فرارو- "زمانی که از او (برژینسکی)می پرسند آیا از اینکه مقدمات ظهور افراط گرایی اسلامی را فراهم کردید و سلاح برای تروریست های تازه کار فراهم کردید تاسف نمی خورید؟ جواب می دهد: از نظر تاریخ جهان کدام یک مهم تر است؟ طالبان یا خطر امپراطوری شوروی؟ چند اسلامگرای هیجان زده یا آزادی اروپای مرکزی یا پایان جنگ سرد؟"
از همین چند کلام برژینسکی می توان به روح کتاب "سیا و جهاد جنگ های نامقدس" که توسط جان کالی نوشته شده پی برد. آمریکا افراط گرایی اسلامی را در خارومیانه ایجاد نکرد بلکه زمین بازی اش را فراهم کرد.
آمریکایی ها در زمانی که بحران های داخلی شوروی به اوج خود رسیده بود حمله امپراطور شرقی به خاک افغانستان را فرصت مناسبی یافتند تا ویتنام روسی را هم ایجاد کنند. جایی که ارتش عظیم الجثه شوروی اسیر جنگی فرسایشی با چریک های مسلمان تازه نفسی شد که دشمن را نه تنها اشغالگر و متجاوز به خاک یک کشور اسلامی می دانستند بلکه ان را کافر و ملحد می پنداشتند. اشتباه برگ روس ها به رغم تذکر تنی چند از ژنرال های بلند پایه ضربه آخری بر تن فرسوده کمونیسم روسی بود. این جنگ ایستگاه اخر جنگ سرد را رقم زد. جان کالی نویسنده کتاب به خوبی روای یک بازی پیچیده و تامل برانگیز از قدرت های جهانی و منطقه ای در میدان افغانستان شده است. در این بازی همه حضور دارند حتی چینی ها که کمتر به دخالت در پرونده های بین المللی از این دست علاقه دارند.
ادوارد سعید: این کتاب بی نظیر است!
کالی رزونامه نگار پر آوازه غربی که سال های طولانی را در خاورمیانه زیست کرده در جنگ الجزایر(1956-1962)جنگ هند و پاکستان در سال 1971،جنگ اعراب و اسرائیل در 1967،جنگ داخلی یمن از 1967 تا 1969، نبرد اردن و فلسطین در سال1970 جنگ ایران و عراق و جنگ لبنان حضور مستقیم داشته و آنها را گزارش کرده است. جان کالی کتاب های زیادی را منتشر کرده اما سیا و جهادش تلخی خاصی دارد به همین خاطر است که ادوراد سعید روشنفکر فقید در مقدمه این کتاب می گوید:" این کتاب در نوع خود بی نظیر است و در اختیار داشتن آن مایه خوشبختی است." ادوارد سعید معتقد است این کتاب نه تنها جایگاه مبارزه جویی اسلامی را در جوامع فقیر و دارای حکومت های ناشایست، فاسد و استبدادی بررسی می کند بلکه نقش کشورهای قدرتمندی همچون ایالات متحده را در ظهور این پدیده شوم آشکار می سازد. جان کالی نیز کتابش را روایتگر اتحادی شوم میان آمریکا و برخی از پیروان اسلام محافظه کار و متعصب می داند . او حمایت آمریکا از افرا ط گرایی سنی را مقابله با تشیع مبارز ایرانی می داند که با انقلاب اسلامی 57 منافع غرب را در خاورمیانه به چالش کشید. کالی هدفش را از این کتاب یادآوری این واقعیت قدیمی می داند:" کسانی که اشتباهات تاریخی را فراموش می کنند محکوم به تکرار آنها هستند."
