در اتاق فرمان آب تهران چه می‌گذرد؟

بحران آب آنقدر جدی شده است که رییس‌جمهور هم درباره‌اش زبان به سخن بگشاید. «همه مرم ایران باید بدانند ما باید در مساله آب هم صرفه‌جویی کنیم و هم به طریق علمی از آب استفاده کنیم.» این را حسن روحانی چهارشنبه گذشته در میان مردم شهرکرد گفته است. «به هر حال کشور ما روی کمربند خشکی قرار گرفته است.»

 تشنگی در کمین ایران و ایرانی است. و این تنها حرف نیست. از مجموع 152 سد کشور، تنها 13 سد بین 90 تا صددرصد پر شده‌اند. فاجعه را این عدد بهتر بیان می‌کند. حجم 68 سد کشور کمتر از 40 درصد پر شده است و حجم تنها 48 سد بین 50 تا 70 درصد پرشدگی دارد. از طرف دیگر در گرمای تابستان، آب سدهایی که به نیروگاه‌های برقابی متصل‌ هستند برای تولید برق آزاد شده‌اند. پس حالا دیگر فقط خداست که می‌تواند زمستان را برای ما سیاه نکند. چه، اگر پاییز و سرمای پر آبی نداشته باشیم، اگر صرفه‌جویی در مصرف آب را جدی نگیریم، تشنگی دیگر حکایت نخواهد بود. به چشم خودمان خواهیم دید.

حدفاصل بلوار کشاورز و خیابان فاطمی، در محوطه‌ای که به سازمان آب شهره است یک ساختمان امنیتی وجود دارد. ورود و خروج به این ساختمان دو طبقه با مجوز قبلی از مراجع ذیصلاح مجاز است. در الکترونیکی شیشه‌ای‌اش تنها زمانی باز می‌شود که هویتت در آیفون تصویری قبلا شناسایی شده باشد. طبقه دوم این ساختمان مدرن، حساس‌تر است. اینجا اتاق فرمان آب پایتخت است؛ «مرکز هماهنگی و کنترل آب تهران.» برای رسیدن به طبقه دوم ساختمان باید پله‌های منحنی‌شده را طی کنید. مانیتوری به عرض و ارتفاع یک دیوار بزرگ، تمام مخازن و خطوط انتقال آب تهران را نشان می‌دهد. تعدادی رایانه وظیفه انتقال فرمان‌ها را برعهده دارند.

 با دست اشاره‌ای به گوشه سالن می‌کند و اتاق کوچکی را نشان می‌دهد: «اینجا اتاق فکر مدیریت بحران است.» این را شهرام کوشافر می‌گوید؛ مدیر دفتر نظارت و بهره‌برداری بر تاسسیات شرکت آب و فاضلاب استان تهران. زمانی که وضعیت آب تهران بحرانی می‌شود افراد جلسه بحران باید خود را به سرعت به این اتاق برسانند. همه دستورات از همانجا به سرعت در شبکه آب تهران اعمال می‌شود: «در ماه مبارک رمضان روزهای زیادی در این اتاق جلسه تشکیل شده است.» این را کوشافر می‌گوید. این یعنی وضع آب تهران در ماه گذشته دشوار بوده است. کارکنان «مرکز هماهنگی و کنترل آب تهران» به‌طور 24 ساعته گردش آب در تهران را مدیریت می‌کنند. چهارشنبه 15 مرداد 1393. ساعت 4:30 دقیقه عصر.

هفته گذشته خبری به نقل از مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام شد که این شرکت بنا دارد تا در یک مانور آب آشامیدنی مشترکان پرمصرفی را که در یک دوره بیشتر از ۵۰مترمکعب مصرف می‌کنند برای ساعاتی قطع کند. این خط خبری تا ظهر روز چهارشنبه برقرار بود. این میزان مصرف دوونیم‌برابر مصرف معمول مشترکان آب در تهران عنوان شده است. به گفته محمد پرورش متوسط مصرف آب در شهر تهران برای یک دوره، 20مترمکعب است. به گفته پرورش، شرکت آب و فاضلاب استان تهران ماه گذشته برای ٧٠٠هزار مشترک پرمصرف اخطار کتبی ارسال کرده و حدود 9هزارمشترک بالاتر از ٤٠مترمکعب در یک دوره مصرف کرده‌اند. بالاخره وضعیت قطع موقت آب سه‌هزار مشترک تهرانی پرمصرف، امروز چه خواهد شد؟ آیا باید منتظر قطع موقت آبشان باشند؟

