آیا «قُم» تافته جدا بافته است؟!

فرارو- افشین داورپناه: در دولت جدید، ساعت‌های کاری در ماه رمضان تغییر نکرد با این حال استانداری قم با صدور بخشنامه‌ای ساعات کار ادارات قم در ایام ماه مبارک رمضان را تغییر داده است؛ بر اساس این بخشنامه «براساس موافقت استاندار و به منظور بهره‌مندی از فضایل ماه مبارک رمضان و ارائه خدمات بهتر به همشهریان عزیز، ساعات کار ادارات در ایام ماه مبارک رمضان از ساعت ۶ و ۴۵ دقیقه تا ۱۳ و ۴۵ دقیقه است.»

چند سال پیش، همسایه‌ای داشتیم که بعد از خوردن سحری و خواندن نماز صبح، می‌خوابید تا نماز ظهر؛ نماز ظهر را می‌خواند و دوباره می‌خوابید تا نماز مغرب و وقت افطار! شغل او البته جوری بود که می‌توانست کارش را در تمام ماه رمضان تعطیل کند. و من به این فکر می‌کردم که بخشی از لذت روزه‌داری در خویشتنداری است؛ در اینکه بیدار باشی، در اجتماع باشی و در جریان روزه‌مره زندگی، روزه گوش و چشم و زبان بگیری و الا اگر قرار باشد روزه‌داری را صرفا به نخوردن تقلیل بدهیم و آن هم تمام روز را بخوابیم، ریاضت و خویشتنداری و آزمون نفس، چندان معنا پیدا نمی‌کند.

در سیره پیامبر و ائمه هدی و حتی فقهای شیعه نیز این نیست که به دلیل روزه‌داری، کار و تلاش را کنار نهاده باشند یا کاستن از ساعت‌های ضروری کار را در این ماه توصیه کرده باشند؛ از این رو به نظر نمی‌رسد شکل صحیح روزه‌داری این باشد که شهروندان کارهای خود را تعطیل کنند و در ادارات کارهای جاری و امور ارباب رجوع به عقب بیفتد تا بتوانند به روزه‌داری خویش برسند.

در روایتی مشهور آمده است که نزد پیامبر گفتند فلانی نماز زیاد می‌خواند و روزه می‌گیرد. حضرت فرمود: «چه کسی او را آب و نان می‌دهد؟» گفتند: همه ما. فرمود: «همه شما از او برترید!».

در سال‌های اخیر نیز به ویژه در بین بسیاری از کارمندان این انتظار ایجاد شده‌ است که در روزهای ماه مبارک رمضان، ساعت‌های کاریشان کاهش پیدا کند به نحوی که در دولت نهم و دهم، ساعت‌های کاری تا دو ساعت در روز کاهش پیدا کرد! این کار از سال ۱۳۸۴ آغاز شد و در سال ۸۸ مطابق تصمیم هیات‌وزیران ساعت شروع فعالیت اداری در ماه رمضان ـ و در تهران ـ نه صبح و ساعت پایان کار ۱۴ اعلام شد.

همان گونه که گفته شد، در دولت جدید، گر چه ساعت‌های کاری در ماه رمضان تغییر نکرد اما استانداری قم با صدور اطلاعیه‌ای ساعات کار ادارات قم در ایام ماه مبارک رمضان را تغییر داده است؛ بر اساس این بخشنامه «براساس موافقت استاندار و به منظور بهره‌مندی از فضایل ماه مبارک رمضان و ارائه خدمات بهتر به همشهریان عزیز، ساعات کار ادارات در ایام ماه مبارک رمضان از ساعت ۶ و ۴۵ دقیقه تا ۱۳ و ۴۵ دقیقه است.»

این در حالی است که بر اساس همین بخشنامه ساعات کار بانک‌ها در استان طبق روال گذشته خواهد بود!  این در حالی است که پیش از این هیئت دولت کاهش ساعات کار ادارات در ماه رمضان را منتفی دانسته بود؛ سخنگوی دولت نیز هفته گذشته درباره کم کردن ساعت کار کارمندان در ماه مبارک رمضان امسال، گفت: دولت در ماه رمضان، ساعت کاری را کاهش نمی‌دهد و کارمندان از مرخصی استفاده کنند.

