کاروانسرا

کاروانسرا ی صفوی «دوکوهک» ۱۸ شهریورماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۰۷ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. اما حالا این کاروانسرا ی صفوی که یکی از آثار معماری سنگی ایران است به حال خود رها شده و برخی مردم محلی نیز از سنگ‌های این کاروانسرا ی تاریخی برای ساخت و ساز خانه‌های خود استفاده کرده‌اند.  

در این میان نمایندگان برخی کشورها از جمله قطر، عربستان، بلژیک و ژاپن درباره حذف دو کاروانسرا از این پرونده و نداشتن مطابقت تاریخی این کاروانسرا ها، اظهارنظرهایی داشتند.

کاروانسرا ی سنگی مربوط به دوره صفویه در جاده چالوس ساخته شده که در سال ۱۳۹۰ به شماره ۳۰۷۴۷ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا حدود یک کیلومتر بعد از تونل کندوان به طرف چالوس قرار دارد که مصالح به کار رفته در آن از سنگ‌های آهکی می‌باشد. برای مرمت و بازسازی این بنا در سال جاری ۸ میلیارد ريال اعتبار در نظر گرفته شده است.

بازار کرمان یکی از هشت بازار سرپوشیده کشور است که کاروانسرا های بسیاری در آن قرار گرفته است، هر چند برخی از این کاروانسرا ها متروکه شده و به انبار پنبه و کالاهای دیگر تغییر کاربری داده است، اما هر کدام از کاروانسرا در گذشته به نام مالک‌شان یا با نامِ شغل‌شان شهرت داشته‌اند، مانند کاروانسرا ی لحاف‌دوزها یا کاروانسرا ی چهار سوق (جَر). امروزه از حدود ۶۰ حجرۀ کاروانسرا ی «جَر» که به دلیل قرارگیری‌اش در گودیِ این بازار سرپوشیده به آن جر (به معنای گود و پایین) می‌گفتند، تقریبا هیچ‌کدام سالم باقی نمانده و همۀ آن‌ها آسیب دیده‌اند. وقوع آتش سوزی در این کاروانسرا در تیر سال ۸۹، فقط در طی چند دقیقه ۳۰ حجره این کاروانسرا را طعمه حریق کرد، اما دیگر حجره‌های آن نیز علاوه بر گذر زمان به دلیل بی‌توجهی‌ها، متروکه یا تخریب شده‌اند. این مجموعه ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۳۸۶۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

کاروانسرا ‌های احمد کور در عصر قاجار از بین رفته و اراضی آن‌ها در ساخت‌وساز‌های محله بازار به فضا‌های دیگر تبدیل شده است.

این عکس مربوط به ۹۱ سال قبل و کاروانسرا یی در پشت مسجد سپهسالار است./همشهری آنلاین

کاروانسرا ی قزلق از دوران‌های تاریخی پس از اسلام به یادگار مانده است و نمونه‌ای از کاروانسرا ‌های کوهستانی ساخته شده با سنگ، ملات گچ، آهک و ساروج به شمار می‌رود. این بنا که در مسیر جاده قدیم استرآباد شاهرود احداث شده، دارای اتاق‌ها و دالان‌های متعددی بوده است و ۱۲ حجره نیز در فضای داخلی آن قرار گرفته بودند. با توجه به ارزش تاریخی، این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۷۹، با شماره ثبت ۲۹۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و به‌عنوان یکی از جا‌های دیدنی گرگان شناخته می‌شود.

کاروانسرا ی خانات، بنایی تاریخی با بیش از یک قرن قدمت است که در بافت قدیمی تهران واقع شده و بزرگ‌ترین کاروانسرا ‌های درون‌شهری است. این بنایی منحصر به‌فرد در اواخر دوره ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است و در گذشته به آن، سرای روغنی‌ها می‌گفتند چرا که محلی برای خریدوفروش روغن بوده است.

