این روزها همه در فکر راه حلی برای بحران سوریه هستند. از یک سو وزیر امور خارجه ایران، علی اکبر صالحی می گوید که مخالفان حاضر شده اند که ایران میان آن ها و دولت سوریه میانجی گری کند، از سوی دیگر مصری ها پیشنهاد تشکیل یک گروه متشکل از مصر، ترکیه، عربستان و ایران را برای حل بحران سوریه داده اند و در آن سو ترکیه و فرانسه سخن از سقوط قریب الوقوع بشار اسد به میان آورده اند.
در همین حال دولت سوریه که بیشترین خطر را از سوی ترکیه احساس می کند، با بازگذاشتن دست کردها و واگذار کردن بخشی از خاک سوریه به آن ها مشکلاتی را برای دولت ترکیه ایجاد کرده است.
دیپلماسی ایرانی آخرین تحولات سوریه را در گفت و گو با سید مرتضی نعمت زاده، کارشناس مسائل خاورمیانه بررسی کرده است:
آقای صالحی، وزیر امور خارجه ایران گفته است که مخالفان با میانجی گری ایران در بحران سوریه موافق هستند و به زودی تحولاتی در این زمینه اتفاق خواهد افتاد. به نظر شما مخالفان تا چه حد نقش ایران را در میانجی گری به رسمیت خواهند شناخت؟
در مجموع یکی از مشکلاتی که بحران سوریه با آن مواجه است، اختلاف نظری است که اصولا میان مخالفان وجود دارد. قطعا در مقابل کسانی که در میان مخالفان ممکن است برای نقش ایران اهمیت قائل باشند و نقش ایران را به عنوان میانجی بپذیرند، قطعا گروه هایی نیز وجود دارند که به شدت مخالف فعالیت ایران در عرصه میانجی گری هستند و حتی به تعبیر امریکایی ها، خود ایران را جزء بخشی از مشکلات تلقی می کنند.
چرا که ایران را مدافع استمرار نظام و حکومت بشار اسد می دانند. بنابراین، نباید تصور کرد که کل مخالفین با نقش میانجی گرانه ایران موافق هستند. طبعا بخشی از این ها با این نقش موافق هستند. البته اگر مخالفین سوری نیز با میانجی گری ایران موافق باشند، متاسفانه برخی از جریانات وابسته به خارج خصوصا وابسته به امریکا، عربستان و ترکیه موافق ایفای نقش از سوی ایران نیستند. چون به طور کلی تحولات سوریه را برای کوتاه کردن دست ایران از منطقه مدیترانه و قلب خاورمیانه مفید می دانند. به همین دلیل اعطای نقش به ایران با سیاست کلی آن ها منافات دارد. بنابراین نمی توان این مسئله را یک سره تلقی کرد. علاوه بر این که باید به این نکته توجه کنیم که اصولا مشکل سوریه تنها یک مشکل داخلی نیست. متاسفانه دست های خارجی قوی تر از داخل در این زمینه در حال نقش آفرینی هستند.
ترکیه سوریه را متهم می کند که کردهای داخل ترکیه را برای خراب کاری علیه دولت تحریک می کند. به نظر شما تا چه حد ممکن است که دولت سوریه از اهرم کردها علیه ترکیه استفاده کند؟
من فکر می کنم که سوریه به هر حال در چارچوب دفاع از خود و مقابله با اقدامات مداخله جویانه ترکیه، دست به اقدامات ایذایی می زند و نقش مهمی را هم در این زمینه ایفا می کند. اما در مجموع باید توجه داشت که این اقدامات به نوعی مقابله به مثل در مقابل ترکیه است و نه یک ابتکار عمل ابتدایی از سوی سوریه. به نظر می رسد سوریه به صورت هوشمندانه ای از برگ کردها در مرحله اخیر استفاده کرده و ترکیه را در مقابل یک چالش جدید قرار داده است.
سوریه بخشی از مناطق کرد نشین را به کردهای پ ک ک واگذار کرده و این اقدام قطعا موضع ترکیه را تضعیف می کند. سوریه با این اقدام دو هدف را دنبال کرد: اول این که به نوعی به ترکیه این پیام را منتقل کرد که در صورت تداوم حمایت ترکیه از مخالفان سوری، سوریه نیز از مخالفان کرد ترکیه حمایت خواهد کرد. دوم در صورتی که اسد سقوط کند ترکیه با یک بحران دراز مدت در مورد کردها مواجه خواهد بود که به راحتی قابل حل نیست. در واقع بحران سوریه، بحران های چندگانه ای را در ترکیه از جمله کردها و علویون و ... باعث شده است.
آقای داود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه گفته است که حکومت بشار اسد طی شش تا هفت هفته آینده پایان خواهد یافت. به نظر شما چه عاملی باعث شده که وزیر امور خارجه ترکیه تا این حد نسبت به سقوط دولت بشار اسد مطمئن باشد؟
در واقع استمرار بحران سوریه به معنای ایجاد چالش درونی در داخل ترکیه است. ترکیه در داخل با چالش هایی مواجه است و تلاش دارد به نحوی از این چالش ها عبور کند. این مسئله و تعیین وقت برای سقوط بشار اسد به نوعی تشویقی برای جامعه سوریه برای تحمل مشکلات ناشی از بحران سوریه است. من فکر می کنم این پیش بینی، پیش بینی دقیقی نیست. نکته مهم این است که بحران سوریه در داخل این کشور حل نخواهد شد. بخش مهمی از این بحران به تصمیمات جهانی مربوط است. علاوه بر این تا انتخابات امریکا برگزار نشود و رئیس جمهور آینده امریکا مشخص نشود، بحث یکسره کردن کار سوریه میسر نیست. بنابراین مسئله به این سادگی ها نیست که آقای اوغلو وعده داده است.
وزارت دفاع فرانسه سخن از طرحی گفته که بر اساس آن بدون مجوز شورای امنیت منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه برقرار شود. به نظر شما آیا امکان اجرای چنین طرحی وجود دارد؟
من فکر می کنم تصمیم در مورد این مسئله تنها می تواند توسط اعضای دائم شورای امنیت گرفته شود. در صورت عدم رضایت روسیه و چین، چنین اتفاقی نخواهد افتاد. نکته مهمی که باید در این زمینه به آن توجه شود، اقدام چین به اعزام برخی ناوهای جنگی به آب های ساحلی سوریه است. چین سالیان زیادی است که از اهرم نظامی در گفتمان دیپلماتیک خود استفاده نکرده است. این که چین وارد چنین عرصه جدیدی می شود و ناو جنگی به منطقه ارسال می کند به آن معنا است که می خواهد این پیام را منتقل کند که با قدرت در دفاع از نظام سوریه ایستاده است.
قطعا اگر چین به این مرحله رسیده که حتی با توان نظامی وارد این عرصه شود، مسئله به این سادگی ها نخواهد بود که امریکا یا فرانسه و یا کشورهای دیگر بتوانند به صورت یک جانبه دست به چنین اقدامی بزنند. این اقدام باید از فیلتر شورای امنیت عبور کند و در آن جا نیز با دو وتو مواجه است که عبور کردن از آن ها بسیار سخت خواهد بود.