بر اساس ماده ۸۷ قانون مدیریت خدمات کشوری و تبصره‌های ذیل آن و مصوبات هیئت وزیران نیز سقف ساعات کاری کارمندان باید ۴۴ ساعت در هفته باشد؛ بر این اساس، بخشنامه استانداری قم اساسا خلاف قانون است ـ مگر اینکه قانوگذار یا دولت، ساعت‌های کاری در ماه رمضان را از بقیه ماه‌ها متمایز اعلام کند.

همچنین، هیچ بررسی نشده است که آیا کاهش طول ساعت‌های کاری ادارات در ماه رمضان که در هشت سال دولت‌های نهم و دهم تجربه شد، واقعا به افزایش عملکرد یا راندمان کارمندان منجر شده‌است؟ ـ به صورت پیش فرض به نظر می‌رسد که چنین بوده باشد. با این حال:

۱ـ اگر قرار باشد ساعت‌های کاری ادارات در ماه مبارک رمضان (به شکل قانونی) تغییر کند، باید با ملاحظه همه جوانب، مشمول همه نقاط کشور شود، یا این تغییر بر اساس مبانی فقهی و رعایت قوانین و متناسب با شرایط شهرهایی باشد که وضعیت آب و هوایی آن‌ها، چنین تغیر ساعت‌های کار را می‌طلبد.
 
۲ـ آیا قم و شهروندان قمی، تافته‌ای جدا بافته‌اند؟ چرا شرایط کار در ماه مبارک رمضان در این شهر باید متفاوت از سایر شهرهای کشور باشد؟ آیا علیرغم اعلام نظر دولت مبنی بر تغییر نکردن ساعات کاری در ماه رمضان، استانداری قم اجازه صدور چنین بخشنامه‌ای را دارد؟ در کشور ما شهرهایی وجود دارد که شرایط آب و هوایی تابستان آن، وضعیت دشواری را برای روزه داران ایجاد می‌کند با این حال ساعت‌های کاری تغییر نکرده‌است.

درباره تغییر ساعت‌های کاری، گاهی نیز نظراتی داده می‌شود که بسیار جای تامل دارد؛ برای مثال بر اساس گزارش خبرآنلاین، حجت‌الاسلام محمدرضا زائری، گفته‌است: «شرایط باید به‌گونه‌ای باشد که در ماه رمضان مردم روز‌ها را بخوابند و شب‌ها کار کنند»؛ در این نوع نگاه نیز ظاهرا صرفا بر «نخوردن» در ماه مبارک رمضان تاکید شده و روزه‌داری با اعتکاف اشتباه گرفته شده‌است؛ در اعتکاف، فرد برای مدتی از فعالیت‌ در جامعه کناره می‌گیرد و به روزه‌داری و عبادت می‌پردازد؛ همچنین در این نوع نگاه به این موضوع توجه نشده‌است که فضیلت روزه‌داری در خویشتنداری و عبادت است؛ زبان، گوش و چشم‌های روزه‌دار نیز همراه با شکم او باید در معرض آزمون و خویشتنداری قرار گیرد. وقتی شما تمام یا بیشتر طول روز را به بهانه روزه‌داری در خواب به سر می‌برید اساسا چنین مواجه و ریاضتی اتفاق نمی‌افتد. همانطور که اشاره شد نیز هیچ یک از اولیاء الهی و فقها نیز روزه‌داری را به معنای تعطیل کردن یا کم کردن از کار روزانه ندانسته‌اند ـ اگر چه توصیه شد‌ه‌است چنانچه افراد می‌توانند، از ساعت‌های کاری خود بکاهند تا بتوانند وقت بیشتری را در این ماه به عبادت و محاسبه نفس بگذرانند.

از پیامبر اسلام روایت است که فرمودند: «الصوم فی الحرّ کالجهاد فی سبیل الله»؛ روزه داری در گرما مانند جهاد کردن در راه خداست. حضرت علی (ع)، نیز فرموده بودند: «روزه در تابستان را بسیار دوست دارم»؛ اما آیا ایشان در گرمای تابستان عربستان، کار روزانه خود را برای روزه‌داری تعطیل می‌کردند؟

با این حال با توجه به گرمای‌ گاه طاقت فرسای تابستان، به ویژه در شهرهای بزرگ، به نظر می‌رسد می‌توان ۸ ساعت‌ کاری را از صبح زود‌تر شروع کرد ـ برای مثال ساعت ۷ یا ۶: ۴۵ صبح؛ همچنین چنانچه قرار باشد ساعت‌های کاری به هر ترتیب کاهش پیدا کند باید به فلسفه روزه‌داری، نظر فقها و مطابقت با قوانین توجه داشت.