اسرار جدیدی از تاریخ تهران فاش شد

کاوش‌ مسجد دولاب اسرار جدیدی از تاریخ تهران قدیم را فاش کرد. مواد فرهنگی به دست آمده از این کاوش‌ در عمق سه متری به آثار دوره سلجوقی رسیده است. این یافته‌ها شامل آثار یک سازه خشتی (کانال آب) و آثار سفال تاریخی لعاب یکرنگ و زرین فام می‌شود. گفته می‌شود که این کاوش ادامه دارد و انتظار می‌رود اطلاعات باستان شناختی بیشتری از تهران، مسجد و محله دولاب پیدا شود.

به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، کاوش‌های 20 روزه مسجد دولاب پرده از اسرار پایتخت دودآلود برداشت. معاون میراث فرهنگی استان تهران با اعلام این خبر، از مجموعه‌ای از دستاوردها می‌گوید که این دستاوردها توانسته‌اند، رنگ متفاوتی به تهران خاکستری ببخشند.
 
سپیده سیروس‌نیا همچنین اعلام می‌کند: این کاوش نتیجه بازدید احمد مسجد جامعی و مدیر میراث فرهنگی تهران از این مسجد در برنامه تهران گردی بوده است. شهرداری منطقه 14 نیز اعتبارات این کاوش را تامین کرده و قرار است در زمینه مرمت و حفاظت آن نیز اقدام کند. این اقدام شهرداری همچنین سبب شده تا رازهای بسیاری از تهران که تا کنون مدفون بوده، افشا شود.
 
قدیر افروند، سرپرست هیات باستان‌شناسی مسجد دولاب می‌گوید: در نخستین بازدید‌ها مشخص شد که به رغم ظاهر مسجد دولاب (که پنجره‌های فلزی معمولی دارد) و حتی در فهرست میراث فرهنگی نیز جای نگرفته، جرزها، پوشش، طاق و قوس‌های آن قدمتی دیرینه دارند. به طوریکه این قدمت بسیار بیشتر از آن چیزی است که تا کنون برای آثار معماری تهران شناسایی شده است.
 
به گفته او، این بازدید سبب شد  تا طرح کاوش در این بنای تاریخی ریخته شود و حالا 20 روز است که کاوش‌ها در مسجد کوچک دولاب با معماری و پوشش چهار بخشی و ظاهری متفاوت از دوره معماری قاجاری و صفوی در حال انجام شدن است.
 
افروند از زدن چهار گمانه باستان شناسی می گوید که در یکی از این چهار گمانه در عمق سه متری مجموعه‌ای از دوران سلجوقی به دست آمده است. از سوی دیگر کف سازی های مسجد لایه های متعددی  دارد که بر اساس آخرین اطلاعات متقدم‌تر از دوران صفوی و قاجاری به شمار می‌رود.
 
کشف یک چاه 8 متری آب در وسط بنای مسجد هم سوالات متعددی را ایجاد کرده است؛ نخست اینکه پیش‌ از اینکه اینجا مسجد شود، چه کاربری داشته و از چه دوره‌ای به زیر خاک دفن شده است؟
 
افروند همچنین از کشف تعدادی سکه و سفالینه خبر می‌دهد که به دلیل زنگار گرفته‌گی  تا کنون مشخص نشده به چه دوره‌ای تعلق دارد و در حال حاضر برای آسیب زدایی و رفع زنگار به آزمایشگاه سپرده شده است. در صورت تعیین قدمت این سکه‌ها می‌توان به نتایج مهم دیگری در زمینه اسرار تهران رسید.
 
او با اعلام اینکه هنوز  10 روز از این کاوش باقی مانده است، می‌گوید که  هیات باستان شناسی در حال مستندسازی اشیاء و یافته‌های این کاوش هستند و احتمال آن می‌رود  اطلاعات باستان شناختی بیشتری از تهران به دست آید.
 
چرا شناختن دولاب در تاریخ تهران مهم است؟
یافته‌های این کاوش باعث شد، سوالات متعدد دیگری هم برای باستان شناسان به وجود بیاید. نخستین سوال این است که محله دولاب واقعا در آغاز دوران اسلامی  چه جایگاهی داشته است؟  اهالی دولاب فکر می‌کنند، محله‌شان بیش از هزار سال قدمت دارد. آیا این تصور عمومی درست است؟
 
افروند می‌گوید که در متون تاریخی آمده است که در حدود قرون اولیه اسلامی ده دولاب، تهران، مهران، تجرش (تجریش) و دوریت (طرشت‌) وجود داشته است؛ در میان این ده ‌ها، دولاب اما موقعیت بسیار متفاوتی داشته و در بسیاری از متون کهن نامی از مشاهیر آن برده شده است.
 
یکی از این اسناد مربوط به اواسط قرن سوم هجری می‌شود. نویسنده تاریخ طبری در مقدمه تفسیر طبری می‌نویسد: در دوران تحصیلم، از نزد استادم در دولاب با شتاب همچون دیوانگان به سمت ری می رفتم که به کلاس درس استادم در ری برسم. افروند این متن تاریخی را حامل پیام مهمی در مورد  ده دولاب می‌داند چرا که نشان می‌دهد این ده  از نظر علوم دینی پیشرفته بوده و مشاهیر و مفاخر آن شهرت و اعتبار و جایگاه قابل توجهی در جهان اسلام داشتند.
 
 
سرپرست هیات باستان شناسی مسجد دولاب همچنین به اقامت سلطان محمود غزنوی در دولاب اشاره می‌کند و می‌گوید ری یکی از مراکز مهم جهان اسلام به شمار می‌رود و دروازه های متعددی دارد؛ یکی از آن ها دروازه دولاب است در حالی که دروازه‌ای به نام تهران وجود ندارد. از سوی دیگر بعد از احداث114 برج تهران در زمان شاه طهماست باز هم علاوه بر دروازه خراسان در جانب شرقی حصار تهران دروازه دولاب نیز به صورت مستقل وجود داشته است. این دروازه در حصار ناصری نیز به همین نام دیده می‌شود.  همه این‌‌ها نشانه این است که دولاب چه جایگاه و اهمیتی دارد.
 
مسجد جامع دولاب که در حال حاضر به آن بقیه الله گفته می‌شود، در انتهای شمالی خیابان سادات در محله دولاب نزدیک به میدان قیاسی (آیت الله سعیدی) قرار دارد. مردم محل می‌گویند که کارشناسان بارها و بارها از قبل از انقلاب تا کنون به این مسجد سر زده‌اند اما هیچ اقدامی برای کاوش یا ساماندهی آن انجام نداده‌اند و تا کنون به دلایل نامعلومی در زمره آثار ملی ایران نیز جای نگرفته است.
 
افروند می‌گوید که این مسجد قرار است به زودی در فهرست میراث ملی ایران ثبت و  حریم منظری آن نیز باید هر چه زودتر تهیه شود زیرا ابنیه بسیاری در اطراف آن ساخته شده و ماشین‌ها در نزدیکی این بنا حرکت می‌کنند.
 
این باستان شناس همچنین از وضعیت تکیه چال می‌گوید که در نزدیکی این مسجد قرار دارد و به دوران پهلوی می رسد. تکیه‌ای که در فهرست میراث فرهنگی جایی ندارد اما نقش مهمی در تاریخ دولاب بازی کرده است.