بازدیدم از «مرکز هماهنگی و کنترل آب تهران» که تمام می‌شود به اتاقش می‌روم. محمد پرورش، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران از جمله مدیرانی است که همه تهران با او کار دارند. پس از جلسه‌ای در خارج از اداره به سرعت آماده رفتن به جای دیگری از تهران است. پس باید سوال مهم تهرانی‌ها را در همین فاصله پرسید. آیا مشترکان پرمصرف تهرانی از امروز واقعا باید منتظر قطع آبشان باشند:

‌آقای پرورش، آیا واقعا می‌خواهید امروز آبرسانی به سه‌هزار انشعاب مسکونی بالای
50مترمکعب مصرف را برای چندساعت با محدودیت مواجه کنید؟ 

ما اصلا علاقه‌مند نیستیم تا برای مردم مشکلی ایجاد شود. بنابراین در کمیته مصرف شرکت آب و فاضلاب استان تهران موضوع را دوباره مورد بررسی قرار دادیم. پس از آنالیز شرایط به این نتیجه رسیدیم که یک فرصت دیگر به مشترکان پرمصرف بدهیم. 

‌
بنابراین آب مشترکان بالای 50مترمکعب مصرف، امروز قطع نمی‌شود؟ 

اولا موضوع، قطع آب نبود بلکه محدودیت مصرف برای چند ساعت بود. ثانیا قرار بر این شد که به این مشترکان یک‌ماه دیگر فرصت بدهیم. یعنی برایشان اخطار کتبی خواهیم فرستاد بلکه امروز اعمال محدودیت نمی‌کنیم. اما تصمیم دیگری هم گرفته‌ایم. در تهران برخی انشعاب‌های مسکونی بیش از 200مترمکعب در یک دوره مصرف می‌کنند. این یعنی 10 برابر یک مشترک معمولی. بنابراین تصمیم گرفته‌ایم برای اعلام اخطار، آب این مشترکان را برای چند ساعت با محدودیت مواجه کنیم. (تعداد مشترکانی که بالای 200 متر مکعب در یک دوره، آب مصرف می‌کنند را می‌گوید اما قرار می‌شود اعلام نکنیم.) 

‌
 محدودیت آب‌دهی به مشترکان مسکونی که بیش از 200مترمکعب مصرف می‌کنند از چه زمانی اعمال می‌شود؟ 

این محدودیت موقت چندساعته را این هفته اعمال می‌کنیم. اما به‌دنبال مجوزهای بالادستی هستیم تا ببینیم اساسا آیا برخی افراد اجازه دارند و مصلحت هست بیش از 200میلیون‌مترمکعب آب مصرف کنند! گردش کار این مجوز را هم گرفته‌ایم که نتیجه‌اش به‌زودی مشخص می‌شود. بنابراین تا آن موقع و برای به‌صدا درآوردن زنگ خطر، در یکی از روزهای این هفته برای چند ساعت آب مشترکان مسکونی بالای 200مترمکعب مصرف را با محدودیت مواجه می‌کنیم تا بدانند مصرفشان بالاست. 

‌
برای اعمال محدودیت آبرسانی به مشترکان بالای 50مترمکعب هم دنبال گرفتن مجوز هستید؟ 

همان‌طور که عرض کردم فعلا به آنها یک‌ماه دیگر فرصت داده‌ایم. بعد از آن مجوزها و دستورات لازم را می‌گیرم و اقدام می‌کنیم. 

‌
 اساسا چه شد که تصمیم گرفتید برای مشترکان پرمصرف محدودیت اعمال کنید؟ 

تابستان امسال به دلیل کمبود بارندگی با کمبود آب مواجه شدیم. تصمیم گرفتیم در این زمینه فرهنگ‌سازی کنیم. بنابراین می‌خواهیم با مردم شفاف صحبت کنیم تا بتوانیم مصرف آب در تهران را کنترل کنیم. بنابراین اولویتمان کار فرهنگی بود که مقدار زیادی نتیجه هم گرفته‌ایم. خوشبختانه در بخش مشترکانی که پایین‌تر از 20مترمکعب در یک دوره مصرف آب داشته‌اند شاهد صرفه‌جویی بوده‌ایم. ولی در منازل مسکونی که مصرفشان بالاست هیچ اتفاقی نیفتاده است. 

