چندسالی است که اصفهان چهره عوض کرده؛ شهری بدون درختان چنار، نارون و
پرندگان مهاجر. این‌روزهای اصفهان برای خیلی از کودکان با آنچه
بزرگ‌ترهایشان از اصفهان می‌شناختند، بسیار متفاوت است. زمستان که می‌شد
تفریح کودکان اصفهانی دادن نان بود به هزاران‌هزار پرنده مهاجری که
زاینده‌رود و تالاب گاوخونی استراحتگاه‌شان بود برای رسیدن به بهار، اما با
خشک‌شدن زاینده‌رود و تالاب، نه از پرندگان مهاجر خبری است و نه از
کودکانی که این‌روزها مجبورند غروب‌های زمستان را به‌دلیل بالابودن میزان
آلاینده‌های هوا و قرار گرفتن در شرایط هشدار، در خانه بمانند؛ کودکانی که
علاوه بر پرندگان مهاجر باید خاطره درختان چنار و نارون را نیز به‌دلیل
آلودگی هوا در پس ذهنشان بایگانی کنند.
اما این همه ماجرا نیست؛ هستند مسوولانی که عزم خود را جزم کرده‌اند تا
علاوه بر کنترل آلودگی هوا، تالاب بین‌المللی گاوخونی را دوباره احیا کنند.
نمونه‌اش جلساتی است که سال گذشته با عنوان احیای تالاب با حضور
نمایندگانی از سازمان محیط‌زیست استان، شرکت آب منطقه‌ای، شرکت آب‌وفاضلاب،
جهاد کشاورزی و گروهی از استادان دانشگاه به میزبانی ستاد بحران استان
برگزارشد.
به‌گفته منصور شیشه‌فروش، مدیرکل ستاد بحران استانداری اصفهان،
خروجی این جلسات تهیه طرحی با عنوان «استفاده از پساب تصفیه‌شده فاضلاب
برای مرطوب نگه‌داشتن بستر تالاب» بود.
احتمالا این طرح در جلسات احیای تالاب با حضور همه اعضا مطرح و پیشنهاد
شده بود اما گویا کسی جز مدیرکل ستاد بحران استان از آن اطلاع ندارد.
شیشه‌فروش خردادماه سال‌جاری اعلام کرد که طرح استفاده از پساب تصفیه‌شده
فاضلاب در مراحل پایانی مطالعات است و از اواخر خردادماه، با توجه به شرایط
بحرانی تالاب و تبدیل‌شدن آن به کانونی برای تولید گردوغبار، پیگیری‌ها
برای تخصیص اعتبار و آغاز مراحل اجرای آن انجام می‌شود.
پس از گذشت هفت‌ماه از آخرین اظهارنظر مدیرکل ستاد بحران استانداری اصفهان
درباره مراحل اجرای طرح احیای تالاب گاوخونی، منصور شیشه فروش در پاسخ به
سوال «شرق» درخصوص پیشرفت مراحل کار، می‌گوید: «با توجه به اینکه محیط‌زیست
متولی امور تالاب‌هاست گزارش اقدامات انجام شده درخصوص تالاب را از آن
بخواهید.» با این حال به گفته شیشه فروش، به‌دلیل استمرار خشکسالی، در حال
حاضر تالاب گاوخونی با وسعتی حدود 43هکتار یکی از کانون‌های تولید گردوغبار
برای شهر اصفهان و استان‌های شرقی است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان نیز با وجود اینکه یکی از اولویت‌های
این اداره را احیای تالاب گاوخونی و کنترل ریزگرد‌ها اعلام می‌کند، در
پاسخ به اقدامات انجام شده درخصوص اجرایی‌کردن طرح استفاده از پساب
تصفیه‌شده فاضلاب برای مرطوب نگه‌داشتن بستر تالاب، می‌گوید: «این موضوعی
است که تنها در حد یک ایده مطرح شده و تاکنون این اداره در این مورد
درخواست یا طرح مکتوبی از استانداری اصفهان دریافت نکرده است.» کیومرث
کلانتری می‌گوید: «سازمان آب منطقه‌ای موظف به تامین حقابه تالاب است،
اولویت اول هم تامین حقابه از طریق جریان آب در بستر رودخانه است.»