کتاب او در 11 فصل نوشته شده، ایستگاه اولش به تصمیم های حساس کارتر و برژنف پرداخته که چگونه جنگ افغانستان1989-1979 را رقم زده اند. اطلاعات ارائه شده از سوی او در مورد وضعیت افغانستان قبل از کودتای سازماندهی شده از سوی روس ها و عواملشان تامل برانگیز است. او توضیح می دهد چگونه روس ها از ترس استیلای غرب بر افغانستان کودتا کردند و در نهایت خاک این کشور را اشغال کردند و چگونه برژینسکی کارتر را ترغیب کرد به مجاهدین به عنوان نهضت مقاومت در برابر غربی ها کمک کند. کارتر در سوم ژوئیه 1979 سند کمک مخفیانه به شورشیان افغان را امضا می کند آنچه را که چارلز کوگان " آغاز کم اهمیت دخالت آمریکا" می نامد. کمکی که باعث شد روس ها برای حمله به افغانستان جدی شوند. برژینسکی می گوید با این کمک ما احتمال وقوع جنگ شوروی در افغانستان را افزایش دادیم. اتحاد آمریکا با گروه های اسلامی در افغاستان که از ملیت های مختلفی هم تشکیل شده بود به رشد ترورویسم بین المللی و قاچاق مواد مخدر منجر شد محاسباتی که از سوی مقامات واشنگتن در نظر گرفته نشده بود.
از دوستی انورالسادات با اسلامگرایان محافظه کار تا نقش کلیدی ضیا الحق در آموزش مجاهدین
کالی در این کتاب نقش همه بازیگران را بررسی کرده، او در فصل دوم کتاب توضیح می دهد چگونه انورالسادات ابتدا تلاش کرد اسلامگرایان را آزاد بگذارد تا به ارشاد مردم بپردازند و سربازان جنگ افغانستان را ارشاد کنند. او به طور ویژه علاوه بر تشریح سیاست های انور السادات به معرفی شیخ عمر عبدالرحمن علی عبدالرحمن و جریان های اسلامی مصر پرداخته است. شیخی ذی نفوذ که مصر را به محل تبلیغ جهاد علیه شوروی تبدیل کرده بود.در فصل سوم توضیح می دهد چگونه ضیا الحق با مقامات آمریکا در مورد آموزش اسلامگرایان افراطی و ایجاد مدارس آموزشی در این کشور به توافق رسیدند. پاکستان به پایگاه طالبان تبدیل شد و از سوی دیگر اسلام آباد مامور ارتباط با شورشیان مستقر در افغانستان شد تا سلاح و پول را به آنها برساند و سیا اختیار این کار را به اداره اطلاعات(آی اس آی) پاکستان سپرد. کالی می نویسد: مقاومت ضد شوروی تحت نظارت ضیا الحق به جنگ چریکی تمام عیار و موثری تبدیل شد. او سازمان اولیه جنبش های مقاومت علیه شوروی را معرفی می کند و از ظهور گروه های سنی مذهب تندرو در جنگ افغانستان با هدایت پاکستان محافظه کار تحت رهبری ضیا الحق پرده می بردارد.
در فصل چهارم کالی نشان میدهد چگونه چینی ها برای گرفتار کردن شوروی در باتلاق افغانستان وارد عمل شدند و با حضور خود در جهاد باعث شدند تا مسلمانان آیغور در این کشور تحرک جدی به خود بگیرند و شورش آیغورها علیه حکومت مرزی در استان سین کیانگ بهایی سنگین بود که پکن پرداخت.