‌
 جدا از آن سه‌هزار انشعابی که برای مصارف بالای 50مترمکعب اعلام کردید، آمار مشترکان مسکونی که خط قرمز رد کرده‌اند را دارید؟ 

حدود 9هزار انشعاب مسکونی در تهران داریم که بالای 40مترمکعب در یک دوره آب مصرف می‌کنند. اینها باید متوجه شوند که مصرفشان واقعا خارج از عرف است. آن‌هم برای شهری مثل تهران که تامین آب برایش واقعا مشکل است. 

‌
 به نظر شما با افزایش قیمت آب‌بها به صورت پلکانی نمی‌توان برای مشترکانی که خط قرمز را رد کرده‌اند آژیر خطر را به صدا درآورد؟ شاید کسی بخواهد آب مصرف کند و پولش را هم بدهد. 

موضوع مصرف آب در تهران، اصلا بحث ریالی نیست. کسی نمی‌تواند بگوید که من پول دارم و هزینه مصرف آبم را می‌دهم. ما برای تامین آب تهران واقعا محدودیت داریم. ارزش آب، وقتی نباشد با پول قابل معامله نیست. 

‌
 اگر در بین مشترکانی که بیش از 200مترمکعب آب مصرف می‌کنند، آدم صاحب نفودی یا پولداری باشد آیا باز هم تامین آبش را برای چندساعت با محدودیت مواجه می‌کنید؟ 

در این کشور هیچ‌کسی قبول نخواهد کرد که یک انشعاب مسکونی بیش از 200مترمکعب آب مصرف کند. ما در یکی از روزهای این هفته برای این مشترکان محدودیت تامین آب را برای پنج، شش‌ساعت اعمال خواهیم کرد تا متنبه شوند. برایمان فرقی هم نمی‌کند که چه‌کسی باشد. 

‌
 با توجه به کاهش ذخایر پشت سد، پیش‌بینی‌تان برای سه‌ماهه‌سوم امسال و بهار سال آینده چیست؟ اگر با مشکل کمبود بارش‌ها مواجه باشیم برخی کارشناسان معتقدند که جیره‌بندی آب در آن فصول اجتناب‌ناپذیر است. 

به‌طور معمول 70درصد آب تهران از آب‌های سطحی و 30درصد آن از چاه‌ها تامین می‌شود. البته با توجه به مشکلات امسال، این نسبت به‌هم‌ریخته است و 50، 50 شده است که البته باید دوباره آن را برگردانیم. تلاشمان این است که بتوانیم برای فصل‌های پیش‌رو ظرفیت جدید سد ماملو را به شبکه تامین آب تهران بیاوریم. درحال‌حاضر برنامه‌ای برای جیره‌بندی آب در پاییز نداریم. اما اگر عرضه و تقاضای آب با مشکل مواجه شود حتما آن را با مردم، شفاف مطرح خواهیم کرد و کمک خواهیم خواست. ما نمی‌خواهیم به مردم سخت بگذرد؛ فقط امیدواریم با همکاری مردم این شرایط سخت را پشت سر بگذاریم. همانطور که در تابستان با همکاری مردم و تلاش همکارانم توانستیم شرایط سخت را مدیریت کنیم. 

