کلیات

سید محمد خاتمی متولد ۲۱ مهر ماه سال ۱۳۲۲ در شهر اردکان استان یزد، روحانی، سیاست‌مدار اصلاح طلب و پنجمین رئیس‌جمهور ایران است که طی دو دوره بین سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ این مسئولیت را عهده‌دار بود و در حال حاضر عضو شورای عالی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، صاحب امتیاز دو ماهنامه آیین گفتگو و رئیس بنیاد باران می‌باشد. سید محمد خاتمی علاوه بر مسئولیت ریاست جمهوری، در سمت‌های دیگری همچون نمایندگی مجلس شورای اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ریاست ستاد تبلیغات جنگ و مشاور رئیس‌جمهور و رئیس کتابخانه ملی، سابقه فعالیت داشته است.

زندگی و سوابق تحصیلی و سیاسی

سید محمد خاتمی در اواسط سال ۱۳۲۲ و در خانواده‌ای مذهبی و روحانی در اردکان یزد چشم به جهان گشود. پدرش سید روح‌الله خاتمی مؤسس مدرسه علمیه اردکان و از چهره‌های شناخته شده مذهبی در یزد بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان نخستین امام جمعه شهر یزد، منصوب شد. سید محمد خاتمی به واسطه سنت خانوادگی از دوران نوجوانی به تحصیلات حوزوی روی آورد، اما همزمان تحصیلات جدید را هم در پیش گرفت و در سال ۱۳۴۴ در رشته فلسفه غرب وارد دانشگاه اصفهان شد. در سال ۱۳۴۸ به   رفت در مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم تربیتی به ادامه تحصیل بپردازد، اما تحصیلات خود را در سال ۱۳۵۰ نیمه کاره رها کرد تا در قم تحصیلات عالی حوزوی خود را دنبال کند. حضور سید محمد خاتمی در تهران و در قم مصادف با اوج گیری جریان‌های سیاسی بر ضد رژیم پهلوی بود و وی در حوزه علمیه قم با بسیاری از مبارزان بزرگ انقلابی آشنا شد و با آن‌ها به همکاری پرداخت. وی در سال ۱۳۵۳ و در جریان همین آشنایی با مبارزان و انقلابیون مطرح، با زهره صادقی خواهر زاده امام موسی صدر ازدواج کرد.

مسئولیت‌ها

به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، سید محمد خاتمی با توجه به تحصیلات دانشگاهی خود و به سفارش شهید بهشتی راهی کشور آلمان شد تا امامت مرکز اسلامی هامبورگ را برعهده بگیرد. وی تا سال ۱۳۵۹ در این مرکز به فعالیت پرداخت و همین امر سبب آشنایی او با زبان آلمانی نیز شد تا اینکه در اولین دوره مجلس شورای اسلامی به عنوان نماینده مردم اردکان و میبد در انتخابات شرکت کرد و بدین ترتیب به عنوان نماینده راهی مجلس شد. خاتمی یک سال بعد از سوی امام خمینی (ره) به سرپرستی مؤسسه مطبوعاتی کیهان منصوب شد و در سال ۱۳۶۱ نیز از سوی میر حسین موسوی، نخست وزیر وقت به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به مجلس معرفی شد که توانست رأی اعتماد مجلس را کسب کند. وی پس از حضور در کابینه میر حسین موسوی، با روی کارآمدن اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان چهارمین رئیس جمهور ایران در سال ۱۳۶۸، مجدداً به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به کابینه دولت اول سازندگی راه یافت، اما در سال ۱۳۷۱ از سمت خود استعفا کرد. خاتمی پس از استعفا از وزارت ارشاد، از سوی هاشمی رفسنجانی به سمت مشاور رئیس‌جمهور و رئیس کتابخانه ملی ایران منصوب شد و در اواخر دولت دوم سازندگی نیز از سوی مقام معظم رهبری به عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی درآمد.

ریاست جمهوری

با نزدیکی به پایان دولت دوم هاشمی رفسنجانی، گمانه زنی‌های در خصوص هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران بسیار پراکنده و متفاوت بود. در ابتدا بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که جریان محافظه کار و نزدیک به دولت سازندگی، بدون رقیب پیروز انتخابات خواد شد و در این میان این جریان علی اکبر ناطق نوری را که رئیس مجلس وقت بود به عنوان کاندیدای خود مطرح کرده بود. با این حال جریان اصلاح طلب سید محمد خاتمی را با شعار جامعه مدنی و توسعه سیاسی راهی هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری کرد که در نهایت با اختلاف ۱۳ میلیونی نسبت به ناطق نوری به عنوان پنجمین رئیس جمهور ایران انتخاب شد. از جمله مهمترین چالش‌های خاتمی در دوره اول ریاست جمهوری خود، ماجرای کنفرانس برلین، حادثه کوی دانشگاه تهران و قتل‌های زنجیره‌ای بود، با این حال در همین دوره وی ایده گفتگوی تمدن‌ها را نیز در سازمان ملل مطرح کرد که بر اساس همین ایده سال ۲۰۰۱ از سوی این سازمان، سال گفتگوی تمدن‌ها نامگذاری شد. با نزدیک شدن به انتخابات هشتمین دوره ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۰، گمانه زنی‌هایی مبنی بر عدم شرکت سید محمد خاتمی در انتخابات مطرح شد، اما وی در این انتخابات شرکت کرد و موفق شد با کسب بیش از ۷۷ درصد آرا، برای بار دوم به ریاست جمهوری ایران انتخاب شود.

پس از دوران ریاست جمهوری

سید محمد خاتمی پس از پایان دوران ریاست جمهوری خود مؤسسه بنیاد باران (بنیاد آزادی رشد و آبادانی ایران) را تأسیس کرد و مسؤولیت مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها را نیز به عهده گرفت. وی در سال ۱۳۸۸ به حمایت از کاندیداتوری میر حسین موسوی پرداخت، اما پس از اعلام نتایج انتخابات، در برخی تجمعات اعتراضی شرکت کرد و به همین دلیل مورد انتقاد قرار گرفت و با محدودیت‌هایی روبرو شد. وی در سال ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶ از کاندیداتوری حسن روحانی حمایت کرد و حتی چهره او در فیلم تبلیغاتی حسن روحانی دیده شد.