"گره" در "سوریه" چگونه گشوده می‌شود؟

فرارو- سفیر سابق ایران در اردن و لبنان گفت: «آمریکایی ها نگران این هستند که اگر طرح مسالمت آمیزی که نظرات روسیه و طرف های منطقه ای را مدنظر قرار ندهد، به مرحله اجرا درآید؛ احتمالا آینده سوریه به سمتی برود که گروههای تندرو در آن تعیین کننده باشند و اولین نزاع بعد از هر اتفاقی که در سوریه بیفتد باید میان جامعه جهانی و تندروهای نزدیک به جریان القاعده باشد.»

"اوضاع سوریه همچنان ناآرام است." این سخن اخضر ابراهیمی است که امروز پس از دیدار با بشار اسد در دمشق آن را بیان کرده است.

اخبار متفاوتی از تحولات میدانی در صحنه نبرد میان ارتش سوریه و مخالفان به گوش می رسد. برخی از پیشروی مخالفان گفته و برخی از موفقیت ارتش در سرکوب مخالفین خبر می دهند.

در این میان طرف های منطقه ای و بین المللی تاثیرگذار بر بحران سوریه نیز همچنان به تلاش های خود برای حل این بحران ادامه می دهند.

تاکنون طرح های مختلفی برای پایان این بحران پیشنهاد شده که سرانجامی نداشته است. اما اکنون دو طرح جدید در حال بررسی است. یکی طرح شش ماده ای ایران است و دیگری طرح روسی – آمریکایی.

آیا این طرح ها می توانند پایانی بر حدود دو سال خونریزی در سوریه باشند؟

محمد ایرانی سفیر پیشین ایران در اردن و لبنان و کارشناس مسائل خاورمیانه در گفتگو با فرارو گفت: «طرح های زیادی درباره حل بحران سوریه ارائه شده است. برخی از این طرح ها منطقه ای بوده و شاید مقداری با واقعیت های موجود در صحنه سوریه نزدیک تر است و تطابق بیشتری دارد؛ در حالی که برخی از طرح های دیگر بین المللی هستند که ممکن است با آنچه که در صحنه سوریه می گذرد تا حدودی فاصله داشته باشد.»

وی ادامه داد: «هر طرحی که برای پایان دادن به بحران سوریه از سوی هر گروهی که مطرح می شود باید دو ویژگی داشته باشد. اول اینکه حتما باید زمینه های اجرای آن به صورت ملموس و جدی در صحنه سوریه وجود داشته باشد. یعنی اینکه یک طرح فرضی و مجازی نباشد؛ بلکه با واقعیت های صحنه سوریه ارتباط مستقیم داشته باشد.»

وی افزود: «دوم اینکه طرفین انگیزه ای برای پذیرش و اجرای آن داشته باشند و در آن طرح نظرات طرفین منظور شده باشد تا طرح بتواند موفق شود.»

سفیر سابق ایران در اردن گفت: «آنچه که درباره طرح های گذشته مطرح بود این است که این ویژگی های را نداشته و بدون توجه به واقعیت های موجود در صحنه میدانی و بدون توجه به اینکه طرفین درگیر نظر مثبتی درباره طرح داشته باشند ارائه شده؛ بنابراین به نتیجه ای هم نرسید.»

وی ادامه داد: «بحران سوریه یک بحران فراتر از محیط جغرافیایی سوریه است و امروز وارد فازهای مختلف منطقه ای و بین المللی شده است و متغیرهایی وارد این بحران شده اند که هر یک منافع خود را دنبال می کنند.»

وی افزود: «بنابراین حتما برای آنکه طرحی در بحران سوریه موفق شود باید نظرات منطقه ای و بین المللی هم در آن لحاظ شود.»

این کارشناس مسائل خاورمیانه اظهار کرد: «آنچه مسلم است بحران سوریه دو عنوان دارد که باید در طرح های مورد نظر لحاظ شود. اول اینکه استمرار وضعیت موجود منتهی به کشتار و تخریب بیشتر و در نتیجه آوارگی بیشتر مردم خواهد شد. بنابراین هر طرحی که قرار است اجرا شود باید حتما آتش بس را در راس اولویت های خود قرار دهد.»

وی خاطرنشان کرد: «در طرح های گذشته که تاکنون مطرح شده است طرفین یا حداقل یکی از آنها موافق اجرای آتش بس نبوده و احساس می کرده که شرایط میدانی به نفع وی می باشد و زمینه پیشرفت در محیط نظامی برای وی مهیا است.»

وی افزود: «اما امروز شاید هر دو طرف درگیر به این نتیجه رسیدند که بحران سوریه راه حل نظامی ندارد و هیچ یک از آنها قادر نیست که طرف مقابل را به طور کامل از بین ببرد و یا حذف کند. بنابراین زمینه برای شکل گیری طرحی که مقدمه آن توقف هرگونه عمل خشونت آمیز و مسلحانه باشد تا حدودی فراهم شده است.»

