چشمه علی

باستان شناسان از کشف یک تدفین و اسکلت در تپه هفت هزار ساله چشمه علی ری خبردادند. بر اساس شواهد احتمال داده می‌شود این اسکلت به دوره سلیک ۳ (حدود ۴۳۰۰ پیش از میلاد) مربوط باشد.

چشمه‌علی یکی از نقاط باستانی، دیدنی و گردشگری شهر ری به‌شمار می‌رود که در منطقه ۲۰ شهرداری تهران قرار دارد. پیشینهٔ چشمه‌علی به حدود ۸۰۰۰ سال پیش بر می‌گردد، در گذشته فروشندگان فرش و مردم تهران، قالی‌ها و قالیچه‌های خود را با این باور که در آب این چشمه ویژگی است که فرش را خوب پاکیزه و رنگ روشن‌تر و درخشنده‌تر می‌سازد، در آب چشمه‌علی می‌شستند چشمه علی شهر ری تابستان‌ها محل شنا و بازی کودکان بود، اما با خشک شدن این چشمه، که برخی قدمت آن را تا هشت‌هزار سال تخمین زده‌اند، دیگر خبری از کودکان نیست.

چشمه علی نخستین اثر ثبت‌شده طبیعی شهرری و سومین اثر طبیعی ثبت‌شده استان تهران است که تا کنون سه بار خشک شده است، اما در دوره‌های پیشین در بخش‌هایی از حوضچه‌های آن همچنان آب مشاهده می‌شد، اما این‌بار حوضچه‌ها کامل خشک شده و زباله روی رد آب نشسته است.

چشمه علی میراث گران‌بهای محدوده شهر ری است که تلاش همه‌جانبه‌ای بر حفظ و حراست از آن می‌شود؛ اما متاسفانه طی سال‌های اخیر با کاهش بارندگی‌ها و همچنین مدیریت نامناسب منابع آبی، دِبی آب این چشمه گرانبها کاهش یافته و در مقاطعی نیز خشک شده است.

« چشمه علی » شهرری به عنوان سومین میراث طبیعی کشورمان، از حدود یک ماه گذشته، برای سومین بار خشک شده است. این چشمه که برخی قدمت آن را تا هشت هزار سال تخمین می‌زنند، یک بار اوایل دهه ۹۰ تا مرز خشکی پیش رفت و دومین بار با آغاز فعالیت‌های پروژه خط شش متروی تهران، بار دیگر دِبی آب پایین آمد، چون کارشناسان میراث فرهنگی معتقد بودند با حفر تونل و فعالیت دستگاه (TBM) مترو، آب چشمه مسیر خود را تغییر داده است، تا این‌که با اعتراضِ فعالان میراثی و مردم بومی منطقه فعالیت مترو متوقف و قدری سطح آب بالا آمد، با این وجود هیچ چیز مانند سابق نشد. ماجرای پایین آمدن سطح آب چشمه در سال ۹۶، با پیگیری‌های میراث‌فرهنگی، شهرداری و شورای شهر تهران و ری قدری شرایط را برای آب هفت هزار ساله بهتر کرد، اما در طول کمتر از یک ماه گذشته، بدون رخ دادن اتفاقی که توجه‌ها را به سوی خود جلب کرد، ناگهان خبرِ خشک شدنِ آب چشمه مطرح شد و این بار سه حوض چشمه در حال خشک شدن کامل هستند. اما متولیان میراثی اکنون تاکید دارند که مطالعات باستان‌شناسی باید به طور دقیق دربارۀ مکان عبور چشمه‌ها از گذشته تا امروز روی این محوطۀ طبیعی انجام شود.

یکی از رسومی که با تاریخ شهر ری آمیخته شده است، شستشوی فرش با آب چشمه علی زیر کتیبه زیبای این بنا است و مردم شهرری براساس یک باور قدیمی در روزهای پایانی هر سال فرش و قالی‌های خود را با آب چشمه‌ علی شستشو می‌دهند.

چشمه علی ، از محوطه‌های باستان‌شناختی پرآوازۀ ایران با آثاری از اواخر هزارۀ ۶ قبل از میلاد تا دوران اسلامی است. شهرت اصلی چشمه علی به سبب لایه‌های پیش از تاریخی آن است. این محوطه در جنوب تهران و شمال ری واقع شده است. چشمه‌علی طی هزاره‌ها مهم‌ترین منبع آب شرب و کشاورزی منطقه بوده است. بـرج آرامگاهی منسوب بـه طغرل‌بیگ و دیگر یادمان‌های تاریخی ری مانند نقش‌برجستۀ فتحعلی‌شاه قاجار به فاصلۀ اندکی از چشمه‌علی قرار دارند که نقش ممتازی برای چشمه‌علی رقم زده است.

