فرارو- مرتضی واعظ، در دنباله یادداشت های گذشته این بار به یکی از باورهای به ظاهر مقبول در میان برخی از مذهبیون می پردازیم. در یادداشت
قبل گفتیم که مواجه ما با دنیای جدید در دوران قاجار به اشکال مختلف بوده است. برخی در این میان سعی کرده اند که تمامی ظواهر دنیای جدید را از متن سنت بازشناسی کنند. غافل از اینکه این مفاهیم در یک سابقه فرهنگی متفاوت به وجود آمده و شباهت برخی این موارد تنها به صورت ظاهری است.
دین و علم به عنوان دو مظهر دنیای قدیم و جدید از این «تشبه پذیری» بر کنار نبوده اند. در دهه های 40 و 50 برخی از دین مداران در کشور ما تلاش کردند تا دستاوردهای علم جدید را از دل متون دینی «بازنمایی» کنند. این دستاوردها شامل پزشکی، نجوم، اقتصاد، روانشناسی و بسیاری دیگر می شد. در سطح نازل تری گاه از این دستاوردها برای اثبات آموزه های دینی نیز استفاد شد.
با آشنایی بیشتر متفکران با متدولوژی (روش شناسی) علم جدید و مطالعه آثار فیلسوفان علم، آنها به این نتیجه رسیدند که ملاک درستی یا نادرستی در دو حوزه علم و دین کاملا متفاوت از هم هستند و اساسا هیچکدام از این دو حوزه قابلیت تشبه پذیری به دیگری را ندارد. به عبارت دیگر آنچه که دانش و باور ما را تشکیل می دهد وابسته به روشی است که ما در بدست آوردن آن بکار گرفته ایم.
درستی یا نادرستی یک ادعا در علوم جدید تا حدود زیادی وابسته به آزمایش های تجربی و پذیرش جامعه دانشمندان تجربه باور است. حال آنکه ملاک درستی باورها در حوزه دین بر اساس استدلالات صرفا عقلی و تاییدات قلبی آنهاست. گزاره های علمی بر خلاف گزاره های دینی از صدق ازلی و ابدی برخوردار نیستند و ممکن است در گذر زمان رد یا اصلاح شوند. به همین دلیل استفاده از دستاوردهای علوم جدید برای اثبات باورهای دینی علاوه بر آنکه یک بدفهمی آشکار از دو مفهوم به ظاهر مشابه است، در دراز مدت موثر نیست.
از آنجایی که روش این دو حوزه در بدست آوردن معرفت متفاوت از هم است، هیچکدام از این دو نمی توانند، باورهای دیگری را نقد کنند. در مواردی نیز که بحثی میان این دو حوزه در می گیرد، باید توجه داشت که در صورتی که هر دو حوزه از یک مفهوم کاملا یکسان صحبت می کنند حتما یکی از حوزه ها از حیطه خود خارج شده و پا در حیطه مقابل گذاشته است. در این صورت می بایست ملاک متناسب با آن حوزه را در نقد مورد نظر داشت.
به دین مربوطه یا علم؟
من که فکر میکنم هر دو. در اینصورت کلمه "حتما" در پاراگراف اخر، اشتباه به کار برده شده.