فرارو- یک کارشناس خاورمیانه با تاکید بر اینکه نیاز ما به عربستان بیش از نیاز آنها به ایران است گفت: به دلیل برگزاری مراسم حج و سفرهای زیارتی مردم ایران به عربستان و تاکید آنها برای باز ماندن مسیر رفت و آمد زائران، نیاز جمهوری اسلامی ایران به عربستان بیش از نیاز آنها به ایران است.
دکتر صمد قائم پناه، استاد دانشگاه ضمن بیان این مطلب در گفتگو با فرارو درباره مناسبات دو جانبه تهران – ریاض و تاکید علی لاریجانی، رییس مجلس مبنی بر اینکه «هیچ‌چیز نباید مانع روابط خوب با عربستان شود» گفت: روابط ایران و عربستان از بعد انقلاب اسلامی، فراز و نشیب‌های بسیاری داشته است و دو کشور تاکنون نتوانستند یک رابطه دو جانبه پایدار مبتنی بر «همگرایی» میان یکدیگر برقرار کند.
وی افزود: اوج اختلافات ایران و عربستان به دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران باز می‌گردد که به دلیل حمایت‌های عربستان از عراق، مناسبات دو کشور به پایین‌ترین سطح خود رسیده بود، با این حال پس از روی کار آمدن دولت آقای هاشمی رفسنجانی تلاش‌ها برای بازسازی روابط میان دو کشور در دستور کار قرار گرفت.
این استاد دانشگاه گفت: نگاه آقای هاشمی به روابط خارجی اینگونه بود که برای تاثیر گذاری در روابط بین الملل باید ابتدا بر همسایگان تاثیر گذار و در محیط پیرامونی صاحب نفوذ بود از این رو تلاش داشت برای حفظ مناسبات و یا بهبود آن تا حد ممکن اختلافات با همسایگان را به حداقل برسانند که اتفاقا با همین دستور کار و رویکرد، دولت ایشان توانستند موفقیت‌های را به خصوص در رابطه با عربستان کسب کند.
وی ادامه داد: تا حدودی این رویکرد در دولت آقای خاتمی هم بر پایه سیاست تنش زدایی در روابط منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دنبال شد که اتفاقا در همین دوران دو کشور در اقدامی بی‌سابقه پس از دوران انقلاب اسلامی در ایران موفق به امضای یادداشت تفاهم همکاری امنیتی شدند.
قائم پناه تصریح کرد: با این حال روابط دو کشور با روی کار آمدن دولت آقای احمدی‌نژاد دستخوش تغییرات جدی شد به طوری که روابط دو جانبه ایران و عربستان بار دیگر به دوران حتی پیش از ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی بازگشت اختلافات پنهان میان دو کشور یکبار دیگر عیان و علنی شد.
وی افزود: بر این اساس یکی از دلایل فراز و نشیب‌ها در روابط دو جانبه میان ایران و عربستان نوع نگاه و رویکرد دولت‌ها باز می‌گردد و عدم موفقیت دولت احمدی‌نژاد در حفظ مناسبات با کشورهای منطقه تا حدود زیادی در سر باز کردن زخم کهنه در روابط دو کشورموثر بوده است.
این کارشناس مسائل خاورمیانه گفت: جدا از آن ایران و عربستان در طول تاریخ به طور سنتی یک رقابت پیدا و پنهان بر سر رهبری منطقه خاورمیانه و جهان اسلام داشته‌اند که این رقابت همواره بر روابط دو جانبه میان دو کشور تاثیر گذار بوده است.
وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر هم جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی خود را‌ام القرای جهان اسلام می‌دانند گفت: از یک سو ایران خود را نقطه کانونی مذهب تشیع می‌داند و انقلاب اسلامی را هم الهام گرفته از آموزه‌های دینی و شیعی معرفی می‌کند؛ انقلابی که سیاستی ضد آمریکایی و ضد امپریالستی دارد و همین سیاست هم توانسته در جهان امروز طرفدارانی برای خود دست و پا کند.
قائم پناه ادامه داد: از سوی دیگر به دلیل آنکه عربستان سرزمین وحی محسوب می‌شود و میزبانی این کشور از مکان‌های مقدس و مورد احترام جهان اسلام یعنی مکه معظمه و مدینه منوره و در اختیار داشتن تولیت این دو مکان مقدس توسط پادشاهی آل سعود، آنها نیز داعیه رهبری جهان اسلام را دارند.