‌
آب تهران چگونه تامین می‌شود؟ 

سیستم رایانه‌اش را مرتب می‌کند تا گزارش روز یکشنبه هفته گذشته (12مرداد 93) را ارایه کند. تهرانی‌ها در این روز سه‌میلیون‌و165هزارو716مترمکعب آب مصرف کرده‌اند. این آب از دو منبع تامین می‌شود، یکی منابع سطحی و دیگری منابع زیر‌زمینی. سدهای کرج و طالقان در غرب و سدهای لار و لتیان در شرق به تهران آب می‌رسانند. تهران در مجموع 531چاه آب هم دارد که 49چاه آن به‌طور کامل از مدار خارج شده است. یکشنبه هفته گذشته، سد کرج 693هزارو22مترمکعب از آب تهران را تامین کرده، یعنی 21درصد آب تهران. سد طالقان هم 10درصد آب تهران را در روز یکشنبه گذشته تامین کرده است، یعنی 311هزارو‌412مترمکعب. صفحه مانیتورش را تغییر می‌دهد تا به سدهای لتیان و لار برسیم. این دو سد در شرق تهران قرار دارند و به‌ترتیب با 643هزارو400مترمکعب و 284هزارو433مترمکعب، 19درصد و 10درصد آب تهران را برای روز یکشنبه هفته گذشته تامین کرده‌اند. بقیه مصرف تهرانی‌ها در روز یکشنبه از 420حلقه چاه روشن، تامین شده.

یکی از مسوولان اتاق فرمان آب تهران نمودارها را جابه‌جا می‌کند تا نشان دهد بیشترین مصرف آب تهران در هفته آخر ماه مبارک رمضان با سه‌میلیون‌و283هزارمترمکعب اتفاق افتاده است. و این درحالی است که مصرف آب تهرانی‌ها در روز یکشنبه 12مرداد، 6/1درصد نسبت به 12مرداد سال قبل افزایش یافته است. 

‌
آب چاه یا آب سد، چه آبی می‌خوریم؟ 

آب سدهای کرج و طالقان با هم مخلوط می‌شوند و در چهارخط به تهران می‌آید؛ دو خط فولادی آن را به تصفیه‌خانه شماره یک (جلالیه) می‌برد و دوکانال بتنی بخشی دیگر از آن را به تصفیه‌خانه شماره2 (کن) می‌رساند. آب سد لتیان توسط تونل تلو به تصفیه‌خانه‌های شماره 3و 4 (تهرانپارس) می‌رسد و آب سد لار به دو خط فولادی به افجه می‌رود تا در تصفیه‌خانه شماره 5 تصفیه شود. در این مسیر، آب چاه‌های جاجرود به آن اضافه می‌شود. این ماجرای رسیدن آب سدها به تهران است که 59درصد آب تهران را تامین می‌کنند. 41درصد دیگر آب شرب تهرانی‌ها از چاه‌هایی تامین می‌شود که در 73مخزن ذخیره‌سازی، ذخیره می‌شوند.

«آب چاه‌ها با استفاده از سیستم‌های کلر‌زنی استاندارد می‌شود و به‌لحاظ بهداشتی و استانداردهای آب، با آب تصفیه‌شده در سدها تفاوتی نمی‌کند. ما پارامترهای آب را به‌دقت کنترل می‌کنیم و چاه‌هایی که پارامترهای‌شان پایین است خاموش می‌کنیم.» این را یکی از مسوولان اتاق فرمان آب تهران می‌گوید. بیشتر چاه‌ها در جنوب شرق و جنوب غرب تهران واقع است. «امسال حدود 20مترمکعب در ثانیه اجازه داریم تا آب از چاه‌های تهران برداشت کنیم.» برداشت آب از چاه‌ها تابع قوانین سختی است که توسط کمیته بالاسری هر سال مجوز آن صادر می‌شود. 

مراکز حساس را معرفی کردیم که برق قطع نشود

تامین و نگهداری فشار در شبکه آب تهران بسیار حساس است. این‌کار بدون هیچ وقفه‌ای در تمام 24 ساعت روز و در تمام روزهای سال مدیریت می‌شود. می‌پرسم اگر برق برود طبیعتا چاه‌هایتان خاموش و فشار شبکه آب از کنترل خارج می‌شود. می‌گوید: «قبل از تابستان یکسری مخازن حساس را معرفی کرده‌ایم که تحت هیچ شرایطی نباید برقشان قطع شود. چون اگر برق آنها برود پمپاژ آب در کل شبکه دچار مشکل می‌شود.» شبکه آب در تهران به گونه‌ای طراحی شده است که آب را در کل تهران بچرخاند. از شمال به جنوب و از شرق به غرب. «بیشتر مخازن حساس آب تهران در غرب و جنوب‌غربی تهران واقع شده است.» این اطلاعات را به وضوح می‌توان در مانیتور بزرگ اتاق فرمان آب تهران دید. 