کاروانسرا ی سنگی آهوان در ۴۲ کیلومتری شرق سمنان و در روستای آهوان واقع شده است. آهوان گردنه‌ای سردسیر در میان دامغان و سمنان است که در فصول سرد سال تردد برای کاروانیان را با مشکلاتی، چون سرما و بارش برف روبرو می‌کرد. به همین سبب شاه سلیمان صفوی ساخت کاروانسرا یی در این منطقه را آغاز کرد که بعد‌ها به اسم او مشهور شد. این کاروانسرا ی چهار ایوانی دارای حیاطی مستطیل شکل با ۲۴ اتاق در اطراف آن است. در ساخت کاروانسرا ی آهوان از سنگ و ملات ساروج استفاده کرده‌اند که اکنون بخش‌هایی از آن قابل مشاهده است. همچنین در سردر کاروانسرا کتیبه‌ای سنگی نصب شده بود که متاسفانه در سال‌های اخیر به سرقت رفته است. در کاروانسرا ی سنگی آهوان برای جلوگیری از ورود سرما به داخل حجره‌ها، دالانی در نظر گرفته شده بود که نشان از نبوغ معماران ایرانی دارد و تا به امروز الهام‌بخش مهندسان زیادی شده است.

کاروانسرا ی شاه عباسی آهوان با معماری منحصر‌به ‌فرد و سازه‌ای زیبا مربوط به دوره صفوی است و در ۳۶ کیلومتری سمنان در مسیر جاده دامغان قرار دارد. این اثر در ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شماره ۱۳۷۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است؛ اما متأسفانه این روزها حال و روز خوبی ندارد. بخشی از کاروانسرا در حال تخریب بوده و به بازسازی و مرمت فوری نیاز دارد. فعالان میراث‌فرهنگی خواستار ورود جدی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای احیای این کاروانسرا ی زیبا هستند؛ امری که تاکنون محقق نشده است.

طی چهار دهه گذشته از کاروانسرا ی تاریخی شاه عباسی به عنوان زندان استفاده می‌شد.

کاروانسرا ی شاه عباس در شهر گنجه جمهوری آذربایجان پس از ترمیم و بازسازی میزبان الهام علی اف و همسرش مهربان علیوا بود.

این مرد معتاد که از مدتی قبل با صاحبکارش اختلاف داشت و به همین دلیل نزد پیرمرد نگهبان کار می‌کرد، در پاسخ به سوال کارگر انبار ضایعاتی که پرسید «علی- م» (پیرمرد ۸۱ ساله نگهبان) کجاست؟ گفت: «داخل خوابیده است!» و با گفتن این جمله از در کاروان سرای قدیمی خارج شد و رفت.

با تایید خبر قتل پیرمرد، مراتب را به قاضی ویژه قتل عمد مشهد اطلاع دادند و این گونه با حضور قاضی کاظم میرزایی و کارآگاهان اداره جنایی پلیس آگاهی خراسان رضوی در محل وقوع حادثه، تحقیقات در حالی آغاز شد که سرنخ‌های این معمای جنایی به سوی مرد معتاد کارتن خواب (کرامت) کشیده شد.

بخش بزرگی از آن تخریب شده است و بخشی دیگر هم به گاراژ ماشین‌های سنگین راهداری گدوک تبدیل شده است. کاروانسرا ی گدوک که قدمتی بالغ بر 400 سال دارد، سال‌هاست که در سرما و گرمای گردنه‌ گدوک رها شده است.

زمانی برای خودش برو و بیایی داشته است، کاروانسرا می‌خواندنش؛ اما حالا به محلی برای کپرنشینان، پارکینگ خودروهای سنگین و تعویض روغن تبدیل شده است. با اینکه شماره ثبت ملی را هم به آن داده‌اند، عنوانی که بیمه عمر این بنای تاریخی محسوب می‌شود، اما بازهم کارساز نبوده است.