وی افزود: در ضمن دو کشور دارای دو نگاه متفاوت به حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در خاورمیانه هستند به طوری که جمهوری اسلامی ایران به شدت مخالف و عربستان به دلیل حفظ حکومت پادشاهی آل سعود نیازمند حضور و حمایت نیروهای فرامنطقه‌ای از جمله ایالات متحده آمریکا هستند.
این استاد دانشگاه گفت: همچنین موضوع به رسمیت شناختن موجودیت رژیم اشغال گر قدس هم تا حدود زیادی بر روابط دو کشور سایه انداخته است چرا که ایران و عربستان در این زمینه هم به شدت با یکدیگر اختلاف نظر دارند چون از یک سو جمهوری اسلامی ایران حاضر به پذیرش موجودیت رژیم صهیونیستی نیست و از سوی دیگر موجودیت این رژیم را مورد پذیرش قرار داده است و بنابراین هیچکدام هم حاضر نیستند با سیاستی مخالف آنچه که در قبال این رژیم وجود دارد کنار بیایند.
وی افزود: از این رو سایه اختلاف مدت‌ها است بر فرار روابط دو کشور به دلیل بروز اختلافات مورد اشاره شده سنگینی می‌کند با این حال حفظ مناسبات در هر سطحی در روابط خارجی هنر دیپلماسی و دیپلمات‌های حاکم محسوب می‌شود چرا که بر هم زدن روابط با کشورها آسان است ولی در دنیای امروز حفظ روابط و گسترش آن بر پایه تدبیر و درایت و تامین منافع کشورها سخت و دشوار است.
قائم پناه تاکید کرد: به هر حال در این زمینه دولت‌ها باید هنر لازم را داشته باشند و بتوانند روابط خود با کشورهای جهان را اگر نمی‌توانند گسترش دهند حدقل در سطح کنونی حفظ کنند چرا که بازگشت روابط به نقطه نخست در جهان امروز کار چندان آسانی نیست با این حال این هنر را ما در دولت فعلی به هیچ وجه ندیدم.
وی با تاکید بر اینکه نیاز ما به عربستان بیش از نیاز آنها به ایران است گفت: به دلیل برگزاری مراسم حج و سفرهای زیارتی مردم ایران به عربستان و تاکید آنها برای باز ماندن مسیر رفت و آمد زائران، نیاز جمهوری اسلامی ایران به عربستان بیش از نیاز آنها به ایران است.
این کارشناس خاورمیانه گفت: مردم ایران خواستار آنند تا سیاست و اختلاف نظرات سیاست مداران دو کشور بر روابط فرهنگی و زیارتیشان تاثیر نگذارد ولی این درخواست همیشه اجابت نشده است و دو دوره‌های اختلاف نظرات دو کشور بر روابط فرهنگی سایه افکنده است.
وی افزود: با وجود آنکه مردم ایران سالانه میلیارد‌ها دلار ارز از کشور خارج می‌کنند و آن را به جیب حکومت آل سعود سرازیر اما به دلیل وجود منابع مالی فراوان ناشی از فروش نفت، حکومت آل سعود چندان نگرانی از بابت توقف روابط فرهنگی و زیارتی میان دو کشور ندارند.
قائم پناه با بیان اینکه حکومت آل سعود پیش از این به اشکال مختلف نگرانی‌های خود را از تاثیر گذاری زائران ایرانی بر مردم عربستان مطرح کرده بود گفت: این رو در سال‌های اخیر مکررا شاهد شیطنت‌های سعودی‌ها برای نزدیک کردن روابط دو کشور به نقطه صفر هستند اما با این حال آنها نمی‌خواهند این قطع رابطه از جانب آنها باشد چون این اتفاق همراه با تبعات منفی در جهان اسلام برای ریاض خواهد بود.
وی افزود: با این وجود جمهوری اسلامی ایران برای آنکه از یک سو نیازهای فرهنگی و مذهبی مردم خود را تامین کند و از سوی دیگر دروازه ورود به جهان عرب را به طور کامل به روی خود نبندد سیاست مماشات را در قبال ماجراجویی‌های حکومت آل سعود پیش گرفته است.
این کارشناس خارومیانه در خاتمه با بیان اینکه می‌توان گفت جمهوری اسلامی ایران در حفظ روابط با عربستان سعودی در موقعیت ضرورت استراتژیک قرار گرفته است گفت: با این حال این سیاست مماشات همیشه هم خوب نیست و لازم است هر از چندگاهی ایران از طریق اقدامات و ابزارهای تنبیهی این پیام را به طرف مقابل مخابره کند که حفظ مناسبات نیازمند احترام متقابل است.