ایرانی گفت: «در طرح ایران و طرحی که روس ها در گذشته و در توافقنامه ژنو تاییدیه آن را از جامعه بین الملل گرفتند، مسئله آتش بس در صدر اولویت ها قرار دارد. منتهی طرف غربی همیشه احساس می کرده که راه حل پایان دادن به بحران سوریه جز از طریق نظامی و به صورت مداخله مستقیم نظامی یا مسلح کردن مخالفان نیست.»

وی ادامه داد: «امروز تصور من این است که علی رغم شعارهایی که آمریکایی ها می دهند مبنی بر کنار گذاشن بشار اسد و حمایت از گروههای مخالف و معارض مسلح، اما در عین حال یک نگرانی ویژه و عمده ای از پیشرفت گروههای مسلح جهادگرا و سلفی تندرو در داخل سوریه و نزدیک شدن آنها به پایتخت دارند.»

وی افزود: «آنها نگران این هستند که اگر طرح مسالمت آمیزی که نظرات روسیه و طرف های منطقه ای را مدنظر قرار ندهد، به مرحله اجرا درآید؛ احتمالا آینده سوریه به سمتی برود که گروههای تندرو در آن تعیین کننده باشند و اولین نزاع بعد از هر اتفاقی که در سوریه بیفتد باید میان جامعه جهانی و تندروهای نزدیک به جریان القاعده باشد.»

وی تصریح کرد: «لذا این انتظار نزد غربی ها و آمریکایی ها ایجاد شده که یک طرحی که خواسته های نسبتا مسالمت آمیزی دارد مورد توجه قرار بگیرد.»

سفیر سابق ایران در لبنان گفت: «البته غربی ها اصرار دارند این طرح بدون حضور بشار اسد اجرا شود که علی رغم آنکه روس ها واکنش های متفاوتی از خود نشان دادند، اما نهایتا با اظهارات اخیر آقای لاوروف روس ها اعتقاد دارند هررگونه طرحی باید با حضور اسد اجرا شود.»

وی ادامه داد: «درباره طرح ایران هم این ویژگی دیده می شود و حداقل اعلام شده که اسد باید تا پایان دوره ریاست جمهوری خود در قدرت بماند. پس این ویژگی مشترکی است که در این دو طرح دیده می شود.»

این کارشناس مسائل خاورمیانه اظهار کرد: «اما فارغ از اینکه بحث فرد در این طرح ها دیده شود، ویژگی دیگری که وجود دارد طولانی شدن و استمرار این روند است که بیشترین ضرر را برای آینده سوریه در بر دارد.»

وی ادامه داد: «لذا مسئله ای که مورد تاکید ایران است و البته روس ها هم به آن تکیه داشتند این است که باید یک راه حلی برای بحران در سوریه پیدا کرد که در آن مردم کمتر آسیب ببینند و افق توافقات به سمتی باشد که در آینده ما شاهد تلفات کمتری باشیم و مسئله لیبی دوباره تکرار نشود؛ بلکه به سمت انتخابات آزاد و دموکراتیزه شدن بیشتر برویم.»

وی تاکید کرد: «به نظر من در این شرایط نسبتا این جمع بندی میان طرح ایران و روس ها وجود دارد و به تدریج با این انتظار که آمریکایی ها هم به این جمع بندی برسند که می بایست پایانی بر این بحران مشخص شود و تاریخی برای انتخابات آزاد در سوریه مشخص شود بتوان امیدوار بود که طرف های مختلف دور هم جمع شوند.»

ایرانی در پاسخ به این سوال که آیا نرمشی که روس ها در مواضع خود درباره نظام اسد در روزهای اخیر نشان داده اند ناشی از تحولات میدانی در سوریه است؟، گفت: «به نظر من روس ها با واقعیت های صحنه روسیه مواضع خود را تعدیل و تنظیم می کنند؛ اما این به این معنا نیست که آنها بخواهند دست از هم پیمان قدیمی خود بکشند و هرگز به معنای این نیست که با آن چیزی که آمریکا و غرب دنبال می کنند توافق کنند.»

وی ادامه داد: «روس ها در پی آن هستند که یک تعریف جدیدی از موضع گیری خود درباره مسئله سوریه ارائه دهند و آن این است که احیانا برای اینکه بتوانند مواضع طرف های مختلف همچون سوری ها و غربی ها را امتحان کنند، اظهارات متفاوتی را بیان می کنند که بلافاصله هم با تکذیب از سوی آنها مواجه می شود. اما در عین حال یکسری مواضع از سوی روسیه اعلام می شود.»

وی در پایان تاکید کرد: «اما به هر حال همانطور که عرض کردم این مسئله می تواند بیشتر در راستای تنظیم مواضع آینده روس ها درباره مسئله سوریه باشد و نه تغییر مواضع آنها.»