ ه‍.ق توسط علی محمد خان قوام الملک دوم آغاز و در سال ۱۳۰۲ ه‍.ق به اتمام رسیده‌است.در ضلع غربی نارنجستان قوام، عمارتی زیبا قرار دارد که به دلیل سکونت خانم زینت‌الملک قوامی، دختر قوام‌الملک چهارم، به این نام معروف است.

خانه امین‌التجار، یکی از برجسته‌ترین خانه‌های قرن سیزدهم هجری قمری در اصفهان است که ابتدا کاربری مسکونی داشت و مالک اصلی آن «مرحوم حاج سید محمدعلی امین» ملقب به «امین‌التجار» و برادرش «مرحوم حاج سید احمد امین» معروف به «افتخارالتجار» بوده است. این خانه در محلۀ سینه پائینی و در کوچه‌ای به نام حاج امین‌التجار واقع شده و جبهۀ شمالی آن از تخریب‌های زمان احداث خیابان عبدالرزاق در امان مانده است. بعد از احداث خیابان عبدالرزاق و خرید خانۀ امین‌التجار توسط اداره فرهنگ و هنر سابق، این خانه به دفتر شناسایی و خرید خانه‌های تاریخی اصفهان تغییر کاربری داد و از سال ۱۳۵۷ به بعد نیز با کاربری‌هایی مختلفی به حیات خود ادامه داده و اکنون نیز در اختیار اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان قرار دارد. خانۀ امین‌التجار ۲۸ آذرماه ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه تاریخی در ایام نوروز و از ۲ الی ۹ فروردین‌ماه برای بازدید عموم دایر است

منزل موتمن الاطباء با شمارهٔ ثبت ۳۱۰۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران، عمارتی تاریخی در تهران و مربوط به دوره قاجار است که متعلق به «میرزا زین‌العابدین خان دنبلی ضرابی» ملقب به موتمن الاطباء فرزند میرزا محمدخان و نواده میرزا احمدخان صبور، پزشک مخصوص ناصرالدین شاه بود. وی نخستین فارغ التحصیل دارالفنون و شاگرد دکتر تولوزان فرانسوی بوده و از پزشکان نامی ایران در دوران قاجار به شمار می‌رود. این خانه نخستین ساختمان سه طبقه تهران بوده و تا سال ۱۳۸۴ بازماندگان موتمن الاطباء در آن زندگی میکردند.

خانه‌های ارزشمند بسیاری در مشهد به ثبت میراث ملی رسیده‌اند که اصول خاصی از زیباشناسی در آن‌ها نهفته است که رابطه مستقیمی با اصالت‌های فرهنگی، قومی، مذهبی، آئینی، سنتی و کهن مردم شهر دارند که با بررسی هر کدام از آن‌ها رموز خارق‌العاده‌ای را می‌توان کشف کرد. خانه‌های تاریخی مشهد نیز به نوعی هویت این شهر محسوب می‌شوند و قدمت را به تصویر می‌کشند. با وجود اینکه در دهه‌های گذشته اغلب خانه‌های تاریخی مشهد به بهانه نوسازی و بهسازی بافت فرسوده شهر از بین رفته‌اند، اما هنوز هم می‌توان آثاری از خانه‌ها را در مشهد دید. خانه‌های ملک‌التجار، خانه آشتی‌کنان، خانه آب میرزا و خانه دوره پهلوی دوم از جمله خانه‌های تاریخی مشهد هستند که سری به آن‌ها زدیم.

میرزا یونس فرزند میرزا بزرگ که بعدها مشهور به میرزاکوچک خان جنگلی شد، در سال ۱۲۵۹ هجری قمری در محله استادسرای رشت و در خانواده ای مذهبی چشم به جهان گشود. خانه میرزاکوچک خان واقع ‌در محله استادسرای رشت در سال ۱۳۸۱ در اختیار شهرداری رشت قرار گرفت و به سبک معماری بومی بازسازی شد.