برخی از منتقدان می‌گویند اکنون به‌دلیل خشکسالی تامین حقابه از طریق
جریان آب در بستر رودخانه تقریبا غیرممکن است، بهتر است گزینه‌های دیگری
برای جلوگیری از کاهش آلودگی هوا و مقابله با ریزگرد‌ها در دستور کار قرار
بگیرد، اما کلانتری می‌گوید: «خواست محیط‌زیست تامین حقابه تالاب است.» اگر
قرار باشد این حقابه از طریق پساب تصفیه‌شده تامین شود، در صورتی که ضوابط
و قوانین محیط‌زیست درخصوص پساب تصفیه شده رعایت شود و این پساب در ورودی
تالاب به محیط‌زیست تحویل داده شود، می‌توان این گزینه را به‌عنوان یکی از
راه‌حل‌های احیای تالاب بررسی کرد.
اما با توجه به اینکه فعالیت محیط‌زیست فعالیت نظارتی است و نه اجرایی، در
صورتی که استانداری یا مدیریت آب منطقه‌ای به‌عنوان متولی توزیع آب در
استان طرحی را پیشنهاد دهد، در صورت مغایرت نداشتن با قوانین، سازمان
محیط‌زیست به‌عنوان میزبان آن را قبول می‌کند.
وحید حقیقی، مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان نیز درباره
طرح استفاده از پساب برای مرطوب نگه‌داشتن تالاب گاوخونی می‌گوید: «سازمان
محیط‌زیست یا شرکت آب و فاضلاب که باید در بحث استفاده از پساب متولی
باشند، تاکنون هیچ درخواستی برای استفاده از پساب شهر ورزنه نداده‌اند، اما
با توجه به شرایط بحرانی تالاب و آلودگی هوای اصفهان در صورت وجود درخواست
برای استفاده از پساب شرکت درخصوص تامین پساب فاضلاب به سرعت اقدام خواهد
کرد.»
گویا با گذشت یک‌سال از مطرح شدن طرح استفاده از پساب تصفیه‌شده شهر
«ورزنه» برای مرطوب نگه‌داشتن بستر تالاب بین‌المللی گاوخونی، مسوولان
استان با وجود وضعیت بحرانی استان درخصوص آلودگی هوا، اطلاع چندانی از این
طرح ندارند و هر سازمان دیگری را مسوول پیگیری می‌داند؛ طرحی که به گفته
مجتبی قبادیان، معاون بهره‌برداری شرکت آب‌وفاضلاب استان اصفهان، از نظر
فنی قابل اجراست.
قبادیان با بیان اینکه در حال حاضر بیش از 90درصد شهر
ورزنه دارای سیستم شبکه فاضلاب است، می‌گوید: «می توان با حدود 30کیلومتر
لوله‌گذاری، فاضلاب شهر ورزنه را به تالاب انتقال داد.» او معتقد است با
انجام لوله‌گذاری می‌توان هر ثانیه 30 تا 40لیتر فاضلاب تصفیه‌شده را وارد
تالاب کرد؛ فاضلابی که می‌تواند خاک را مرطوب نگه‌داشته و مانع تولید
ریزگرد شود.
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط‌زیست نیز از نظر زیست‌محیطی اجرای این
طرح را عملی می‌داند و می‌گوید: «با توجه به استمرار خشکسالی در اصفهان
استفاده از پساب تصفیه‌شده فاضلاب می‌تواند تنها راه و یکی از بهترین
گزینه‌ها برای احیای تالاب باشد.» کهرم معتقد است این الگویی است که در
بسیاری از کشور‌های صنعتی استفاده می‌شود و علاوه بر مرطوب نگه‌داشتن بستر
تالاب با رشد نیزار‌ها و گونه‌های گیاهی می‌توان دوباره شاهد بازگشت
پرندگان مهاجر به تالاب گاوخونی بود.
مسوولان استان همگی متفق‌القول‌اند که می‌توان با احیای تالاب بین‌المللی
گاوخونی، یکی از کانون‌های گردوغبار داخل را کنترل کرد اما طی یک‌سال گذشته
هیچ سازمانی خود را مسوول پیگیری آن نمی‌داند و هرکس منتظر است تا دیگری
اقدام کند. معلوم نیست پس از کوچ پرندگان مهاجر و خداحافظی چنار و نارون‌ها
از شهر گنبد‌های فیروزه‌ای و تجربه تنها چهار یا پنج‌روز هوای سالم در سال
باید چه اتفاق دیگری بیفتد تا سازمانی خود را متولی بداند
متشکر از فراروی دلسوز