... پس 122 را جدی بگیرید

مانیتور را نشانم می‌دهد تا اطلاعاتش را با هم مرور کنیم. در اتاق فرمان آب تهران چشمان چند نفر مرتب به این مانیتور است تا مخازن، تصفیه‌خانه‌ها و شیرهای کنترل فشار را مرتب رصد کنند: «غرب و شمال‌غرب تهران اولین جایی است که وقتی آب کم باشد به مشکل می‌خورد.» بنابراین ساکنان مناطق پونک، جنت‌آباد، شهرک غرب، انقلاب، آزادی و حتی یافت‌آباد باید بیشتر از دیگران به فکر کنترل مصرف آبشان باشند. می‌پرسم شما از همین مانیتور می‌توانید به سرعت افت فشار در شبکه آب را متوجه شوید. پاسخش منفی است: «ما آب را در ابعاد بزرگ از این اتاق فرمان در تهران کنترل و مدیریت می‌کنیم. افت فشارهای موردی را از 122 متوجه می‌شویم.» اینها را مسوولان اتاق فرمان آب تهران می‌گویند. پس مردم باید تماس با 122 را جدی بگیرند. 

وضعیت زرد؛ اینجا اتاق فرمان آب تهران

تهران 12 شیر اصلی دارد که با استفاده از آنها فشار آب در شبکه کنترل می‌شود؛ از قصر فیروزه گرفته تا پونک باختری. شش منطقه آبی تهران را مدیریت می‌کنند. وقتی با مسوول اتاق فرمان به مانیتور نگاه می‌کنیم نشانم می‌دهد که وضعیت زرد در برخی مناطق حاکم است: «البته قطعی آب نداریم. امسال هم کلا وضعیت قرمز نداشته‌ایم. وقتی وضعیت در برخی مناطق زرد می‌شود گاهی همان موقع اکیپ می‌فرستیم تا چاه آن را به مدار برگردانند.» به جدول بزرگی که روی در چسبانده شده نگاه می‌کنم. ساعت شش صبح هر روز به طور مرتب دخیره آب ذکر شده است. ساعت شش صبح روز یکشنبه 12 مرداد 93 ذخیره آب تهران یک‌میلیون‌و435هزار و 970مترمکعب بود. ذخیره آب روز چهارشنبه گذشته در ساعت شش صبح حدود 50هزارمترمکعب از عدد روز یکشنبه کمتر بود: «روزی که پیک مصرف را تجربه کردیم در منطقه شمال غرب و شمال شرق دچار مشکل شدیم. به سرعت آب را به این مناطق منتقل کردیم. امسال در شرق تهران مشکلاتمان زیاد بود.» دلیل این موضوع کاملا روشن است. سدهای لتیان و لار 25درصد حجم مفیدشان را از دست داده‌اند. 

آیا کیفیت آب تهران پایین آمده است؟ 

سوال مهم برخی تهرانی‌ها این است که آیا کیفیت آب تهران نسبت به سال‌های قبل پایین آمده است؟ پاسخ این سوال به صورت مستند در اتاق فرمان آب تهران قابل رویت است. «کیفیت آب تهران مخصوصا در جنوب‌شهر خیلی بهتر شده است. قبلا به جنوب شهر فقط آب چاه می‌دادیم. ولی الان آب چاه را با آب‌هایی که از سدها می‌آیند مخلوط می‌کنیم. آب تهران تمامی استانداردهای لازم را دارد.» این توضیحات مدیر نظارتی کنترل آب است. وقتی می‌پرسم که گفته می‌شود نیترات آب تهران بالا رفته است، توضیح می‌دهد: «سال‌های گذشته در برخی چاه‌ها نیترات آب بالا رفته بود اما حالا آن چاه‌ها را از مدار خارج کرده‌ایم.» در اتاق فرمان توضیح داده می‌شود که پس از پیداشدن لاشه در یکی، دو مخزن در سال‌های گذشته، سیستم را به‌گونه‌ای طراحی کرده‌اند که کسی نتواند نزدیک مخازن آب تهران شود. اگر بتوان همه مردم را به «مرکز هماهنگی و کنترل آب تهران» برد دیگر کسی آب زیادی مصرف نخواهد کرد. باور کنید تامین آب تهران مشکل شده است. صحت آن را می‌توان در این مرکز لمس کرد.