استخدام و آموزش نیروها: همکاری مشترک آمریکا، انگلستان، عربستان و پاکستان در فصل پنجم که یکی از مهم ترین فصل های کتاب است این متخصص مسائل خاورمیانه به بررسی استخدام کنندگان نیروها پرداخته و توضیح داده چگونه آمریکا و متحدانش عربستان و پاکستان کشورهای خود را به محلی برای آموزش اسلامگرایان تندرو تبدیل کردند. او با استناد به اظهارات مقامات سیا توضیح می دهد چگونه در ایالات متحده سربازگیری به صورت غیر مستقیم از سوی سیا رهبری شد. به گفته او گروه های مختلف محلی به عنوان پوششی برای سیا عمل می کردند و بسیاری از سازمان های خیریه اسلامی که کاملا قانونی بودند یا به مساجد شهرهایی همچون نیویورک، دیترویت و لس آنجلس وابسته بودند وظیفه سربازگیری را بر عهده داشتند:"آموزش های عقیدتی در مکان های کاملا پیش افتاده انجام می شد : در محله عرب نشین نیویورک،در بروکلین و در باشگاه خصوصی تیراندازی در کانکتیکات و دیگر مکان های مشابهی که جمعیت های بزرگ آمریکایی های عرب تبار سکونت داشتند مانند مناطقی از دیترویت،دیربرن،میشیگان،لس آنجلس و خلیج فرانسیسکو." نویسنده کتاب در این فصل توضیح می دهد چگونه سیا با همکاری ای اس ای پاکستان و برخی از دیگر کشورها از جمله انگلستان روند آموزش مجاهدان اسلامگرا در افغانستان را نه تنها در کشورهای منطقه که در خاک آمریکا توضیح می دهد. او به ماهیت و گرایش های گروه های اسلامگرایی که آموزش داده شده بودند نیز اشاره می کند. وی حتی به آموزش مجاهدان دیروز وترویست های امروز در پایگاه هایی در انگلستان و آمریکا نیز اشاره می کند. اما بیشترین سهم در این روند آموزش و استخدام نیرو بر عهده آمریکا پاکستان عربستان و انگلستان بوده و باقی کشورها از جمله فرانسه نقش محدودتری داشته داشته اند.
خصوصی شدن تروریسم: از عملیات های پیچیده بانکی تا قاچاق مواد مخدر
در فصل ششم که به بررسی حامیان مالی، سرمایه داران و سوداگران اختصاص یافته نویسنده به بخشش های سخاوتمندانه از اروپا و آمریکا و کشورهای نفت خیز به نیت دفاع از اسلام در برابر کمونیسم و تصویب بودجه های غیر قانونی و بی حد وحصر عملیات های بانکی پیچیده و البته سازماندهی شده تجارت مواد مخدر اشاره می کند و توضیح می دهد چگونه جنبش های اسلامی از طریق سازمان های خیریه اسلامی ، بانک های خصوصی و مبالغ اهدایی رونق گرفتند و تقلب و پولشویی که از سوی موسسات و بانک های بزرگ بین المللی برای گروه های تندرو اسلامگرا فراهم شد به ایجاد شبکه بزرگ مالی منجر شد که از طریق آن القاعده توانست بسیاری از نیروهای خود را که بخشی از آنها مجرمین و زندانی های سابقه دار خطرناک بودند با پرچم دفاع از اسلام در برابر کمونیسم گرد هم آورد. او به روند خصوصی شدن تروریسم جهانی بعد از جنگ افغانستان اشاره می کند و در فصل هفتم یکی از راه های این درآمد زایی را توضیح می دهد. در این فصل جان کالی به قاچاق مواد مخدر به عنوان یکی از منابع اصلی اسلامگرایان تندرو اشاره می کند و با ارائه اطلاعات مستند عملیات خرابکارنه آمریکا و متحدان غربی در کشت خشخاش در افغانستان را شرح می دهد و توضیح می دهد چگونه این عملیات به تاسیس آزمایشگاه های مواد مخدر، مراکز قاچاق،جاده های صادرات مواد منجر شد به نحوی که تولید هروئین در اواخر دهه 1990 ده برابر شده و نه تنها این مواد به عنوان ابرازی علیه سربازان روس استفاده شد بلکه تبعات بعدی آن کشورهای منطقه از جمله پاکستان و کشورهای غربی را نیز فرا گرفت.