مردم شهر ری براساس یک باور قدیمی در روز‌های پایانی سال فرش و قالی‌های خود را با آب چشمه علی شستشو می‌دادند، درست است که این رسم چند سالی بسیار کم‌رنگ شده است، اما بخشی از تاریخ شهر ری در ایام نوروز است. در این میان تاریخی بودن این منطقه و به خاطر محافظت از کتیبه زیبای منطقه تاریخی چشمه علی ، توجه بیشتری را توسط مسئولین و مردم میطلبد.

امروزه چشمه علی نقش یک تفرجگاه را دارد و در فصول گرم میزبان کودکان و نوجوانانی می‌شود که برای فرار از گرمای هوا در آن به آب تنی و آب بازی می‌پردازند.

چشمه علی یکی از مناطق گردشگری، باستانی و دیدنی شهر ری محسوب می‌شود. در گذشته، فرش فروش‌ها و مردم تهران، قالی‌ها و قالیچه‌های خود را برای ایجاد درخشندگی بیشتر، در این آب شستشو می‌داده‌اند. امروزه این مکان نقش یک تفرجگاه را دارد و در فصل گرم تابستان میزبان کودکان و نوجوانانی می‌شود که برای فرار از گرمای هوا در آن به آب تنی و آب بازی می‌پردازند و لحظات شادی دارند. اما در روز‌هایی که کرونا همچنان مساله اول کشور است، این همه ازدحام و رعایت نکردن فاصله اجتماعی و ... نگران‌کننده است.

با افزایش دمای هوا و فروکش کردن تب کرونا جوانان محله های جنوب تهران برای فرار از هزینه های بالای استخرهای پایتخت، به چشمه علی بعنوان استخر پنج ستاره جنوب تهران پناه بردند.

قدمت «چشمه‌علی» به ۸۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد و نام باستانی آن «سورین» بوده که به دودمانی بزرگ در دوره اشکانی و ساسانی برمی‌گردد.

وی افزود: به نظر می‌رسد پوشش گیاهی اطراف این چشمه افزایش پیدا کرده است و برای اثبات ورود فاضلاب به چشمه به انجام آزمون‌های میدانی و آزمایشگاهی نیاز است که تا کنون هیچ نهادی چنین آزمایشی را انجام نداده است.

خلیل‌آبادی درباره تعلل در بازگشت آب چشمه نیز گفت:‌با توجه به اینکه پول پیمانکار داده نشده است، بنابر این پیمانکار نیز آب‌بندی کانال مترو را انجام نداده و آب هنوز به چشمه‌علی بازنگشته و به مترو می‌ریزد.

شنیدن همین یک جمله یعنی « چشمه علی را با آب تانکر پر کرده‌اند تا دهان شما رسانه‌ها را ببندند» کافی است تا راهی چشمه‌علیِ شهرری شویم. از گرمای هوا قدری کم شده و نوجوانان و کودکان همراه خانواده‌هایشان در حوضچه‌ی کوچکِ ضلع جنوبی چشمه‌علی که آبِ آن تا بالای زانوی نوجوانان می‌رسد، آب‌تنی می‌کنند.

در طرفین این چشمه که آب شهر دامغان نیز از آن تأمین می‌شود، دو عمارت تاریخی هم قرار دارد که مربوط به دوره قاجار می‌باشد.

علی امام با اشاره به بازگشت آب به مظهر چشمه علی گفت: به دلیل حفر تونل مترو خط ۶ و حفاری دستگاه تی بی ام شاهد کاهش سطح آب چشمه علی و در مقاطعی نیز شاهد قطع آب در این چشمه بودیم.

داستان خشک شدن آب « چشمه علی » شهرری هر چند از ابتدا در نظر کارشناسان مترو اتفاقی ساده بود و معتقد بودند با پایان کار احداث تونل مترو، چشمه‌های آب زیرزمینی خود مسیرشان را پیدا می‌کنند و باز هم چشمه علی پُر آب می‌شود اما ...

داستان خشک شدن آب « چشمه علی » شهرری هم در حال تبدیل شده به وضعیت تخریب بناهای تاریخی است که هر روز خبری از یک گوشه‌اش منتشر می‌شود مثلا بنای تاریخی با فلان قدمت و آن همه تزئینات و معماری خاص خود توسط مالک یا فلان دستگاه دولتی تخریب شد.

عضو شورای شهر تهران گفت: شرکت مترو تهران عامل اصلی خشک شدن چشمه علی در شهرری است.