شرارت گسترش می یابد: از مصر تا فیلیپین
جان کالی در فصل های هشتم، نهم و دهم به تاثیر این جنگ بر جامعه روسیه ، مراکش ، الجزایر و فیلیپین اشاره کرده است. جنگ افغانستان نه تنها جامعه روسیه را افسرده کرد بلکه کانون تنش جمهوری های اطرافش را به خصوص چچن را تشدید کرد. مجاهدان تحت حمایت کشورهای غربی با تجربه ای بزرگ رهسپار الجزایر مراکش و مصر شدند تا تنش ها را تشدید و این کشورها را به عنوان هسته عملیات های تروریستی تبدیل کند. کالی در کتاب خود تلاش کرده انصاف را رعایت کرده و در بحران الجزایر به تاثیر نظامی های این کشور در بحران داخلی این کشور اشاره کند. او ادامه می دهد چگونه بیماری تروریسم با گروه ابوسیاف در فلیپین اشاعه یافت و به روندی که او آن را " جهانی شدن تروریسم" می نامد منجر شد. به گفته کالی فیلیپینی ها نیز مانند یوگسلاوی سابق،مصر، الجزایر،روسیه،ایالات متحده،فرانسه،کانادا،سودان،پاکستان،کشمیر هند،و دولت ها آسیای مرکزی با مشکلات حادی روبرو شدند، مشکلاتی که دو گونه از تروریسم آنها را افزایش داده بود:خشونت و تعصب داخلی که تعصب گرایی و افراط گرایی وارداتی از افغانستان آن را تقویت کرد و فنون آموزش برای مبارزه با روسیه و کمونیسم که در سراسر جهان افزایش یافته بود.
11 سپتامبر: میوه اتحاد شوم!
اما فصل یازدهم به حادثه یازدهم سپتامبر پرداخته و کالی تلاش کرده این حادثه را به سیاست های آمریکا در افغانستان، پاکستان و کشورهای منطقه ارتباط دهد، جایی که نادیده انگاشتن خطر اسلامگرایان تندرو به ناامنی جهانی منجر شد. جان کالی می گوید حمله ای که در 11 سپتامبر 2011 طراحی شد نقطه اوج سوقصد های هولناک دهه 1990 بود که طرح ریزی آن بر عهده سربازان کهنه کار جنگ افغانستان 1979-1989 بود که از سوی سیا یا دوستدارنشان آموزش دیده شده بودند. نویسنده میان سو قصد های رخ داده در دهه 90 و حادثه 11 سپتامبر ارتباط برقرار می کند و معتقد است این حوادث نتیجه مستقیم سیاست هایی است که در زمان کارتر در جنگ علیه شووروی در افغانستان بنیان گذاشته شد و در دوره بوش با نئو محافظه کاری تقویت شدند :" از زمانی که کرملین برژنف در سال 1979 و و دولت کارتر تصمیم های نهایی شان را اتخاذ کردند و منجر به حمله به افغانستان و مقاومت در برابر این تهاجم شد جهان بهای تبعات این واقعه را می پردازد. سربازان کهنه کار جنگ افغانستان از پیشاور تا اسلام آباد ، از کابل تا قاهره،از خارطوم تا الجزیره،با عبور از مسکو ، آسیای مرکزی، آفریقای شمالی، فیلیپین و سرانجام نیویورک جوی طویلی از خون بر جای گذاشته اند."
جان کالی در این کتاب مهیج و پر از اطلاعات و مستندات قابل تامل، سیاست خارجی ایالات متحده را که بر حمایت بی چون و چرا از اسرئیل و حمایت از اشغالگری بنیان یافته مورد نقد قرار داده و آن را دهن کجی ایالات متحده به افکار عمومی اسلام و زمینه ساز رشد بنیادگرایی می داند. او در موخره کتاب توصیه کرده آمرکیا باید به سیاست حمایت بی چون و چرای خود از اسرائیل پایان دهد تا فلسطین ابزار سو استفاده افراطیون قرار نگیرد.
پیام اصلی او در این کتاب همین جملات آخری فصل یازدهم کتاب است: "دولت هایی که در ایالات متحده، بریتانیا، روسیه و کشورهای کم توان تر و کم نفوذتر بر سر کار می آیند شاید این درس مهم اواخر قرن 20 را دنبال کنند: "هنگامی که تصمیم گرفته می شود علیه دشمن اصلی وارد جنگ شوی باید ببینی چه کسی را به عنوان دوست، متحد یا مزدور انتخاب می کنی. برای اینکه ببینی آنها در دستان خود چاقویی نداشته باشند تا بر پشتتان وارد کنند. "
* کتاب "سیا و جهاد، جنگهای نامقدس" از سوی نشر صمدیه با ترجمه مجتبی نجفی و مهرگان نظامی‌زاده به چاپ رسیده است.
